De Doornzelemolen ligt aan de westelike toegangsweg van Doornzeledries op een wal, vlak voor de grens met Evergem Sint-Baafs. De molen werd ook Kloostermlen genoemd.
De Doornzelemolen was aanvankelijk een houten korenwindmolen. Hij behoorde toe aan de abdij van Doornzele (vandaar de vroegere benaming Kloostermolen). Er kan verondersteld worden dat de windmolen kort na de stichting van de abdij (1234) zou gebouwd zijn. De eerste vermeldingen dateren echter pas van 1390-1400 en 1414.

De molen werd een eerste keer verwoest tijdens de slag bij Gavere in de periode van de Gentse oorlog (1453), waarna hij heropgebouwd werd. Hij werd een tweede keer verwoest op het einde van de 15de eeuw door platbranding tijdens de troebelen tussen de Vlaamse steden en Maximiliaan van Oostenrijk. De heroprichting gebeurde rond 1490.

Mits toelating van de Bestendige Deputatie van de provincie Oost-Vlaanderen d.d. 9 maart 1839 aan molenaar De Poorter werd de molen in steen herbouwd. Het werd een stenen bergmolen van het type kettingkruier.

Naast de windmolen stond tot (ongeveer) aan de Eerste Wereldoorlog een houten vierzijdige rosmolen, zoals blijkt uit een oude prentkaart. Zodoiende kon dan ook in windstille periodes gemalen worden.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: De Poorter Pieter Martinus, de weduwe, molenarin te Evergem
- 01.07.1839, deling: De Poorter Jacques, landbouwer te Evergem
- 05.08.1852, erfenis: De Poorter-De Paepe Jan, eigenaar te Evergem (overlijden van Jacques De Poorter)
- na 1885, erfenis: de erfgenamen: a) Vandevoorde Jacobus, landbouwer te Evergem, b) Dupont Cordula, weduwe D'Huyvetter Charles, zonder beroep te Bassevelde en c) Dupont Philomène, echtgennote Calsijn Jan-Baptist, voerman te Duinkerke (F) (overlijden van Jan De Poorter)
- 09.12.1908, verkoop: Lybaert-Van Bastelaere Petrus Lievin, molenaar te Evergem '(notaris De Canck, graanwind- en stoommolen)
- 07.10.1920, gift: a) Lybaert Petrus, molenaar te Evergem en b) Lybaert Hendrik, molenaar te Evergem (notaris De Canck)
- 14.08.1922, gift: Lybaert-Van Poucke Hendrik, molenaar te Evergem (notaris De Canck)
- 27.09.1952, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Van Poucke)
- 1985, eigenaar: Lybaert-Hemelsoet Antoine Marie Jozef André, te Evergem
- 1995, verkoop: gemeente Evergem

In 1945 werd de molen, toen nog voorzien van wieken, beschermd als monument. Tijdens een februaristorm in 1948 ging de molen door de vang en het gevlucht en de askop braken af. In de resterende romp bleef een mechanische maalderij actief tot rond 1970, met o.m. drie elektromotoren.

De gemeente Evergem kocht de molenromp in 1995 aan. Ze liet hem  in 2000-2002 renoveren en wilde hem inrichten tot ontmoetingsruimte.

