Grote Molen

De Grote Molen of Lauwemolen was een houten korenwindmolen aan de westzijde van de Grote Molenstraat (in 1776 bekend als Meulestraete), nr. 300, rechtover de Kleine Molenstraat en de Grote Molenhoeve. De molen stond prachtig in het landschap en genoot op zijn hoogte van een zeer goede windvang.

De staakmolen die voor 1629 werd gebouwd. Wellicht ging het om een heropbouw na de vernieling van de voorganger tijdens de godsdiensttroebelen. Hij staat getekend op het Landboek van de parochie en heerlijkheid van Rollegem onder de benaming "Lauwemolen".

Aangaande de hoeve, bewoond door Maurice Vermeulen. In de parochierekening van 1685 staat er dat Joos de Tonneele, op een molen en 2 bunders land woonde. Alsook woonde daar Joos of Judocus Herman op een "hoveke": groot 3 bunders 7 honderd. Joos Herman was gehuwd met Joanna Liethaer en waarschijnlijk naar Lauwe komen wonen rond 1661. Zoon Judocus is hier in 1661 geboren. Passchier of Paschasius Herman was waarschijnlijk een oudere zoon en elders geboren. (Hij was immers de naaste familie van Judocus, gezien zijn rang van peterschap). Passchier Herman, gehuwd met Judoca De Bouverie, overleed in 1733 en had 8 kinderen. De kinderen die jong bleven beboerden als pachters een hoeve van 23 bunders 4 honderd, toebehorend aan Isabella De Taviel, later de hoeve van Henri Roussel.

Augustin Herman, zoon van Passchier, huwde in 1750 met Barbara Theresia Van Overschelde, bewoonde de hoeve en molen (in de 20ste eeuw M. Vermeulen), die aan al de kinderen samen van Passchier Herman toebehoorde, en welke hij pachtte tegen 50 ponden groten Vlaams per ’jaar en de heerlijke rechten. Deze hoeve bevatte 3 bunders 2 honderd land alsook de “coornwintermeulen” met 2 bunders en nog andere partijen, samen 6 bunders gelegen op Lauwe, Rekkem en Aalbeke en gehouden van verschillende heerlijkheden. De vrouw van Augustin Herman (1713–1794) was een dochter van Bertin Van Overschelde–Van Corselis (zie Beaulieu). Zij hadden 10 kinderen, onder wie Augustin, geboren in 1753, gehuwd met Joanna Theresia Reynaert. Deze hadden 4 kinderen onder wie:
1) Martin (1804–1894), gehuwd met Virginie Decraene (ouders van Benoni Herman)
2) Augustin, gehuwd met Constance Lietaer (ouders van Sophie, gehuwd met Petrus Jozef Nuyttens en van August, gehuwd met Adèle Bourgois, die de molen van de Plaats naar de Waterstraat verplaatsten = hoeve Tanghe)
3) Sabina, gehuwd met Lefevre,
4) Carolina Francisca, gehuwd met Petrus Leplae, die de hoeve van H. Roussel bewoonden en als kinderen hadden: Louise Leplae, gehuwd met Henri Roussel (ouders van Rousel–Roussel), Henri Leplae, gehuwd met Mathilde Vyncke (ouders van Cyriel Leplae–Deloose), en Frederik Leplae, gehuwd met Rosalie Vyncke (ouders van Jules Leplae–Wyseur).

Constantin Herman, zoon van Passchier en broer van Augustin, geboren in 1711, huwde in 1741 met Joanna Clara Reynaert en bewoonde de hoeve Boenaerd. Hij stierf vroeg en de weduwe hertrouwde met Delbarge. Er waren 4 kinderen Herman en 5 kinderen Delbarge. Een zoon Petrus Jozef Herman, geboren 1747, trouwde in 1782 met Maria Dorothea Lietaer (dochter van Pieter en Maria Francesca Deprost), en woonde op de hoeve, uitgebaat in de 20ste eeuw door H. Roussel. Hun zoon Constantijn Herman (1783 – 1830) huwde met Amelia Juliana Van Tieghem, hun zoon Jozef Herman huwde met Julia Watteyn van Wevelgem en waren de ouders van Victor en Henri Herman en broeder Arthur.

