Stampkotmolen

De Stampkotmolen werd voor 1775 opgericht als een houten oliewindmolen en werd na 1800 vervangen door een stenen exemplaar. Hij stond aan de zuidzijde van de Killestraat (nr. 16).

We zien hem afgebeeld op de Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen en in de Ommelooper ende terrier ofte land ende caerteboek der prochie van Moeseke" (1772-1782), bewaard in het Gemeentearchief van Hamme?
Naast de windmolen stond een rosoliemolen, waarbij het paard binnenliep.

De molen werd in 1834 ingedeeld in klasse 1, met een kadastraal inkomen van 152 frank.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: (van de grond) Van Hoomissen Antonius, de erfgenamen.
- 1839, verkoop: (van de grond) Van Hoomissen PIeter Jan, moelnaarsknecht te Moerzeke
- 25.06.1859, verkoop: Stobbelaers Livinus en consoorten (notaris Poppé - B1096 - huis)
- 27.06.1860, verkoop: Van Hoomissen Joanna Theresia, zonder beroep te Aalst (notaris Stobbelaers).

Reeds in 1838 werd de molen buiten gebruik genomen ("moulin anéantie"). De molenromp werd in 1844 ingericht als woonhuis. Op de kaart Vander Maelen zien we nog een molenteken (met de benaming "Stampkot Molen", terwijl op de Atlas der Buurtwegen (1841) en de kadastrale kaart van P.C. Popp we enkel een rechthoekige bebouwing zien. Volgens het kadaster werd de romp in 1865 gesloopt.

De stillegging van de windmolen in 1838 heeft alles te maken met de oprichting van een stoomolieslagerij aan de noordzijde van de Killestraat (nr. 4), dicht bij de Schelde, door de gebroeders D'Hollander, olieslagers te Moerzeke. Het bedrijf werd in 1872 door Armand D'Hollander aanzienlijk vergroot. Hiertoe werd een magazijn op het aanpalend perceel gesloopt. In 1877 vroeg Armand D’Hollander de vervanging van de stoommachine. De opvolger olieslager Cesar D’Hollander vroeg in 1902 de plaatsing aan van een nieuwe stoommachine. In 1904 werd een nieuwe stoommachine geplaatst en was er een aanzienlijke uitbreiding van de bedrijfsgebouwen in U-vorm achter de bestaande. Aan de achterzijde nog verder vergroot in 1912 en 1941; in 1950 oliefabriek gewijzigd van functie tot magazijn en met links achter bijgebouwde woning. Achterste helft van de voormalige oliefabriek gewijzigd tot montagebedrijf en in de jaren 1960-1970 deels uitgebroken voor de plaatsing van grote transportbanden. In het voorste deel is sinds ca. 1990 een handelszaak ondergebracht.

Bouwkundige beschrijving van het gebouw van de stoomolieslagerij (Agentschap Onroerend Erfgoed)
Tegenover de kade bij het aanlegdok en achter de Scheldedijk ingeplant industrieel gebouw, opvallend door zijn groot volume en specifieke karakter. Hoge baksteenbouw van twee verdiepingen in L-vorm onder snijdende zadeldaken (nu golfplaten). Voorste vleugel uit 1872, met lijstgevel van zeven traveeën, rechts aansluitende stompe puntgevel van lange haakse uitbreiding uit begin 20ste eeuw van elf traveeën lang in overeenkomstige stijl (cf. oude prentkaarten). Ordonnantie van lijstgevels gekenmerkt door typische regelmatige geleding door lisenen met grote sierankers. Rondbogige vensters met ijzeren roedeverdeling eigen aan industriële ramen. Lagere bovenvensters. Voorgevel met deels verbouwde benedenverdieping. De friezen in decoratief baksteenmetselwerk (met bogen en tandlijsten) die de spaarvelden bovenaan onder de daklijsten beëindigen zijn voor beide vleugels, ook in de zijpuntgevels, verschillend uitgevoerd. Meerdere gedichte vensters. Achterin: een afzonderlijk laag gebouw onder pannen zadeldak in aanverwant metselwerk, achter de verdwenen hoge ronde fabrieksschoorsteen. Overige delen van de vroegere fabriek sterk door verbouwingen veranderd van uitzicht. In de oudste vleugel: nog zichtbare troggewelven tussen ijzeren liggers op I-balken op ronde ijzeren zuilen met ringkapiteel.

Het gebouw van de voormalige oliefabriek D’Hollander bestaat nog en is nu opgesplitst in twee handelszaken (antiquair/decorateur Peelman en groente- en fruithandel Moespom) en werd op 5 oktober 2009 vastgesteld als bouwkundig erfgoed.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archieven & vezamelinen
Gemeentearchief Hamme, "Ommelooper ende terrier ofte land ende caerteboek der prochie van Moeseke" (1772-1782).
Rijksarchief Gent, Fonds kaarten en plans, nr. 486.
Provinciaal Archief Oost-Vlaanderen, 1850-1870, nr. 1573.

Werken
Curieuze en andere dingen over Moerzeke, Moerzeke, 1998, p. 13, 58-60.
E. Verstraete, "Molenaars in het Land van Dendermonde (XVIIIe e.)", Gedenkschriften van de oudheidkundige kring van het land van Dendermonde, 3de reeks, deel IV, 1954, p. 255-256.
A. Van Bossche, "Malen en molens in Hamme", Hamme, 2005, p. 119.
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962), p. 146-147.
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004.
A.P. Heuvick & W. Laget, "Van Murceke tot Moerzeke", Moerzeke, 1994, p. 87-89.
"Moerzeke en Kastel. Een kijk in het verleden aan de hand van oude foto’s en prentkaarten", Moerzeke, s.d., p. 51-53, 56.
Chris Bogaert, Helena Duchêne, Kathleen Lanclus & Mieke Verbeeck, Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Gemeenten: Berlare, Buggenhout, Lebbeke, Waasmunster, Hamme en Zele,Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 20N.