Volgens plan van Cultuurcentrum Evergem werd overwogen de romp in te richten als centrum voor multimediakunst ("Multimediaproject Transcode"). Maar, ondanks de financiële steun van het Vlaamse Gewest en het provinciebestuur van Oost-Vlaanderen werd dat project in mei 2005 afgevoerd. Voorwaarde voor de realisatie van het dure artistieke project was het vinden van 40.000 euro sponsorgeld in de privésector. Hoewel de termijn daarvoor enkele keren werd verlengd, is dat bedrag niet bijeen gekregen.
In 2009 werd een oplossing gevonden. Op de benedenverdieping kwam een cafetaria, terwijl drie zolders als permanente tentoonstellingsruimte over het krulbollen (als Vlaamse volkssport) zijn ingericht. De gemeente Evergem stelt de molen ter beschikking aan de Belgische Krulbolbond, die er vanaf 2010 permanent de tentoonstelling ‘Expo Krulbol' in onder brengt. De expo is een vijftal zondagen tussen april en oktober open. Groepen kunnen er terecht op afspraak.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Intekendatum: 17.01.2001, 11 u.
Molen: Evergem-Doornzele (O.-Vl.), Doornzelemolen- stenen bergmolen
Bouwheer: Gemeente Evergem
Ontwerper: Architect M. Quintyn-Willems, Evergem
Opdracht: Restauratie molenromp, aanpassing naar vergaderruimtes en uitbreiding met sanitair onder de molenberg en panoramisch dak; o/cat. D24, kl. 3; 240 werkdagen
Plaats aanbesteding: Gemeentehuis, F. De Kokerlaan 11, Evergem
Offertes: Dhont René bvba, Destelbergen, €454.522,87; De Tender bvba, Belsele, €491.395,12; Cortier-Vandenbussche nv, Aalter, €505.375,03; Versluys Geert nv, Knesselare, €515.672,2; Aqua Reno nv, Lokeren, €525.394,19; nv Algemene Ondernemingen Himpe, Lop-pem, €529.411,18; Denys nv, Wondelgem, €816.392,80
Toewijzing: Dhont René bvba, Destelbergen

--------------

Hanne Van der Bauwhede, “Bijdrage tot de toponymie van Evergem tot 1650”, Universiteit Gent, Vakgroep Nederlandse taalkunde. Masterproef, voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het behalen van de graad Master in de Taal- en Letterkunde Nederlands - Latijn (Promotor: Prof. Dr. Jacques Van Keymeulen - Co-promotor: Prof. Dr. Magda Devos), Academiejaar 2010 - 2011.

De Doornzelemolen lag aan de westelijke toegangsweg van Doornzeledries op een wal, vlak voor de grens met Evergem Sint-Baafs (Achiel De Vos - werkgroep 1994: 114). De molen werd ook Kloostermolen genoemd.

De Doornzelemolen was aanvankelijk een houten, later stenen windmolen. Hij behoorde toe aan de abdij van Doornzele, waardoor het voor de hand ligt dat hij vlak na de stichting van de abdij (1234) werd gebouwd. De eerste vermelding dateert echter pas van 1390-1400. De molen werd een eerste keer verwoest tijdens de slag bij Gavere in de periode van de Gentse oorlog (1453), waarna hij helemaal heropgebouwd werd. Hij werd een tweede keer verwoest op het einde van de 15de eeuw door platbranding tijdens de troebelen tussen de Vlaamse steden en Maximiliaan van Oostenrijk. Ook hierna werd hij helemaal opnieuw gebouwd (Achiel De Vos - werkgroep 1994: 114-115). De romp van de molen bestaat nog altijd.

- bij doressel molen, 1390-1400, RAG-SB/K 2450, 38r;
- te dorencele bi der muelen, 1402, SAG-301/27-II, 65r;
- bii der muelen te doerssele, 1424, SAG-301/27-II, 65r;
- te doeresele ... voor de muelene, 1433, SAG-330/20, 326r;
- westwaert van der muelen van doerysele, 1442, RAG-ADo, O;
- bij der muelene te doerissele, 1445, RAG-SB/R 46, 68v;
- de muelene te dorezele, ca.1450, RAG-ADo, rol 3 (tiendevrijlijst);
- te dorissele bii der muelene, 1457, RAG-SB/R 63, 65v; --?, 1462, RAG-SB/K 2448, 60v; --?, 1470, RAG-SB/R 879; --?, 1478, RAG-SB/R 64, 26r;
- bij der muelne te doeresele, 1483, SAG-301/57, 128v;
- doresele muelne, 1489, SAG-330/38, 164r;
- te doricele bij der muelen, 1494, SAG-330/40, 40r;
- bij dooresele muelne, id, 66r;
- te doorisele bij der muelne, 1517, RAG-SB/R 65, 70r; --?, 1517, RAG-SB/R 66, 44v;
- bij der muelne te Doorezele, 1539, RAG-SB/K 2611, 15r;
- west wart vander muelene van Dorisele, 1546, KUL-LI 101, 4v;
- een Coorenmuelen staende up doorizele driesch, 1574, SAG-28/23/85, 60r;
- dooricele muelene, 1586, RAG-ADo 18, 12v;
- een Coorenwintmuelene ... up den driesch van dorezele, 1598, RAG-ADo, O;
- doorisele meulen, 1603, RAG-Ev 576, 3r; de muelen van doorisele, 1609, RAG-Ev 577, 17v

Kloostermolen is een andere benaming voor de Doornzelemolen

De molen kreeg deze naam omdat hij eigendom was van het klooster van Doornzele.

