De Leiemolens; de Grafelijke Banmolens (later Keizerlijke Banmolens) of de Grote Koren- en Moutmolen op de Leie waren de belangrijkse korenwatermolens van Menen.

Ze waren gelegen op de nu gedempte Oude Leie, op de plaats waar thans het VTI Sint-Lucas van Menen is gevestigd. Meer nog, het oudste gebouw van deze school is het verbouwde watermolengebouw.

Ze bestonden al in 1255 en waren in het bezit van opeenvolgende graven van Vlaanderen. Het waren banmolens: de stedelingen waren verplicht er hun graan te doen malen. In 1457 kwam er aan de overzijde van de maalgeul een tweede bij. 

Vanaf voor 1545 was er ook een moutmolen. De molens brandden af rond 1580 (godsdienstoorlog), in 1719 en in 1856 en werden telkens herbouwd.

De molens werden steeds verpacht aan een molenaar.
- 1554: Gillis Castellain, pachter voor drie jaar. Zijn pacht werd voortijdig beëindigd toen hij zonder toestemming achter de graanmolen, samen met de Rijselse koopman-lakenmaker Hues de Huevele, een watervolmolen had opgericht (zie meer in: Menen, Volmolen de Huevele en Castellain)
- 1560: Jacques Cazier
- ca. 1570: Jehan Ceurten en Guillaume vanden Cruuce
- 18de eeuw: Rembry, "koopman en pachter van H.M.'s banmolens tot Menen".

Op een figuratieve kaart van de stad Menen Louis de Bersaques (1644-1649) zien we dat "le franc moulin" uit twee bakstenen gebouwen (met een dwarse aanbouw) bestond en de daken met blauwe leien bedekt waren. Het was een dubbelmolen: een koren- en een moutmolen. Later kwam er een oliemolen bij.

Twee getuigenissen van 3 maart 1660 van het feit dat de koninklijke graanmolen in Menen vernield werd op 12 september 1658 door oorlogsgeweld. A. De huurder van de molen, Pieter Vandercruuce, kwam eerst aan het woord. Hij verklaarde dat in de winter van 1658 bij het binnenkomen en de verovering van Menen door de Fransen, de KORENBEEKMOLEN bezet werd door een militaire wacht onder de orders van commandant Retorfort. De molen was door de pachter nog in goede staat hersteld om te malen. De Franse soldaten vernielden zowel het binnen- als het buitenwerk van de molen zodanig dat het onmogelijk was om nog te malen. De pachter heeft dan de molen met grote onkosten weer laten repareren om weer maalvaardig te zijn. B. Antoon Paquet fs. Antoon en Bernard Cogge fs. Joos, beiden Menenaars, getuigden onder ede dat zij gezien hadden dat bij de inname van Menen door de Fransen op 12 september 1658 de KONINKIJKE GROTE KORENWATERMOLEN, toen gepacht door Pieter Vandercruuce, grotendeels vernield werd. Een militaire wacht werd in de molen geposteerd en de getuigen merkten op dat de wachters van het regiment van ‘Retorfort’ dezelfde molen en verscheidene huizen vernield hadden.

