De Dorpsmolen (van Kerkom), de Bavingenmolen of Kerkommolen is een watermolen met metalen bovenslagrad, die deel uitmaakt van een U-vormige hoeve (33 a 26 ca), gelegen ten zuiden van Kerkom-Dorp (nr. 91) op de Cicindria, plaatselijk de "Molenbeek" genoemd.

De Bavingenmolen was de banmolen van het dorp en was een aanhorigheid van het Kasteel van Kerkom of het Alstergoed. De molen behoorde toe aan de opeenvolgende heren van Kerkom: vanaf het vierde kwart van de 14de eeuw tot 1675 de familie Van Alsteren, alias van Hamel; in 1706 de Seroots; van 1707 tot 1776 van Schoor, en in 1776 geërfd door de Bormans d'Hasselbroeck.

Het huidige molengebouw werd opgericht in 1667 (cf. inscriptie in steen boven het waterrad). In de 18de eeuw werden grondige verbouwingen uitgevoerd.

We zien de molen aangeduid op de Ferrariskaart (ca. 1775), op de Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) en op de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850).

In 1840 schreven de kadasterschatters over deze molen: "Watergraanmolen. Gelegen op de beek, in steen gebouwd en wel ingerigt, hebbende een draeiwerk en een paer stenen geschikt tot het malen van alle soorten graenen; heeft eenen goeden waterval en kan 5 à 6 uren daegs maelen...".

De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 5 mei 1847 de vastgestelde pegelhoogte van 1,926 m (berekend vanaf de dorpel van de sluis van de spaarvijver) goed.

In deze periode was het gebouw eigendom van baron de Chestret, een Luiks rentenier die behalve het kasteel ruim 97 hectaren in Kerkom bezat.

Eigenaars na 1840:
- voor 1844, eigenaar: de Chestret baron Hyacintus, rentenier te Luik
- 1855, erfenis: de Chestret Leonia, zonder beroep te Donceel
- 1864, huwelijk: de Waha-de Chestret Victor, rentenier te Plaine-Veaux
- 1869, regularisatie: de Chestret Leonie, weduwe van de Waha Victor, te Plaine-Veaux
- 1885, ruil: de Moffarts de Houchenée-van Brienen baron Marie Florentin, eigenaar en burgemeester te Kerkom-bij-Sint-Truiden
- 1922, erfenis: de Meeus d'Argenteuil-de Moffaerts van Brienen graaf Eduard, eigenaar te Kerkom
- 1958, deling: de Vinck-de Meeus d'Argenteuil Jean, eigenaar te Sint-Pieters-Woluwe
- 2000, eigenaar: Appeltans-Beckers Lisette, Kerkom
- 2014, eigenaar: Beckers Lisette, Kerkom, later Velm
- 2016, verkoop: Gilen Rudi

De laatste molenaar was Augustin E.G. Appeltans, gehuwd met Lisette Beckers, geboren op 07-08-1937 te Kerkom en overleden op 05-12-1975 op 38-jarige leeftijd.

Rond een gekasseide binnenplaats vind je een wat vervallen U-vonnige aanleg. Het molenhuis toont nog een 17de eeuwse kern maar werd in de 18de eeuw verbouwd en in de 19de eeuw voorzien van nieuwe vensters. In de bijbouw werd een herbruikte rondboogdeur met hardstenen negblokken ingemetseld. De onderbouw van de oostelijke puntgevel is in hardsteen opgetrokken, terwijl er bovenaan muurvlechtingen zijn aangebracht.

Vroeger gebruikte men een middenslagrad. Dit werd echter in het begin van de 20ste eeuw vervangen door het huidige ijzeren bovenslagrad dat het water van boven opving via een ijzeren toevoergoot. Het rad bestaat uit plaatijzeren bakken, geklonken tussen plaatijzeren velgen (gesloten bodem), plaatijzeren spaken met schroefbouten bevestigd op velgen en op gietijzeren askop met ribben. Gietijzeren wateras.

Het binnenwerk bestaat uit een verticaal opgesteld drijfwerk met krachtverdeling door het groot horizontaal spoorwiel. Op zolder staan nog twee maalstoelen. De aandrijving van de rechter maalstoel werd van het horizontale spoorwiel afgekoppeld en via twee kamwielen met een horizontale as verbonden. Deze as werd mechanisch aangedreven. De motor is verdwenen, het groot aandrijfwiel ligt achter het molenhuis. Ten westen vind je een stal, binnen gedateerd "1786" op een houten bovendorpel.

Op het einde maalde de molenaar enkel nog op een motor. Er is nog een ijzeren as die naar buiten loopt. De site had regelmatig met overstromingen te maken. De watertoevoer is afgeleid door de omlegging van de Cicindria en het sluiswerk is afgebroken. Het metalen bovenslagrad en de lange metalen aanvoergoot bestaan nog, maar zijn erg geroest en zijn door groen overwoekerd. De waterloop is sterk verland.