De molen van de familie Herman werd verkocht en verplaatst. Hoeve en land werden ten dele verdeeld, ten dele verkocht. Daar woonden later opeenvolgend: Vanderstichele, Maertens, Lampaert, Vermeulen-Lampaert.

We vinden de molen aangeduid op:
- Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen
- Parcellaire Kaart van Lauwe uit 1809 ("Parcellaire Atlas - Canton de Menin, 1809), kaartblad Section A 1ière Division (rijksarchief Kortrijk, Aanwinsten, VI, 6978): kaartblad Section C 2ième Division
- Kadastrale legger van Lauwe uit 1811 ("Matrice Cadastrale des propriétés Non baties et baties de Lauwe" certifié le 27 avril 1811 (Stadsarchief Menen):

Propriétés NON Baties.
Art. 139
Eigenaar: Herman Pierre, Augustin
Beroep: meunier
Woonplaats: Lauwe
Sectie-nummer: C 667: Butte de moulin / C668: Fond de moulin
Ha-a-ca: 0-5-25 / 0-2-0
Klasse: 1 / 1
Revenue: 3,87 fr. / 1,47 fr.
Propriétés baties.
Art. 102
Eigenaar: Herman Pierre, Augustin
Beroep: meunier
Woonplaats: Lauwe
Sectie-nummer: C 668
Aard: maison (moulin)
Klasse: 1
Revenue: 240 fr.

In de legger van de bebouwde eigendommen staat, naast de woning, de molen aangeduid als “maison”. Narekenen en de klasse bepalen wel degelijk dat het het inkomen betreft van een “Windmolen” klasse 1 met een inkomen van 240 fr.

Volgens de volkstelling van Lauwe van 1814 was de toen 60 jarige-Pierre Herman de eigenaar-molenaar van de "Grote Molen". Hij was patentgerechtigd. Hij was geboren in Lauwe en was gehuwd met de toen 47-jarige Jeanne Catherine Reynaert. Hun toen 31-jarige zoon Louis Herman, evenens geboren te Lauwe en patentgerechtigde, de molenaar-huurder. Louis  was gehuwd met de toen30-jarige Theresia Veys.

We zien de molen ook aangeduid op:
- de militaire Franse kaart van Beaurin (1690 en volgende), met de benaming "Le Grand Moulin"
- Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen op teerlingen
- Gerbaulet (1809)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1841) als "Grooten Molen"
- topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) als "Gr(oo)ten Molen"
- kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860)
- militaire kaart (1862).

Eeuwenlang werd er enkel graan gemalen. De weduwe van Petrus Herman-Reynaert verkreeg op 24 februari 1842 de toestemming van de Bestendige Deputatie van de provincie West-Vlaanderen om er ook olie te slaan. Aldus werd een gemengde graan- en oliemolen bekomen.

Joos de Tonneele was in 1685 eigenaar van de "coorenwintmolen met twee bunders land".

Ruim twee eeuwen lang werd de molen bemalen door de familie Herman.
- midden 17de eeuw: Joos Herman, buitenpoorter van Kortrijk
- 1661: Judocus Herman, zoon van Joos
- tot zijn ovelijden in 1673: Passchier Herman, zoon van Judocus
- ca. 1730: Augustin Herman, zoon van Passchier, huwde in 1730 met Barbara Vanoverschelde
- daarna: August jr. Herman, zoon van Augustin, huwde met Virginia Decraene en werd 90 jaar.
- voor 1834, eigenaar: Herman-Reynaert Petrus, de weduwe, landbouwster te Lauwe
- 21.03.1843, erfenis: de kinderen: a) Herman Pierre, brouwer te Sint-Eloois-Vijve, b) Herman Sabine, echtgenote Bekaert Charles, landbouwer te Tielt, c) Herman François, landbouwer te Lauwe, d) Herman Auguste, landbouwer te Lauwe, e) Herman Frederic, landbouwer te Lauwe, f) Herman Martin, landbouwer te Lauwe, g) Herman Leon, landbouwer te Lauwe en g) Leplace Pierre, weduwnaar Herman Caroline, te Lauwe (overlijden van de weduwe Reynaert van Petrus Herman)
- 29.11.1844, verkoop: Bekaert-Herman Karel, landbouwer te Tielt (notaris Coucke)
- 21.06.1855, verkoop: Herman-Decraene Martin, molenaar te Lauwe (notaris Demeulenaere).
De laatste molenaar uit het geslacht Herman was Benoni Herman (Lauwe, 1856-1942).