- bi der cloostermeulen, 1414, SAG-23, 10v;
- bij der cloester muelen, 1431, SAG-330/20, 92r;
- cloosters muelene, 1553, RAG-ADo, O.
--------------
Windmolen Doornzelemolen
URI: https: //id.erfgoed.net/besluiten/15059
Vlaamse Regering
Ministerieel besluit tot voorlopige opheffing van de bescherming als monument van de Doornzelemolen in Evergem
Rechtsgronden
Dit besluit is gebaseerd op:
- het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013, artikel 6.2.1, 3°;
- het besluit van de Vlaamse Regering van 25 juli 2014 tot delegatie van beslissingsbevoegdheden aan de leden van de Vlaamse Regering, artikel 6, 1°;
- het besluit van de Vlaamse Regering van 2 oktober 2019 tot bepaling van de bevoegdheden van de leden van de Vlaamse Regering, artikel 8, §1, 2°.
Procedurestappen en vormvereisten
Dit besluit kwam tot stand volgens de procedurestappen en de vormvereisten, beschreven in het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013, artikel 6.2.3 tot en met 6.2.5;
De volgende procedurestappen en vormvereisten zijn vervuld:
- de opheffing van de bescherming als monument werd onderzocht;
- de bevindingen van het onderzoek zijn opgenomen in een opheffingsdossier;
- het advies over de opheffing van de bescherming van het onroerend goed werd gevraagd aan de Vlaamse Commissie Onroerend Erfgoed op 15 april 2022;
- de behandeling van het advies is opgenomen als bijlage bij dit besluit.
Motivering
De Doornzelemolen, een stenen korenwindmolen uit 1839, werd beschermd als monument bij besluit van de Regent van 30 april 1945, omwille van de artistieke, esthetische, oudheidkundige en historische waarde. Dit besluit werd gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 7 juli 1945.
Tijdens een februaristorm in 1948 braken het gevlucht en de askop van de Doornzelemolen af. In 1957 werd de houten molenkap verwijderd. In de resterende romp bleef de mechanische maalderij actief tot rond 1970. De molenromp werd in 2000-2002 ingrijpend gerenoveerd in functie van een herbestemming tot multifunctionele ruimte met een cafetaria, een keuken en sanitair in de molenbelt, expositie- en vergaderruimtes op de verdiepingen en een uitkijktoren bovenaan.
Artikel 6.2.1, 3°, van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 staat de gehele of gedeeltelijke wijziging of opheffing van een bescherming omwille van het algemeen belang toe. De parlementaire voorbereiding stelt daarbij het volgende: "door een wijzigende context kan het algemeen belang immers geëvolueerd zijn ten opzichte van het algemeen belang ten tijde van de bescherming”.
In functie van een algemene evaluatie van het beschermd bestand in Vlaanderen die als doelstelling heeft om een dynamische selectie van de essentiële en representatieve getuigen van het leven in Vlaanderen te vrijwaren, wordt het beschermd erfgoed getoetst aan de hedendaagse inzichten inzake erfgoedwaarde.
De evaluatie van het beschermde bestand in Vlaanderen is gebaseerd op:
- de erfgoedwaarde zoals vermeld in het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013, artikel 2.1, 26°: de archeologische, architecturale, artistieke, culturele, esthetische, historische, industrieel-archeologische, technische, ruimtelijk-structurerende, sociale, stedenbouwkundige, volkskundige of wetenschappelijke waarde waaraan onroerende goederen en de cultuurgoederen die er integrerend deel van uitmaken hun huidige of toekomstige maatschappelijke betekenis ontlenen;
- de vijf selectiecriteria die ook gehanteerd worden in functie van bescherming en die het afwegingskader vormen om het onroerend erfgoed te waarderen:
1° zeldzaamheid: geeft aan in hoeverre het onroerend goed uitzonderlijk voorkomt in relatie met de geografische context, de historische context, de typologie of het oeuvre;
2° herkenbaarheid: geeft aan in hoeverre het onroerend goed een goed herkenbare uitdrukking is van zijn oorspronkelijke functie, uitzicht of vormgeving, of van een belangrijke fase in de latere ontwikkeling daarvan;
3° representativiteit: geeft aan in hoeverre het onroerend goed typerend is voor een geografische of historische context of een welbepaalde typologie of een bepaald oeuvre;
4° ensemblewaarde: geeft aan in hoeverre het onroerend goed een sterke samenhang vertoont tussen de verschillende elementen;
5° contextwaarde: geeft aan in hoeverre er tussen het onroerend goed en zijn directe of ruimere omgeving een sterke relatie is op landschappelijk, stedenbouwkundig of esthetisch vlak.
De evaluatie van de erfgoedwaarde van de Doornzelemolen in Evergem op basis van de decretaal bepaalde erfgoedwaarden en de huidige criteria voor bescherming is als volgt:
1° zeldzaamheid: de Doornzelemolen is niet zeldzaam als graanwindmolen van het type stenen bergmolen, daterend uit het tweede kwart van de 19de eeuw (industrieel-archeologische waarde). De molen had op het moment van de bescherming wel een hoge zeldzaamheid als kettingkruier maar dit is niet meer het geval aangezien dit kruisysteem bijna volledig verdwenen is (technische waarde).
Andere beschermde windmolens in Vlaanderen hebben dit kettingkruisysteem wel behouden;
2° herkenbaarheid: de Doornzelemolen is nog weinig herkenbaar als windmolen door de renovatie en de herbestemming tot uitkijktoren en multifunctionele ruimte begin 21ste eeuw. De romp werd hiervoor immers afgewerkt met een plat dak met belvédère, een nieuwe buitentrap en vernieuwd buitenschrijnwerk. De houten vloeren en trappen werden vervangen en van de maalinrichting werden alle restanten weggewerkt (industrieel-archeologische waarde);
3° representativiteit: de Doornzelemolen is representatief voor de vele stenen beltmolens uit het tweede kwart van de 19de eeuw in deze regio. Dit geldt echter ook voor heel wat andere beschermde windmolens die hoger scoren op de andere criteria (industrieel-archeologische waarde);
4° ensemblewaarde: qua ensemblewaarde scoort de Doornzelemolen relatief laag door het ontbreken van de oorspronkelijke molentechniek, de binneninrichting, de kap, de wieken en de staart (industrieel-archeologische waarde);
5° contextwaarde: de Doornzelemolen bewaart een waardevolle omgeving, met name de middeleeuwse Doornzele Dries bij de cisterciënzerabdij van Doornzele
(1234-1796), waar al zeker sinds 1414 een windmolen stond op de plek van de Doornzelemolen (historische waarde).
Op basis van deze evaluatie blijkt dat er sprake is van een wijzigende context of situatie waarbij de erfgoedwaarden onvoldoende zijn voor een bescherming van de
Doornzelemolen in Evergem als monument. De vrijwaring van de erfgoedwaarden is niet langer vereist omwille van het algemeen belang.
De bescherming van de Doornzelemolen in Evergem als monument wordt opgeheven
omwille van het algemeen belang.
DE VLAAMSE MINISTER VAN FINANCIËN EN BEGROTING, WONEN EN ONROEREND ERFGOED BESLUIT:
Artikel 1. Het besluit van de Regent van 30 april 1945 houdende de bescherming als monument van windmolens in de provincie Oost-Vlaanderen, waaronder de steenen windmolen te Evergem, (gehucht “Doornzele-Dries”), gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 7 juli 1945, wordt voorlopig gedeeltelijk opgeheven.
Art. 2. Het beschermde goed, de steenen windmolen te Evergem, ook gekend als ‘Doornzelemolen’, Doornzele Dries zonder nummer in Evergem waarvan de bescherming voorlopig wordt opgeheven bevindt zich op het perceel met de volgende kadastrale gegevens:
Evergem, 1ste afdeling, sectie A, perceelnummer 698/B. (Dit wordt in het oorspronkelijk beschermingsbesluit van 30 april 1945 omschreven als: artikel 3162, sectie A, nr. 698A.)
Het plan met de aflijning en de plaats van de aanplakking van het bericht over het openbaar onderzoek is opgenomen als bijlage bij dit besluit.
De fotoregistratie van de fysieke toestand van het beschermde onroerend goed waarvan de bescherming voorlopig wordt opgeheven, wordt als bijlage bij dit besluit gevoegd.
Art. 3. In artikel 1 van het besluit van de Regent van 30 april 1945 houdende de bescherming
als monument van windmolens in de provincie Oost-Vlaanderen, wordt punt 4° opgeheven.
Brussel,
De Vlaamse minister van Financiën en Begroting, Wonen en Onroerend Erfgoed,
Matthias DIEPENDAELE

