De Waesbergmolen was een houten korenwindmolen, op de Waesberg (heuvel), op de noordoostzijde van de gelijknamige straat (Waesberg 20), op 1,2 kilometer ten noordwesten van de dorpskern, op circa 85 m boven de zeespiegel.

Op de top van de heuvel, die nu nog de “Waesberg” noemt, stond een burcht (of versterkte hoeve). Deze is in 1572 door brand verwoest (Gerardi Montium blz 126) en nadien niet meer opgebouwd. Als herinnering hieraan is overgebleven de benaming “Waesberghe” als plaatsnaam voor een wijk in Maria Lierde. Hier bevond zich ook de “Waesbergmolen”.

De 'Waesberg' is eigenlijk geen 'berg' of 'heuvel' . Het is de steile aanloop tot een hoogvlakte (± 100 m) met erboven o.m. de gemeente Hemelverdegem. De plaats waar vroeger de molen stond is een natuurlijke uitkijkpost over de eronder gelegen vlakte met recht erover, in vogelvlucht, de 'Coudenberg' - ook ± 100 m. Het 'kasteel' of versterkte hoeve en de motte zouden beneden gelegen zijn, in de nabijheid van water, beschut tegen de gure noorderwinden. Het is een natuurlijke verdedigingsplaats voor het achterliggende binnenland met ondermeer Zottegem. In 2006 heeft de gemeente Lierde op de Waesberg, recht over de plaats waar vroeger de molen stond, een arduinen gedenktafel geplaatst met windwijzer. Daarop staat: WAESBERG St MARIA LIERDE met erbij de afstanden in vogelvlucht tot onder meer Zottegem, Geraardsbergen en Gent.

De staakmolen werd reeds vermeld in 1376. Op 7 november van dat jaar verkocht Willem van Courtroisien de windmolen van Waesberghe samen met een bos aan Jan de Marscale . In 1396 werd alhier ook een Jan Mueleman vermeld.

Volgens de penningkohieren van Sint-Martens-Lierde van 1571 (f° 15 r°) bestond er in Sint-Maria-Lierde slechts één korenwindmolen. We lezen als beschrijving: "Lieven van Lierde es oock houdende in pachte van mijn heere van Mastaing de coornwintmuelen deser prochie, jaerl. voor 24 mudde coorens compt elck mudde zes halsteren sotteghemsche maete tot 18 p. pars. elck mudde es tsamen 432 p. pars."

We zien de molen afgebeeld op:

- Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)

Hij komt evenwel niet voor op de Villaretkaart (1745-1748).

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: de Clerque Wissocq de Soufberge  - della Faille burggraaf François Auguste Marie Corenlie, eigenaar te Wieze
- 24.09.1844, verkoop: De Mulder-De Vlaeminck Jan-Baptist, landbouwer te Sint-Maria-Lierde (notaris Rombaut)
-31.01.1849, erfenis: De Mulder Jan-Baptist (die hertrouwde met een De Meyer), landbouwer te Sint-Maria-Lierde (overlijden van vrouw De Vlaeminck)
- 15.04.1872, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Jan-Baptist De Mulder)
- 12.08.1875, verkoop: De Mulder Charles Edmond Gustaaf en consoorten, molenaar te Sint-Maria-Lierde (notarissen Dujardin en De Deyn)
- 10.01.1884, verkoop: Ceuterick Juliaan en consoorten, eigenaar te Zottegem (notaris Brecqpot)
- 01.05.1886, verkoop: a) Vandevelde-De Brouwer Henri, molenaar te Sint-Maria-Lierde en b) De Brauwer Maria Justine, landbouwster te Ophasselt (notaris Minnaert)
- 28.06.1921, verkoop: De Muyter-Vandenborre Remi, molenaar te Sint-Maria-Lierde (notaris Minnaert)
- 22.09.1923, verkoop: Van Waeyenberge-De Zutter Remi, werkman te Sint-Lievens-Esse en later te Sint-Maria-Lierde (notaris De Beer)

Om uit de onverdeeldheid tetreden, verkochten de weduwe en kinderen van Jan Baptist De Mulder op maandag 7 juni 1875 om 2 uur in de herberg van Theodore Orins genoemd "'t Mulderken" aan het station van Sint-Maria-Lierde, geheel de eigendom via de notarissen Dujardin te Nederbrakel, Deleyn te Steenhuize-Wijnhuize en De Backer te Sint-Blasius-Boekel. De bezittingen waren gelegen in de gemeenten Erwetegem, Sint-Maria-Oudenhove, Michelbeke, Velzeke, Ruddershove, Sint-Goriks-Oudenhove, Sint-Maria-Lierde en Ophasselt. Er waren bossen, een water- en een windmolen, landerijen, meersen en bossen, in totaal voor 75 hectaren.

De Waesbergmolen kwam op naam van De Mulder Karel, Edmond, Gustaaf en consoorten, molenaars te Sint-Maria-Lierde. Via notaris René Minnaert van hun eigen gemeente, verkochten ze op vrijdag 29 augustus 1884, in de herberg van Petrus Vander Meulen aan het station: "een zeer wel gekalandeerden houten koornwindmolen, genaamd den molen te Waesberg met al zijn staende en draaiende werken en verdere afhangselen, benevens een fraai Woonhuis zijde de herberg "La Belle Vue" met stalling, molenberg en medegaande grond groot 13 aren, palende oost over den weg van M. Adolphe Bijl, zuid de Molenstraat, west en noord d'heer vaqn Pottelsberge" aan Juliaan Ceuterick en consoorten, eigenaars te Zottegem.

De staakmolen werd in maart 1928 ontmanteld door Alfons Holderbeke, bijgenaamd "Meulemoaker". De gehele sloop volgde in 1931.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archieven
Rijksarchief Gent, Fonds Desmanet de Biesme, nr. 2063. Oorkonde uit 1376, origineel op perkament, met 1 zegel en 6 andere verdwenen zegels.
Stadsarchief Gent, Penningkohieren Sint-Martens-Lierde (1571), f° 15 r°.

Landkaarten
Ferrariskaart (ca. 1775)
Atlas der Buurtwegen (ca. 1844)
Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

Werken
F. Hitchinson & P. Devos, "Sint-Maria-Lierde", Lierde, 1996.
Lierde  vroeger, de dorpen waarin wij kinderen waren, Projectgroep Cultuur Lierde, 1992, p. 303.
Julien Th. Vandeputte, "De molens van het arrondissement Oudenaarde. Uit hun geschiedenis", Oudenaarde, 1974, p. 125-126.
J. De Brouwer, "De Molens in het Land van Aalst omstreeks 1575", 1959.
Luc Goeminne, Twee oude windmolenvermeldingen in de streek van Geraardsbergen, Het Land van Aalst, XXXI, 2, 1979, p. 93.
Luc Goeminne, "Twee oude windmolenvermeldingen in de streek van Geraardsbergen", Molenecho's, X, 1982, 3, p. 108.
H. Holemans, "Oost-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 7. Gemeenten S-T", Opwijk, 2007.
Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oostvlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster, (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oostvlaanderen 1962, Tweede band, XVI, 1963).
Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Gemeenten: Brakel, Horebeke, Kruishoutem, Lierde, Zingem en Zwalm, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15N4, (onuitgegeven werkdocumenten).
Ph. Vandermaelen, "Dictionnaire géographique de la Flandre orientale", Brussel, 1834.