Grote Molens

De Grote Molens waren de banmolens van de heren van Ninove. Ze bestonden in de 15de eeuw en waren gelegen op de nu gedempte Molen-Dender, op het huidige kruispunt van de Centrumlaan, het Oudstrijdersplein, de Burchtstraat en de Marktstraat.

Watermolenaar-pachter Heinric Pieters moest in 1441 verschijnen voor de Raad van Vlaanderen te Gent over de betaling van zijn pachtgeld sinds 1437. Eiser was Lieven de Brauwer, kastelein van Ninove (zie bijlage).

In 1499 was er een proces voor de Grote Raad van Mechelen over het recht van banmolen op twee molens in Ninove. Eiser was De procureur-generaal voor de baljuw en de pachters van twee molens te Ninove. Verweerder was de heer van Ravenstein, voor de magistraat van de heerlijkheid Edingen.

Uit de penningkohieren van Ninove, 1572, f° 21 r°: "De We Maryn van Vastenhaven met thundere medeghesellen houdt de 2 watermuelens van de M(ajestey)t ts(iae)rs 1654p. parisis".

Er waren vaak conflicten met de uitbaters van de Abdijmolen te Ninove, vooral omwille van het waterpeil en de klanten. De molenpachter van Abdijmolen dacht aan zijn broodwinning en hierbij gold de ijzeren regel dat zijn inkomen afhing van de omzet die hij (ook letterlijk) draaide. De abdij en haar pachters waren zijn vaste klanten, maar het was aardig meegenomen, wanneer ook burgers van Ninove zijn watermolen aandeden. "Oneerlijke concurrentie!" schreeuwden de pachter van de Grote Molen dan. Volgens hem waren de inwoners van Ninove verplicht hun graan te laten malen in de molens van hun heer (banmolens). Burgemeester en schepenen van de stad traden die stelling bij en begonnen een proces tegen de abdij in de Raad van Vlaanderen. Zij kregen echter ongelijk in 1577. De molenpachter van de abdij zal tevreden geweest zijn toen hij het hoorde. Hij had toen nog geen weet van de ramp die de abdij en haar bewoners amper één jaar nadien zou treffen...

Uit het proces-verbaal van afpaling van de stad Ninove uit 1811:
"Il existe cinq moulins, dont trois à eau et deux à vent; ils servent tous à moudre du grain; deux appartiennent à monsieur Lefèvre et sont loués fs. 1814,05, ce qui fait y compris les contributions qui sont à charge du locataire fs. 2012,64. L'expert a estimé que le moulin à eau valoit trois fois autant que le moulin à vent. Deux autres moulins appartiennent à Mad. Kiekens et sont loués fs. 726 ce qui fait y compris les contributions fs. 792. L'expert a estimé que le moulin à vent vaut deux fois autant que le moulin à eau. L'autre moulin appartient à François Van Daelen et est occupé par lui, il est de même valeur que le moulin à eau de Madame Kiekens. C'est d'après ces données que l'expert a fait l'évaluation des moulins en ayant soin fe faire la déduction d'un tiers du montant des baux pour les réparations."

In 1830 waren er twee molenvleugels: het gebouw op het kadasterperceel B1034 was enkel ingericht als korenmolen, dat op B1034bis was een mout- en schorswatermolen.

Hendrik Karel Alexander Goswin en Lodewijk Jan Walckiers, grondeigenaars te Brussel verkochten in 1835 aan Dieudonné Walckiers te Leuven:
Lot 1: te Ninove een woonhuis met afhangelijkheden en watermolens, draaiende met het water van "den Molendender", hebbende 3 wielen, te Ninove aan de "Merkt", genaamd "den Grooten Meulen" (het woonhuis met tarwe- en korenmolen, het batiment met de maut- en schorsmolens. Met elkanderen verbonden bij middel van een brugge over den zelven Molendender.
Lot 2: een korenwindmolen met 2 koppels stenen te Ninove Preulegem, groot 7 roeden 77 ellen, NO de calsijde naer Geeraersbergen. Gebruikt bij de weduwe Kiekens voor 2176 fr 87 ct per jaar.(akte Jan Baptist Portaels, notaris te Brussel, 13 april 1835: voorafgaande verkoop; 2103: 27 april 1835: definitieve verkoop; 2124; 1 juni 1835: kwittanties; minuut nr. 2103 (27 april 1835): de loten 1 en 2 werden niet ingesteld.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Walckiers Louis en broers, renteniers te Brussel
- 1835, verkoop: De Bolster Henriette, rentenierster te Asse (notaris Portaels - registratie op 13.05.1835)
- 10.05.1882, vonnis: Domeinen van de Staat (notaris Audenarde - landbouwbedrijf)

De graanmolen brandde af in 1880 en werd hierop gesloopt. De mout- en schorsmolen waren in 1882 niet meer in werking, maar ingericht als gebouwen voor het landbouwbedrijf. Na de onteigening door de staat in 1882 werden ze in 1889 gesloopt.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archieven
Rijksarchief Gent, Raad van Vlaanderen nr 2359 f° 111 (watermolenaar Heinric Pieters, 1441)
Stadsarchief Gent, Penningkohieren Ninove, 1572, f° 21 r°.
Algemeen Rijksarchief Brussel, "Grote Raad van Mechelen", Eerste aanleg - nr. 2703.
Rijksarchief Gent, Notariaat Alexander Bert (Ninove) NOT319 (23) 2092: 13 april 1835: voorafgaande verkoop; 2103: 27 april 1835: definitieve verkoop; 2124; 1 juni 1835: kwittanties.

Werken
Geëxtendeerde sententiën GRM, dl. I, p. 458 ).
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962);
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004.
"De Geraardsbergse poort, plichten en (omstreden) rechten van de abdijmolenaar", in: NinoVVVekrant, nr. 25, maart 2004, p. 7-8.
Paul Huys, "Molenbanaliteit in Ninove (1735)", in: Molenecho's. Vlaams tijdschrift voor molinologie, jg.28, 2000, nr. 1 (januari-maart), p. 21.

Mailberichten
Georges Souffreau (Woubrechtegem), 27.10.2016 (akten van 1835).