Rond 1960 stond er een ijzeren windpomp aan de noordwestzijde van de huidige Scheldelaan, in het gedeelte tussen de Havenweg (A12) en de Hollandseweg, in het noorden van Zandvliet, dicht bij de Nederlandse grens.

We zien hem aangeduid met het specifieke symbool van een windpomp op de landkaart M 834 - Plaat 7/1-2 (schaal 1:25.000) van het Militair Geografisch Instituut (thans het Nationaal Geografisch Instituut), Brussel, 1961.

De Windpomp stond aan de westzijde van de vroegere Armendijk, die samen met de Noorlandsedijk en de Zuidhavendijk de vroegere Noordlandpolder omsloot. Het molentje stond bij het Kleine Wiel, dat we al op de Ferrariskaart van ca. 1775 getekend zien. 

Het molentje was wellicht vergelijkbaar met de twee exemplaren die enkele kilometer verder, in Ossendrecht (Nederland) stonden en die eveneens op dezelfde landkaart met hetzelfde symbool worden aangeduid. Het is nog niet uitgemaakt of het windmotoren voor polderbemaling of ijzeren molentjes voor particuliere onderbemaling waren.

De polder van het Noordland werd al in 1272 vernoemd. Een aantal keren volgden nieuwe overstromingen, zowel door de natuur als door de mens, zoals de militaire inundaties in 1585 door de Spanjaarden. Bij de nieuwe droogleggingen werden evenwel geen poldermolens ingezet. Via sloten en sluisjes kon het overtollige water naar de (westelijk gelegen) Schelde geleid worden.

Van de Windpomp zijn ons geen afbeeldingen bekend. Nadere gegevens over de oprichting en de beheerders dienen nog opgezocht te worden. We kunnen zijn verdwijning in verband brengen met de uitbreiding van de Antwerpse haven in de jaren 1960. Ter plaatse zijn geen referentiepunten meer herkenbaar. De situatie ter plekke is bedolven onder een aansluiting van de A12.

Michiel HOOIJBERG, Frans WEEMAES & Lieven DENEWET

Over Noordland in Zandvliet

Al in 1272 werden de polders van het Noordland vernoemd. In de 17de eeuw liep er door het Noordland de "Leege Weg", een verbindingsweg met Ossendrecht. De huidige straat Noordland (tussen De Keyserhoeve en de Antwerpsebaan) verwijst naar de Noordlandpolder. Deze straat kreeg op 20 november 1959 haar huidige naam, na aanhechting bij de stad Antwerpen. In de 19de eeuw was dit een lemen straat. Als je vanuit de richtng van Nederland in deze straat kwam en de zon stond erop, dan blonk ze als was ze van zilver. Dit verklaart de vroeg 19de-eeuwe namen: Zilverstraatje (1819), Leemstraatje (1819), Noordland(sche)straat.
Bron: www. zandvlietdorp. be

--------------------------------------------------

Over de overstromingen in het gebied

De watersnoodramp van 1953 was geen uniek feit in de geschiedenis van Zandvliet. Het dorp werd in de loop der tijden herhaaldelijk door het water geteisterd. Meermaals gebeurde het zelfs dat het water dertig tot veertig jaar op het land bleef staan. Zo zijn er in Zandvliet overstromingen geweest in 1239, 1272, 1274, 1277 en 1283. Bij de overstroming van 1277 werd het land van Saeftingen gans door het water verzwolgen. De storm van 1283 was een van de geweldigste welke het dorp ooit heeft meegemaakt. De Zandvlietse Scheldedijk werd op verscheidene plaatsen doorbroken. Hij werd echter in 1284 herbouwd door Jan van Gistel en Jan van Swynaerde. In 1286 was dit werk voltooid, doch twee jaar later, in 1288 spoelde deze dijk opnieuw totaal weg. Niets bleef er nog over, tenzij een kleine heuvelrug, welke thans nog zichtbaar is. Inderdaad, op deze hoogte werd de hoeve van Jozef Cleiren gebouwd. Dat zelfde jaar legden de Zandvlietenaren een binnendijk aan die beide dorpskommen volledig omsloot. De Gemeentedijk, beter gekend als de Berendrechtse dijk, de Boomkensdijk en de Zoutendijk. In 1328 werd Berendrecht, dat toen meer zuidwaarts lag, totaal door het water verzwolgen. Gramaye, een geschiedenisschrijver uit de 16e eeuw verhaalt dat er van het dorp slechts vijf huizen overbleven. De Berendrechtse bevolking vluchtte naar de hoger gelegen gedeelten benoorden de Opstalbeek. In 1329 stond Zandvliet de gronden, waarop het huidige Berendrecht gebouwd werd, aan deze laatste gemeente af. 