Hanne Van der Bauwhede, “Bijdrage tot de toponymie van Evergem tot 1650”, Universiteit Gent, Vakgroep Nederlandse taalkunde. Masterproef, voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het behalen van de graad Master in de Taal- en Letterkunde Nederlands - Latijn (Promotor: Prof. Dr. Jacques Van Keymeulen - Co-promotor: Prof. Dr. Magda Devos), Academiejaar 2010 - 2011.
A. De Vos, "Graanwindmolens te Evergem", in: Appeltjes van het Meetjesland, XI, 1960, p.175-246.
Achiel De Vos - Werkgroep, "Geschiedenis van Evergem", Aalter, 1994.
Hanne Van der Bauwhede, "Bijdrage tot de toponymie van Evergem tot 1650", Gent, Universiteit Gent, 2010-2011 (Masterproef, voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het behalen van de graad Master in de Taal- en Letterkunde Nederlands - Latijn).
E. D(e) K(inderen), "Doornzelemolen te Evergem", in: De Belgische Molenaar, LXXII, 1977, p. 182-184;
Paul Bauters, "Eeuwen onder wind en wolken. Windmolens in Oost-Vlaanderen", Gent, Provinciebestuur, 1985;
Paul Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1986 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25);
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Tweede aflevering. De arrondissementen Eeklo en Gent", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XV, 1961, 2 (Gent, 1962);
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 2. Gemeenten D-E", Rotem, Studiekring Ons Molenheem, 1998;
Luc Neyt, "De Familie Neyt. 1560-1988", in: De Eik (Driemaandelijks Gewestelijk Tijdschrift voor Familiekunde - Eeklo), XIII, 1988, kwartaal II, p. 48-208.
Vanacker D. & Hendryckx M., "Langs Het Kanaal", Gent, 1982.
Wolfaert G., "Oude Prentbriefkaarten van Evergem", Evergem, 1982.
OSW, "Krulbollen op Doornzeledries", Het Nieuwsblad, 19.04.2013.
Hanne Van der Bauwhede, "Bijdrage tot de toponymie van Evergem tot 1650", Gent, Universiteit Gent, 2010-2011 (Masterproef, voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het behalen van de graad Master in de Taal- en Letterkunde Nederlands - Latijn).
Mailbericht John Verpaalen, Roosendaal, 29.05.2014.