“Burghm(eeste)r ende schepenen der stede van Meenen an alle de gone die het behoort ofte angaen mach, certiffieren ende v(er)claren voor waerachtich als dat in den winter van(den) jaere 1658 binnen den COOREN BEECK MEULEN competeren(de) sijne [Randschrift in potlood: Korenbeek molen 1648(sic)] // ma(jesteij)t die hij [in] pachte hadde heer P(IETE)R VANDER CRUUCE(,) de wachte militaire van(den) Fransche door ordre vanden commandant Retorfort gehouden is geworden ende dat den sel(ven) BEECKMEULEN die in behoorl(icke) refectie stondt ende toegange geleijt door den voors(eiden) VANDER CRUUCEN om(m)e te maelen(,) seere ghebrocken endee gheruijneert is geworden soo van van bind(er) ens buijten ende daerdoor teenemael incapabel gesteld om te maelen soo dat den sel(ven) VANDERCRUUCE den selven meulen met grooten cost andermael heeft moeten repareren aleer te connen maelen waer van v(er)socht hebbende(.) Acte is hem v(er)leent dese jegenwordige die wij in kennisse der waerheijt hem hebben v(er)leent onder den segel van saeken ende thanteecken vanden greffier pensionaris den IIIJd(en) maerte 1660. Bron: Oud Stadsarchief Menen. Akte Korenbeekmolen. B 35, f°107 [3 maart 1660]. OA_Groep B/Naamlijst/P.B./0 STUK B. Compareerden voor bailiu burgm(eestre) ende schepen(en) der stede van Meenen in heml(ieden) persoone ANTH(EUNI)S PACQUET f(iliu)s wilent ANTH(EUNI)S ende BERNART COGGE f(iliu)s wilen dheer // Joos beede woonende op het sterckte ofte Salines binnen deser stede de wel(cke) soo ghesaemdel(ick) als sonderlinghe onder eed v(er)claest ende gheaffirmeert hebben waerachtich te wesen gesien thebben dat dheer P(iete)R VANDER CRUUCEN in teerste dat dese stadt door de Fransche gheincorporeert is geworden gheschiet den XIJen 7bre 1658 tot conserva(ti)e van tsco(ninc)x GROOTEN COORNE WATERMEULENE die hij in pachte hadde heeft moeten daerinne stellen sauvegarde(,) hebbende oock gesien dat inden voors(eiden) meulen eenigen tijt de wachte militaire daerinne gesonden is geweest ende gelegen tregiment van Retorfort ende dat sonder de sel(ven) sauvegarden den sel(ven) meulene teenemael gheruijneert hadde geworden gelijck meer ander huusen daerontrent(,) belovende tgone voorschr(even) te v(er)claeren ende reitereren ten allen tijde dies v(er)socht voor alle jugen ende wetten. Actum IIJe maerte 1660.”
Bron: Oud Stadsarchief Menen. Akte Korenbeekmolen. B 35, f°106 [3 maart 1660]. OA_Groep B/Naamlijst/P.B./0 STUK A.

Op 14 oktober 1668 getuigde Antoon Packet, pachter van de koninklijke Grote Korenwatermolen, op vraag van Gijselbrecht Vandesteene, pachter van de maalderij van de stad Menen, dat hij op bevel van de Rijselse Rekenkamer op 24 juni 1668 de MOLENIJZERS uit de korenmolens moest verwijderen en de volgende dag naar Rijsel te voeren. Zo kwam Gijselbrecht Vandersteene in de problemen als pachter van de Menense maalderij. Hij kon vanaf deze datum niet meer werken terwijl hij de maalderij gepacht had vanaf 1 mei 1667. Waarom de molenijzers moesten verwijderd worden, staat in de tekst niet vermeld.

“Compareerde voor donderschr(even) schepen der stede van Meenen in persoone s(ieu)r ANTHONE PACKET coopman inwoonder en(de) pachtere van sijne ma(jes)t(ei)ts GROOTEN COORNE WATER MEULEN der sel(ver) stede van Meenen wel(cke) voors(eid)en comp(ara)nt, heeft v(er)claert ende geattesteert, ter instantie ende op tv(er)souck van GIJSELBRECHT VANDE STEENE oock inwoonder ende pachtere vanden maelderie der sel(ve) stede ende prochie vanden saisoene inghegaen 1a meij 1667 waerachtich te wesen dat hij op den XXIIIJ(en) junij 1667, bij brieven vanden president en(de) lieden van sijne ma(jes)teijt)s camer van rekenijn(ghe) tot Rijssel, gesonden door seker heml(ieden) messagiers belast is geweest, vuijt den COORENMEULENS vuijt te doen doen de MEULENIJSERS, ende dat hij de sel(ven) promptel(ick) doen v(er)transporteeren vuijt dese stede en(de) voeren binnen Rijsel, wel(cken) order ende last den attestant willende willende(sic) volcommen heeft den sel(ven) MEULEN ISERS, vuijt desel(ve) meulens doen doen, ende die des anderen daeghs wesen(de) S(in)t Jansdach doen voeren binnen tsel(ve) Rijsel ende die convoijeerende ghelevert an die vande voors(eid)e camer van rekenijnghe, tsedert wel(cken) tijdt den v(er)souckere nopende sijne rechten vande sel(ven) maelderie niet en heeft geproffijteert noch connen ofte durven proffijteeren, soo hij tot noch // toe niet en is doende, al twel(cke) de comp(aran)ten andermael beloven te v(er)claeren ende reitereren voor alle jugen ende wetten dies aensocht sijnde onder obligatie ende renunchiatie als naer recht en(de) p(rese)nt de heeren Deros ende Robais schepenen opden XIIIJen 8bre 1667, en(de) was ond(erteeken)t Jooris Deros en(de) Marijn Van Robais schepen(en).”