Naast deze natuurrampen werd ons dorp ook dikwijls moedwillig onder water gezet. Zo liet Hertog Alexander Farnèse in 1585 de dijken rond Lillo, Berendrecht en Zandvliet doorsteken. Pas in 1650 kregen onze voorouders toestemming om de polders opnieuw in te dijken. Deze toestemming werd verleend krachtens het octrooy van 1650. Dit octrooy is een uitermate belangrijk document. Het bevat naast de toestemming tot het droogleggen van de polders, ook bepalingen in verband met de inrichting van het polderbestuur, dat bestaat uit een Dijkgraaf, een adjunct dijkgraaf, een schrijver en enkele leden gekozen onder eigenaars van grond in de polders gelegen. Alhoewel sommige punten van dit octrooy regelrecht indruisen tegen de huidige Belgische Grondwet, heeft dit octrooy al zijn wettelijke kracht behouden. Het is, bij ons weten, het enige document dat zijn wettelijkheid, ondenks de Franse Revolutie, behouden heeft. 

Ook in 1830 werden onze polders onder water gezet, door de Hollandse Kapitein De Pauw. Onze boeren leden alsdan veel schade. In het Gemeentearchief vonden wij een stuk waaruit bleek dat deze schade in 1834 nog in geen enkele mate vergoed was geworden. Ook tijdens de laatste wereldoorlog werden onze polders, door de Duitsers onder water gezet. Verder vonden er nog natuurlijke waterrampen plaats in 1747, 1809, 1814 en gedeeltelijk in 1906. 

1953
Maar diegene die nog het meest in het geheugen ligt is diegene van 1953. In de nacht van 31 januari op 1 februari raasde een storm over onze gewesten dit in combinatie met springtij gaf katastrofale gevolgen. Verschillende dijken in België en Nederland braken door, ook in Berendrecht brak de dijk door aan Fort Frederik. Hierdoor kreeg Zandvliet ook een groot deel van het scheldewater over zich heen. Omstreeks 7h30 op zondagmorgend 1 februari 1953 luidde in het klooster de noodklok om de bevolking in te lichten over deze ramp, want 3/4 van Zandvliet stond blank. Met man en macht begon men aan de evacuatie van mens en dier. 

Voor vele staat heel dit gebeuren in het netvlies gebrand. Voor de andere is er aan de Keyserhoeve een klein monument opgetrokken, die ons altijd zal herinneren wat voor leed het water ons heeft aangedaan en hopend dat dit de laatste keer was dat ons dorp zo erg getroffen werd door het moordende water.

Bron:  Zandvliets Verleden & Tentoonstelling 50 jaar overstroming A.C.V. Polder 2003.

Landkaarten

- Ferrariskaart (ca. 1775)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1840)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1845)
- Landkaart M 834 - Plaat 7/1-2 (schaal 1:25.000) van het Militair Geografisch Instituut (thans Nationaal Geografisch Instituut), Brussel, 1961 (met het specifieke symbool van een windpomp).

Werken

In onderstaande werken is niets te vinden over de Windpomp zelf, maar wel gegevens over de algemene historie, de hydrografie en de overstromingen.
- Bos E., "Zandvliet", in: Antwerpen, Tijdschrift der stad Antwerpen, VI, nr. 4, december 1960, p. 158-163.
- Geerts G., "De Stadt Santvliet", Polderheem, XIII, 1978, nr. 3.
- Havermans R., "Bijdrage tot de landschapsgeschiedenis der Scheldepolders op de Antwerpse Rechteroever", Antwerpen, 1956, p. 104-131.
- "Monumenta. Beelden en monumenten in de stad Antwerpen", Antwerpen, 1987, p. 47.
- Stinissen J.-Waelbers L., "Een Vlaamsch Scheldedorp", Brasschaat, 1909.
- Van der Goten J.-Van Royen G., "Zandvliet aan de Schelde", s.l.(?), 1938.
- "Zandvliets Verleden & Tentoonstelling 50 jaar overstroming", A.C.V. Polder, 2003.

Websites
www. zandvlietdorp. be (niets over de Windpomp zelf)