Persberichten
I.V.H., "Multimediaproject Transcode afgevoerd", in: Het Volk/Het Nieuwsblad, ed. Gent & regio, 28 mei 2005.
EDA, ,,We zijn Doornzele niet vergeten''. Burgemeester opent gerestaureerde molenromp", in: Het Nieuwsblad, 06.09.2003.
IVH, "Stadsmussen verlaten molen na voorstelling van eindwerk", in: Het Nieuwsblad, 19.12.2007.
Ivo Vanhove, "In naam van de kunst. Drie stadsmussen hokken samen in molenromp", in: Het Nieuwsblad, 06.02.2007.
IVH, "Drie kunstenaars aan de slag in molen", in: Het Nieuwsblad, 03.02.2007.
EDA, "Molen Doornzele klaar voor kunst en cultuur", in: Het Nieuwsblad, 20.06.2003.
Rudi Van Holderbeke, "Beeldende kunst onderdak in molenromp Doornzele", in: Het Nieuwsblad, 24.05.2003.
Ivan Vanhove, "Molenromp Doornzele wordt geen centrum voor mediakunst", in: Het Nieuwsblad, 26.04.2003.
Ivan Vanhove, "Expo Krulbol Krijgt vaste stek in molen. 6.000 toeschouwers verwacht voor vierdaags volkssportgebeuren", Het Nieuwsblad, 11.08.2009.
IVH, "Alles over krulbollen", Het Nieuwsblad, 24.04.2010.