Bron: Oud Stadsarchief Menen. Akte Grote koren watermolen. B 36, f° 238 [14-10-1668] OA_Groep B/Naamlijst/P.B./0

En nog een laatste bevestiging dat de molenijzers uit de molens moesten verwijderd worden op 14 oktober 1668, maar nu uit een windmolen. De molenaarsknecht van de koninlijke windmolen Jan Uitterhoucke bevestigde dat hij de ijzers van de windmolen weggenomen heeft. Pachter van deze molen was Antoon Courvreur. Dit slaat duidelijk op een andere molen naast de Grote Korenmolen. Ook hier wordt Gijsel Vandersteene het grootste slachtoffer daar hij niet kan werken in zijn stadsmaalderij.

“Compareerde voor donderschr(even) schepenen der stede van Meenen in persoone JAN VUIJTTERHOUCKE knecht in de conincx WINT MEULEN van(der) tsel(ve) Meenen in pachte gebruijckt bij ANTHU(euni)S COUVREURS, den wel(cken) van ghel(icken) heeft v(er)claert dat hij in gevolge vanden voorschr(even) order en(de) last, van die vande voorseijde Camer van rekenijnghe, heeft vuijt ghedaen d’isers vuijt den voors(eiden) WINT MEULEN de wel(cken) opden XXIIIJen junij 1667 neffens de gone vanden GROOTEN COORNEMEULEN gevoert sijn geweest binnen Rijssel, ende den attestant de sel(ve) conduiseerende, heeft die [doorsteept: vande sel(ven)]. In marge: gelevert an die vande(n) voors(eid)e] camer van rekenijnghe die de sel(ven) hebben ghesequestreert(,) tsedert wel(cken) tijdt GIJSSSEL VAND(er) STEENE pachter vande maelderie van tsel(ve) Meenen vanden saisoene 1a maij 1667, nopende trecht vande sel(ve) maelderie niet en heeft onfangen soo hij tot als noch niet en heeft ghedaen, al twel(cke) den attestant andermael beloft te v(er)claeren ende reiteren voor alle jugen ende wetten // dies v(er)socht sijnde, onder obligatie ende renunchiatie als naer rechte, ende p(rese)nt dheeren Deros ende Robais schepenen desen XIIIJen 8bre 1667, en(de) was ond(erteeken)t Jooris Deros en(de) Marijn Van Robais.”
Bron: Oud Stadsarchief Menen. Akte Grote windmolen. B 36, f°239 [14-10-1668] OA_Groep B/Naamlijst/P.B./0

In de "Gazette van Gend" van 9 augustus en 5 september 1798 verscheen de volgende, in het Frans gestelde advertentie. Door de voornoemde Centrale Administratie van het Leiedepartement te Brugge wordt op 28 thermidor jaar VI verkocht, als behorende tot de Nationale Domeinen: drie watermolens te Menen, voortkomende van het Oud Gouvernement, en actueel gebruikt door N.N. Vanden Berghe. Aangeboden voor 12.600 frank. Geschat op een (jaar)inkomen van 4.100 £; kapitaal van 82.000 fr.