Het molenerf werd in 2016 verkocht aan de heer en mevrouw Rudi Gilen. Als groot molenliefhebber - hij was destijds medeoprichter van de actieve Werkgroep Molenzorg Zuid-Limburg -  heeft hij het plan opgevat om de molen in ziin oude glorie te herstellen.

Lieven DENEWET, Yoeri SEVERY, Herman HOLEMANS & Will URSELMANN

Bouwkundige beschrijving (Agentschap Onroerend Erfgoed, 1981)

U-vormige hoeve rondom rechthoekige gekasseide binnenplaats, de noordzijde afgesloten door een muur met aanleunende dienstgebouwen en centraal hek tussen geblokte pijlers.

Ten zuiden van het erf, molenaarshuis onder zadeldak (Vlaamse pannen), verbouwd tijdens de 18de eeuw. Baksteenbouw met verwerking van kalksteen. Oudste kern van het molenaarshuis in het zuidwesten: vier traveeën, door een aandak van de bijbouw uit de 18de eeuw gescheiden. Voorgevel aan de refzijde: rechthoekige vensters met strek (19de eeuw) die de houten kruiskozijnen vervangen. Brede, rechthoekige deuromlijsting van kalksteen aan het molenhuis (18de eeuw), herbruikte rondboogdeur met negblokken van kalksteen tot boven de rechthoekige venstertjes van de eerste bouwlaag (jaarsteen 1667 boven molenrad); rechthoekige kalkstenen venster in de puntgevel; hoekblokken.

Buitenwerk: ijzeren toevoergoot. Vroeger middenslagrad, begin de 20ste eeuw vervangen door het huidig ijzeren bovenslagrad: plaatijeren bakken geklonken tussen plaatijzeren velg (gesloten bodem); platijzeren spaken met schroefbouten bevestigd op velg en op gietijzeren askop met ribben; ijzeren as.

Binnenwerk: verticaal opgesteld drijfwerk, met krachtverdeling door groot horizontaal kamwiel. Twee maalstoelen op maalzolder; aandrijving maalstoel afgekoppeld van het horizontale kamwiel, en via twee kamwielen verbonden met horizontale as naar thans verdwenen mechanische aandrijving.

Ten noordwesten van het erf, haaks aansluitend op het woonhuis: stal in baksteenbouw onder zadeldak (Vlaamse pannen, jaartal 1786 op houten latei van binnendeur tussen woonhuis en stal); getoogde venstertjes met gemetste bovendorpels, bolkozijnen op de tast, gedeeltelijk in het dakschild aangebracht. Rechthoekige deuren met houten latei onder gemetste ontlastingsboog.

Ten zuidoosten van het erf, stalling, haaks aansluitend op het molenhuis. Rechthoekige vensters en deur onder houten latei. Oculus in de verlaagde zijpuntgevel. Daarop aansluitend, stalling onder lagere daknok (19de eeuw) met identieke vensters en deuren.

Recent gebouw (cementblokken) onder golfplatendak vervangt de vroegere schuur, ten noorden van het erf (1852).

Aankondiging op zimmo.be (2015)

Volledig te renoveren molen in hartje Kerkom bij Sint-Truiden op een perceel van 33a 26ca. Na een grondige studie van architect, zal dienen overlegd te worden met de betrokken instanties of er dient overgegaan te worden tot een complete/deels renovatie/heropbouw. De eerste foto's geven weer tot wat een parel deze molen kan herschapen worden mits de nodige investeringen. Ideaal voor wie de handen uit de mouwen wil steken!! Klein beschrijf mogelijk.

Kaarten
- Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden, opgenomen op initiatief van graaf de Ferraris (ca. 1775)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844)
- Topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850)

Werken
- De Dijn C.G., "Monumentenroutes 1975", in Kunst en Oudheden in Limburg, Hasselt, 1975, p. 17.
- Denewet Lieven, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2
- Holemans Herman & Smet Werner, "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1985.
- Jacobs Veerle e.a., "Molens in Sint-Truiden - Gingelom - Borgloon", Tongeren, Werkgroep Molenzorg Zuid-Limburg, 1983.
- "Langs Molenbeek en Melsterbeek in Sint-Truiden. De vier elementen", Sint-Truiden, Stadsbestuur, 2010 (Reeks: Open Monumentendag).
- Paquay J., "De parochiënwording in Limburg", Bulletin de la Société Scientifique et Littéraire de Limbourg, 36, 1921.
- Paquay J., "Kerkom", in Verzamelde opstellen uitgegeven door de geschied- en oudheidkundige kring van Hasselt, 11, 1935, p. 351-366.
- Schlusmans F. m.m.v. Gyselinck J., Linters A., Wissels R., Buyle M. & De Graeve M.-Ch., "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Hasselt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 6N2 (He-Z)", Brussel - Gent, 1981. 
- Van Doorslaer Bert, "Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg", Borgloon/Rijkel, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 1996.

Websites
- www. kerkom. be