De watermolen van Elsegem of Watermolen Terbeek stond in de Beekstraat nr. 22, bij het kasteel Ter Beek, op de Nederbeek (vroeger ook Maal- of Meulebeek genoemd)

Op 23 februari 1406 bekwam Diederik van Anvaing, heer van het leen­goed Ter Beken, de toelating van Jan Gistel, heer van Ingelmunster en Vijve, om op zijn goed Ter Beken een watermolen op te richten (28). Om de gederfde inkomsten van de Koutermolen te compense­ren moest de heer van Ter Beken wel ieder jaar 2 lb. par. aan de heer van Vijve overmaken. De molen, aangedreven door het water van de Maalbeek (Nederbeek) werkte trouwens enkel tijdens de winter en lente, wanneer er voldoende water in de beek aanwezig was om hem aan te drijven. Daarenboven mochten de dorpelingen er enkel hun olie laten stampen (29).

Vanaf de late 15e eeuw (zeker na de vernieti­ging van de Koutermolen) lieten heel wat Elsegemnaars hun koren toch in de watermolen malen. Toch werd deze toestand eerst in 1596 gelegalizeerd toen de inwoners van Elsegem van de dorpsheer uitdruk­kelijk de toestemming kregen om in de watermolen graan te malen (30).

De waarde van de molen werd anno 1572 op 36 lb. par. geschat (31)

Eigenaars van Ter Beken, en dus ook van de bijhorende water­molen waren achtereenvolgens Dierik I van Anvaing (+ 1407), Die­rik II van Anvaing (+ 1441) zoon van Diederik I, Jan van Anvaing (+ 1468) zoon van Diederik II, Roeland van Anvaing (+ 1503) neef van Jan, Arent van Anvaing (+ 1520) zoon van Roeland, Adriaan van Anvaing (+ 1566) zoon van Arent, en Agnes van Anvaing (t 1590) dochter van Adriaan (32). 

Volgens de penningkohieren in 1572 en 1577 was hij eigendom van de weduwe van Adriaen van de Galmeyden (Anvaing). Deze molen was 's zomers niet in werking en de eigenares woonde in de aanpalende woning.

François van Ladeuse en J. Agnes van den Hameyde en van Anvaing verkochten de molen in 1589-1590 aan Jacques Vandenbroucke fs. Jans om de heerlijkheid van Etikhove van de heer van Pamele te kunnen kopen.

In de "Gazette van Gend" van 13 en 20 september 1792 verscheen de volgende verkoopsadvertentie: "Uit de hand te pachten: een korenwindmolen met twee stenen en een korenwatermolen, met het molenhuis en enige andere goederen, gestaan te Elsegem op het kasteel van ouds genoemd Ter Bekke, langs de steenweg van Oudenaarde naar Kortrijk; voordien in huur gebruikt geweest  door wijlen Olivier Plancquaert. Inlichtingen bij jonker van den Brouck de Terbecq, schepen der stad Dendermonde".

In 1820 bestond de watermolen nog. Hij behoorde dan toe aan Mr. Stuppens en de huurder was Jan Verdonck, mits een jaarlijkse huursom van 61,71 gulden met inbegrip van de lasten.

In het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Elsegem van 9 oktober 1820 lezen we: "Le moulin à eau appartenant à Mr. Stuppens, loué à Jean Verdonc à raison de fl. 61.71 par bail authentique y compris les impositions de laquelle somme déduit le 1/3, reste fl. 41.00."

De molen werd in 1822 gesloopt. We vinden hem niet meer terug in de oudste registers van het Belgisch kadaster. In de beek is nog het verval aanwijsbaar waar de molen stond. Ook de brug naar het kasteel vormt een plaatsindicatie.

(28) Stadsarchief Brugge, Adornes 422, d.d. 1406 (oud stelsel)
(29) Rijksarchief Gent, De Ghellinck-Vaernewyck I 4827, f° 7r-v; Rijksarchief Kortrijk, De Plotho 520 / G, f° 8r; Stadsarchief Oudenaarde, Staten van Goed 3, f° 218 r-v.
(30) Rijksarchief Gent, De Ghellinck-Vaernewyck, I, 4814.
(31) Stadsarchief Gent, Kohieren van de 20ste penning van Elsegem, f° 79 r.
(32) R.OPSOMMER, Allodia, lenen..., 1988.
(33) J.VANDEPUTIE, De Molens..., p. 232.

Rik OPSOMMER & Lieven DENEWET

Archieven
Stadsarchief Gent, Penningkohieren Elsegem, 1572 - 1577.
Stadsarchief Oudenaarde, Acten en Contracten, boek 72 (1589-1590), f° 74.
"Gazette van Gend" van 13 en 20 september 1792.
Agentschap Onroerend Erfgoed Oost-Vlaanderen, archief
Rijksarchief Gent, Fonds kaarten en plans, nummers 4850, 4851, 4854, 4855.
Zie ook de noten in de tekst.

Literatuur
Rik Opsommer, "Elsegemse molens: uit hun geschiedenis tot 1572", Handelingen van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Oudenaarde, XXV, 1988, p. 173-181.
Inventaris van de wind- en watermolens in de Provincie Oostvlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster, in Kultureel Jaarboek voor de provincie Oostvlaanderen 1962, Tweede band, XVI, Gent, 1963, p. 2.
J. Vandeputte, "De molens van het arrondissement Oudenaarde uit hun geschiedenis", Oudenaarde, 1974, p. 232.
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 2. Gemeenten D-E", Rotem, Studiekring Ons Molenheem, 1998.
G. Berings, Landschap, Geschiedenis en Archeologie in het Oudenaardse, Oudenaarde, 1989, p. 61-63.
K. Deketele, R. De Backer & E. Roberti, Elsegem, Klein Scheldedorp met groot verleden, Oudenaarde, 1987.
P. Devos, Elsegem, een overzicht, Monumenten en Landschappen in Oudenaarde en Wortegem-Petegem (8), Oudenaarde, 1996, p. 43-45.
N. Kerckaert, Oude Oostvlaamse huisnamen, Gent, 1977, p. 31.
Verbeeck M. & Tack A, Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Oudenaarde, Kanton Oudenaarde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15N2, Brussel - Turnhout, 1998.
Plaatsbezoek Maarten Osstyn Adegem, 23.10.2015.