In 1830 waren er drie watermolengebouwen met elk een onderslagrad:
- op E922: graanmolen
- op E923: oliemolen
- op E924: graanmolen

Voor 1855 was er al een eerste stoommachine gevestigd.

De watermolens brandden geheel uit in 1856. Ze werden in 1857 herbouwd als een rubberfabriek of caoutchoucfabriek, waarbij aanvankelijk nog gebruik gemaakt werd van drie waterraderen en van een stoommachine. In 1901 en 1908 werden nieuwe stoomachines geplaatst. Later bleef nog één waterrad in gebruik. Een grote as liep door het oostelijk gedeelte van het gebouw. Op deze as sstonden verschillende grote kamwielen, die allerlei tuigen aandreven. De fabriek werkte tot de eerste wereldoorlog. Tot in 1924 was het grote waterrad van ongeveer 8 meter diameter zichtbaar in het enorme watergat van het gebouw.

De gebouwen van de rubberfabriek Jackson werden door deken Jos Huys gekocht in 1926 om er de (nog bestaande) technische middelbare school Sint-Lucas in onder te brengen.

Over enkele jaren zal het gebouw gesloopt worden en vervangen worden door een nieuwbouw. Hiermee zullen ook de laatste resten van de Watermolens verdwijnen.

Eigenaars na 1800:
- 1797, eigenaar: Vandenberghe Eugène, te Menen
- voor 1834, eigenaar: Petit-Porion Jan-Baptist, de weduwe, koopvrouw te Menen
- later, eigenaar: a) Petit Jan-Baptist Prosper, b) Petit Désiré, c) Petit Julie, weduwe Lessieure en d) Petit Félicienne, echtgenote Blangy Jan-Baptist, handelaar te Amiens
- 02.04.1855, verkoop: a) Pauris Louis, koopman te Lille (F), b) Claes Henri, te Elsene en c) Vandennest Edmond, handelaar te Lille (F) (notaris Van Ackere - a) un moulin dit le 'Grand Moulin' et sa chute d'eau, b) un corps de bâtiment avec une chute d'eau actuellement non utilisée, c) un bâtiment avec une chute d'eau, d) un moulin dit le 'Petit Moulin' et sa chute d'eau en e) un petit bâtiment avec un machine à vapeur)
- 01.03.1858, verkoop: Naamloze Maatschappij "Caoutchouc" te Menen (notaris Sable - un superbe vaste bâtiment avec 3 chutes d'eau et machine à vapeur)
- 30.08.1864, verkoop: Maatschappij "The Indian Rubber Gutha Percha Telegraph Works Company Limited" te Londen (notaris Massion - une usine consistant et un vaste bâtiment, trois chutes d'eau et dépendances)
- 11.05.1870, verkoop: Jackson-Blasini Edouardus, koopman te Parijs (notaris Minne - usine sis sur la Lys, composée d'un vaste bâtiment, trois chutes d'eau et dépendance)
- 02.05.1871, erfenis: a) Jackson-Blasini Edouardus, de weduwe (voor 1/4 te Parijs) en b) Michel-Jackson Adrien (voor 3/4), eigenaar te Parijs (overlijen van Edouardus Jackson - usine avec 3 chutes d'eau)
- 20.06.1887 verkoop: Michel-Jackson Emile Anchelme Adrien, fabrikant te Menen (notaris Van Ackere - usine et dépendances)
- 14.12.1907, verkoop: Michel Louis Claude Edouard, ingénieur des arts et manufactures, te Menen (notaris Butaye - usine servant à la fabrication de caoutchouc avec 3 chutes)
- 17.09.1020, verkoop: Maatschappij Manufacture Parisienne de Caoutchouc (notaris Ghekiere - fabrique avec magasins, matériel, atelier, terrains, chutes...)
- 28.12.1922, verkoop: Feneau Henri Joseph, brouwer te Menen (notaris Bayart - usine servant à la fabrication de caoutchouc avec ateliers, maison, matériel, terrain,...)
- 26.02.1923, verkoop: Maatschappij Ons Dorp, te Menen (notaris Bayart - usine servant à la fabrication de caoutchouc avec ateliers, maison, matériel, terrain,...)
- 14.02.1925, verkoop: vzw Parochiale Werken der Dekenij van Menen (notaris Ghekiere)