De windmolen werd in 1873 gesloopt en overgebracht naar Herseaux, rue des Bas-Fossés, bij de grens met Luingne. Daar werd hij in 1907 gesloopt.

Zie meer in: Luingne (Mouscron), Moulin de Herseaux

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archieven en landkaarten
-  Algemeen Rijksarchief Brussel, Kaarten en plannen in handschirft, reeks 1, nr. 1185. Figuratieve kaart op velijn van de omgeving van Menen, opgemaakt rond 1644 door Louis de Bersaques, kopie uit 1649.
Haut. 49 cent., larg. 38 cent.
- de militaire Franse kaart van Beaurin (1690 en volgende), met de benaming "Le Grand Moulin"
- Stadsarchief Menen, Kadastrale legger van Lauwe uit 1811 ("Matrice Cadastrale des propriétés Non baties et baties de Lauwe" certifié le 27 avril 1811
- Rijksarchief Kortrijk, Aanwinsten, VI, 6978, Parcellaire Kaart van Lauwe uit 1809 ("Parcellaire Atlas - Canton de Menin, 1809), kaartblad Section A 1ière Division.
- Rijksarchief Brugge, Volkstelling 1814. Gemeente Lauwe (uitgave: VVF-Brugge, boekdeel 49).
- Rijksarchief Gent, Raad van Vlaanderen, nr. 33808 (GW8 - 3308), Geconsigneerde papieren. Windmolen en andere goederen te Lauwe, 1689-1903, 1 pak.
- Villaretkaart (1745-1748)
- Ferrariskaart (ca. 1775)
- Parcellaire Kaart van Lauwe uit 1809 ("Parcellaire Atlas - Canton de Menin, 1809), kaartblad Section A 1ière Division (rijksarchief Kortrijk, Aanwinsten, VI, 6978): kaartblad Section C 2ième Division
- Kadastrale legger van Lauwe uit 1811 ("Matrice Cadastrale des propriétés Non baties et baties de Lauwe" certifié le 27 avril 1811 (Stadsarchief Menen)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1842)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860)

Werken
- Octaaf Depoorter, "Geschiedenis van Lauwe", Menen, Stadsarchief Menen, 2009 (2 dln.)(uitgegeven manuscript van 1940), del 1, p. 111.
- J. Roose, "Lauwe door de eeuwen heen", in 't Wingheroen, jg. 20, 1996, nr. 2,  p. 61-69.
- M. Deprez, "Aantekeningen omtrent Lauwe", Brugge, 1985.
- P. Mattelaer, "De molens van Zuid-West-Vlaanderen", in: De Leiegouw, XXI, 1979, p. 31-64;
- Torie Mulders, De windmolens tussen Schelde en Leie, in: Handelingen van de Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijk, XXII, 1946-1948, p. 46-107.
- Herman Holemans, Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 4. Gemeenten K-L, Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1997.
- Jozef Maes & M. Vandenberghe, "Lauwe en zijn verdwenen molens", De Belgische Molenaar, 22.11.1959, p. 354.
- Michel Werbrouck, "Gegevens betreffende de molens van Lauwe op basis van de kadastrale legger “Matrice Cadastrale des propriétés Non baties et baties de Lauwe” certifié le 27 avril 1811", 2017.

Mailbericht
- Michel Werbrouck, 02.03.2017.