Dorpsmolen

In de tweede helft van de 16de eeuw bezat de heer van Nevele vier windmolens en twee ros- of paardenmolens in het Land van Nevele. De windmolens lagen in Nevele, Landegem, Vinkt en Bachte-Maria-Leerne. In Nevele en in Landegem bezat de heer ook nog een paardenmolen.

De Dorpsmolen, Oostmolen of molen Steyaert (naar de laatste molenaar) was een houten graanwindmolen op de Molenkouter, aan de westzijde van de Meigemstraat (nr. 30), tegenover de Gasthuisstraat, op 800 meter ten zuidwesten van de kerk van Nevele. De plaats waar de molen stond heette Molenstede.

De oudste vermelding van een molenwal en dus van een molen dateert van 1413.

De molen werd vernield tijdens de Slag bij Nevele op 25 mei 1452 en daarna herbouwd.

In 1517 werd een proces gevoerd voor de Grote Raad van Mechelen aangaande het beslag op molens in de heerlijkheid Nevele. Eiser was Philips de Montmerency, heer van Nevele. Verweerder was Marguerite de Montmerency, vrouwe van Nevele, en Maximiliaan van Horne, haar zoon. De eiser tekende verzet aan tegen het beslag op molens in de heerlijkheid Nevele, ter uitvoering van de kostenveroordeling ten nadele van de eiser uitgesproken in vroegere vonnissen van de Grote Raad van Mechelen. Volgens het vonnis werd het verzet gegrond verklaard.

De heerlijke molen van Nevele werd in 1561 nieuw gebouwd.

Naast een windmolen bezat de heer ven Nevele bij zijn kasteel in de nabijheid van het huis van de amman ook nog een "peerdemuelen" of rosmolen. Omstreeks 1579-1580 werd de paardenmolen verplaatst en naast de windmolen heropgebouwd.

De molen werd in 1701 herbouwd.

We zien hem afgebeeld op
- de Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen.

Naast de molen stond een roskot dat in 1901 werd afgebroken. Toen vond men ter plaatse een rijnijzer van 1613.

Op 13 frimaire jaar X. (1801) werd uit de hand te pachten gepresenteerd, voor een termijn van drie of zes jaren: twee schone en grote graanwindmolens, die beide voordien bannaal zijn geweest, met de respectieve woonhuizen en de hovingen. De eerste molen, op Nevele staande, wordt actueel gebruikt door Pieter van Wassenhove tot 9 pluviôse a.s., de tweede molen staat op Landegem en is actueel gebruikt door Pieter van den Neste tot 11 floréal a.s. Inlichtingen bij de notaris en ontvanger Carbonnelle te Nevele.

Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Nevele uit 1812 blijkt: "Il existe quatre moulins qui forment 4 classes. L'expert, pour établir les évaluations de ces moulins, a consulté le bail de ceux qui ne sont pas exploités par le propriétaire. (...) Celui de la 2e est construit en bois; il appartient à Mr. Dubois et est situé section C près le Bourg. Son produit brut peut être évalué à 300,00. Déduction faite d'un tiers pour réparations et entretien, donne un revenu net de 200."

Eigenaars na 1810:
- 1812, eigenaar: Dubois
- voor 1834, eigenaar: Dubois Ferdinand Antoine Désiré Joseph Adrien, eigenaar te Antwerpen
- 27.07.1848, erfenis: Dubois Ferdiand Philemon Louis en consoorten, eigenaar te Antwerpen (ovelrijden van Ferdinand Antoine Dubois)
- 25.02.1850, deling: Dubois Ferdinand Philemon Louis, eigenaar te Edegem (notaris Van Dael)
- 24.08.1865, verkoop: Dierick Bernard, notaris te Nevele (notaris Lammens)
- 1870, erfenis: en zijn kind Emile, kandidaat notaris
- 17.10.1876, deling: Dierick Bernard, notaris te Nevele (notaris Billiaert)
- 06.10.1881, erfenis: Dierick-Coussement Emile, griffier op het vredegerecht, later kandidaat-notaris te Nevele (overlijden van Bernard Dierick)
- 26.12.1906, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Emile Dierick)
- 16.04.1907, verkoop: Steyaert-Desmet Joseph Alphonse, molenaar te Nevele (notaris Blomme)

De staakmolen werd op 20 oktober 1918 gedynamiteerd bij de terugtrekking van de Duitsers.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archieven en landkaarten
- Rijksarchief Gent, Landboek Nevele, kaart van 1639-1640.
- Algemeen Rijksarchief Brussel, "Grote Raad van Mechelen", reg. 816, zaak nr. 56, f° 406-410, dd° 30.03.1527 - Franstalig dossier).
- Ferrariskaart (ca. 1775)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

Gedrukte bronnen
- Gazette van Gend, 17 en 24 december, of 26 frimaire en 3 nivôse jaar X

Werken
- Geëxtendeerde sententiën Grote Raad van Mechelen, dl. II, p. 186.
- Paul Huys, "Banmolens van de heer van Nevele", Het Land van Nevele, jg. 14, 1983, 4, p. 311-312.
- André Bollaert & Jan Luyssaert, "Nevele in oude kaarten", Het Land van Nevele, XLIV, 2013, 4, p. 1-103 (22-23).
-F. De Potter & J. Broeckaert, Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen,,reeks I, dl.5, Gent, 1964-1870, p. 16.
Aloïs Janssens, Nevele in oude prentkaarten, Zaltbommel, 1973, 30
Molens in het Land van Nevele, in: Het Land van Nevele, XXII, nr. 4, p. 343 e.v.;
- Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Tweede aflevering. De arrondissementen Eeklo en Gent, in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XV, 1961, 2 (Gent, 1962)
- Herman Holemans, Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N, Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004, p. 9-94.
- Luc Goeminne, "Rosmolens in Oost-Vlaanderen (2). Rosmolens in het zuidwestelijk gebied van Oost-Vlaanderen", Molenecho's, V, 1977, 10 (dec.), p. 76, 80.
- L. Goeminne & P. Huys, "Rosmolens in de Oostvlaamse Leiestreek", Bijdragen tot de Geschiedenis van Deinze en de Leiestreek, jg. 47, 1980, p. 89-120.