Lieven DENEWET, John DESREUMAUX & Herman HOLEMANS

Archieven en landkaarten
- Oud Stadsarchief Menen. Akte Korenbeekmolen. B 35, f°106 [3 maart 1660]. OA_Groep B/Naamlijst/P.B./0 STUK A.
- Oud Stadsarchief Menen. Akte Grote koren watermolen. B 36, f° 238 [14-10-1668] OA_Groep B/Naamlijst/P.B./0
- Oud Stadsarchief Menen. Akte Grote windmolen. B 36, f°239 [14-10-1668] OA_Groep B/Naamlijst/P.B./0
- Sanderuskaart van Menen (1644)
- Figuratieve kaart van de buitenwijken van Menen, zoals afgepaald rond 1644; gekopieerd in 1649 van de originele kaart opgemaakt door Louis de Bersacques in 1644 (Algemeen Rijksarchief Brussel, Kaarten en plattegronden in handschrift, reeks I, nr. 1185, 49 x 38 cm.
- Opstand van de sluis van de Grote Molen op de Leie in Menen, 1751 (Algemeen Rijksarchief Brussel, Kaarten en plattegronden in handschrift, reeks 1, nr. 1533).
- Figuratieve kaart van de Leie in Menen, met plannen en profielen van de sluizen, opgemaakt in 1789 door de onderinspecteur van de wateren J. Bramberger, om gevoegd te worden bi het rapport van raadsheer J.-P. de Mahieu, uitgestuurd naar Menen om de kaaien van de Leie te onderzoeken, alsook de sluis van de Kapucijnen (Algemeen Rijksarchief Brussel, Kaarten en plattegronden in handschrift, reeks 1, nr. 1532/A - kopie 1532/B)
- Rijksarchief Brugge, Kasselrij Ieper, 6de reeks, nr. 83xx (over pachter-molenaar Rembry, 18de eeuw, mededeling Johan Beun, Ieper )
- Stadsarchief Menen. Stuk van 29 december 1797 (mededeling Luc Desloovere, Menen)

Uitgegeven bronnen
- "Gazette van Gend", 9 augustus en 5 september 1798 of 22 thermidor en 19 fructidor jaar VI.

Werken
- Robert Vancompernolle, "75 jaar Sint-Lucas (Menen). Brug tussen verleden en heden", Menen, 1998, 223 p.
- Pierre Mattelaer, "De molens van Menen", in: De Leiegouw, XXIII, 1981, p. 379-400.
- Marc Pyncket, "Meense molensprokkelingen", Menen, 2005, 43 p. (overdruk uit: 't Wingheroen, tijdschrift van de Heemkundige Kring Dr. Rembry-Barth Menen, april 2005)
- Herman Holemans, West-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-O, Rotem, Ons Molenheem, 1999.
- Paul Huys, "Het scheploon op de koninklijke molens in Menen (1698)", Molenecho's. Vlaams tijdschrift voor molinologie, 29e jg., 2001, nr. 2 (april-juni), p. 83. 
- Yves Coutant, "Problemen rond een Meense watermolen in 1256 (n.s.). Etymologie van 'Windgat', in: De Leiegouw, jg. 39, 1997, p. 141-158.
- Luc Goeminne, "Ongeld voor molenaaars te Menen 1293", Biekorf, jg. 86, 1986.
- Paul Huys, "De grafelijke domeinrekeningen, een eersterangsbron voor de molengeschiedenis (Enkele Westvlaamse molens anno 1444)", Biekorf, jg. 86, 1986.

Mailberichten
- Johan Beun, Ieper, 11.02.2017.