Zonhoven, Vlaanderen - Limburg
- Naam
- Bookmolen
- Ligging
- Oppelsenweg 22
3520 Zonhoven
op de Roosterbeek
kadasterperceel C850 / E686
Vlaanderen - Limburg
- Geo positie
- 50.991898, 5.386197 (Google Streetview)
- Eigenaar
- Gaston Degens-Baeten
- Gebouwd
- Voor 1840 / 1914
- Type
- Turbine watermolen
- Functie
- Hennepklopper, korenmolen
- Kenmerken
- Bedekt met golfplaten
- Gevlucht/Rad
- Osbergerturbine met (verwijderd) breed metalen middenslagrad
- Inrichting
- Nog aanwezig
- Toestand
- Goed
- Bescherming
- niet,
Niet beschermd, wel op vastgestelde lijst bouwkundig erfgoed - Molenaar
- Geen
- Openingstijden
- Op aanvraag (tel. 011 81 48 17, G. Degens, e-mail: degens@horta.org)
- Database nummer
- 936
- Ten Bruggencatenummer
- 00303
Karakteristiek
Beschrijving / geschiedenis
Deze watermolen op de Roosterbeek werd voor 1840 opgericht als graan- en hennepbraakmolen, vandaar de benaming "Bookmolen".
Eigenaars na 1840:
- voor 1844, eigenaar: Rutten Gillis, de kinderen, landbouwers te Zonhoven
- 1847, erfenis: Rutten Maria (en zus), te Zonhoven
- 1848, verkoop: Rutten Maria en Catherian, landbouwers te Zonhoven
- 1868, erfenis: Pieters-Rutten Jacobus, landbouwer te Zonhoven
- 1875, verkoop: Motmans Pieter en Jan, moelnaar te Zonhoven
- 1891, erfenis: Motmans-Maris Pieter, molenaar te ZOnhoven
- 1905, eigenaar: Motmans-Maris Pieter, de weduwe
- 1909, deling: Baeten-Maris Aloïs, molenaar te Zonhoven
- 1948, weduwe en kinderen van Aloïs Baeten
- 1951, erfenis: Baeten Leo (zoon van Aloïs), molenaar (later handelaar) te Zonhoven
- 2014, eigenaar: Degens-Baeten Gaston, Zonhoven
De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 13 december 1848 de vastgestelde pegelhoogte van 0,850 meter goed. De toenmalige eigenaars waren de kinderen van Gillis Rutten.
In 1914 werd de molen veranderd in een landgebouw en zes jaar later gesloopt. Op een aanpalend perceel bouwde Aloïs Baeten-Maris een nieuwe watergraanmolen. Na zijn overlijden in 1948 werd hij opgevolgd door zoon Leo Baeten.
Het breed metalen middenslag-waterrad geraakte geheel verroest door de inwerking van het zoute lozingswater van de mijn van Zwartberg. Daarom verving molenbouwer Asnong het rad in 1952 door de huidige turbine. Het is een crossflow-turbine, ook wel – naar de uitvinder – een Banki-turbine of – naar de bekendste fabrikant – een Ossberger-turbine genoemd, met verticaal schoepenrad met dubbel effect, 8 pk. bij 300 l./sec. en 180 T/M (efficiëntie: 85 procent). Het is de eerste turbine van dit type die in Belgie geplaatst werd.
Binnenwerk: op turbine-as drijfriemen naar dynamo en naar drijfwerk molen. In het linkergebouw bevindt zich een eenvoudige horizontale asoverbrenging met, van links naar rechts: riemschijf en drijfriem naar luiwerk; kamwieloverbrenging naar verticale as voor maalstoel; aankomst van drijfriem vanaf turbine-as, op riemschijf; riemschijf en afdrijfriem naar additionele elektromotor; riemschijf en drijfriem naar elevator; riemschijf en drijfriem naar haverpletter; kamwieloverbrenging naar verticale as voor maalstoel.
Houten staande werk in 1952 van watermuur naar achterzijde maalderij overgebracht, met herbruik van gaande werk. Op de maalzolder, twee maalstoelen in houten steenkist en twee galgen (o.m. een houten). Later werd vooral met de motor gemalen.
Lieven DENEWET, Gasper HALDERMANS & Herman HOLEMANS
Literatuur
Lieven Denewet, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2
Jos Molemans m.m.v. J. Mertens, Toponymie van Zonhoven. Leuven, 1982, XII-668 p. [Nomina Geographica Flandrica. Studiën en Monographieën uitgegeven door het Instituut voor Naamkunde te Leuven, Monografie XIII - Ook uitgegeven door het Gemeentebestuur van Zonhoven onder de titel: Zonhoven. Historisch-naamkundige studie].
F. Schlusmans m.m.v. J. Gyselinck, A. Linters, R. Wissels, M. Buyle, M.-Ch. De Graeve, Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Hasselt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 6N2 (He-Z), Brussel - Gent, 1981.
Herman Holemans & Werner Smet, "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1985;
Bert Van Doorslaer, "Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg", Borgloon/Rijkel, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 1996.
H. Melis, "Zonhoven", s.p., s.d.
M. Swillen, "Zonhoven in oude prentkaarten", Zaltbommel, 1972.
Gaspar Haldermans, "Ten huize van...", Levende Molens, XXIV, 2002, 1, p. 3-6.
A. Remans,"Over bookmolens", Het Oude Land van Loon, 41, 1962, p. 86-88.
F. Schlusmans, met medewerking van J. Gyselinck, A. Linters A., R. Wissels, M. Buyle & M.-Ch. De Graeve, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Hasselt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 6N2 (He-Z)", Brussel - Gent, 1981.
Mededeling Dirk Vansintjan, Rotselaar (over de turbine).