Den Hollander

De Molen “Den Hollander” was een stenen stellingmolen, gelegen aan de noordwestzijde van de Groteweg, tussen de Papiermolenstraat en de spoorweg Geraardsbergen-Lessines, op de Grote Hunnegemkouter.

Hij werd opgericht als een stenen graanwindmolen bij octrooi van 15 september 1766 van de Oostenrijkse keizerin Maria-Theresia aan de Sint-Adriaansabij van Geraardsbergen. Deze abdij kreeg in 1768 de vergunning om er ook olie mee te slaan.
Molenaar Adriaen Vander Stock uit Overboelare vroeg in 1768 eveneen s een octrooi aan om in Overboelare een graanwindmolen op te richten op een terrein genoemd "Den Bucht".

Samen met de andere abdijmolens (de Binnenmolens en de Zaagmolen te Geraardsbergen en de windmolen van Onkerzele), werd de Oudenbergmolen in november-december 1794 te koop aangeboden (zie in bijlage de aankondiging in de Gazette van Gend, 10 en 20 november, 2 december 1794). Koper was de rijke eigenaar-bankier Albert Spitaels uit Geraardsbergen. Hij bood al deze molens o.m. in 1819 te huur aan (zie in bijlage de aankondiging in het Brussels dagblad L'Oracle van 27 november 1818).

Op 23 prairial (1801) werden in de herberg den Anker, staande tussen de twee bruggen in Geraardsbergen, bewoond door Petrus Deglas, publiek verhuurd: 1° Alle binnenwatermolens op de Dender, draaiende met vier waterwielen, resp. als tarwe-, koren- en moutmolen, en een dubbele oliestampmolen, met een commodieus huis daar annex; 2° Een stenen Hollandse graanwindmolen, draaiende met drie koppels stenen, boven een schorsmolen, staande in Overboelare buiten de Lessense Poort dichtbij de stad; 3° Een graanwindmolen, draaiende met drie koppels stenen, staande in Onkerzele, dicht bij de Oudenberg; 4° Een dubbele oliestampmolen en zaagmolen, staande op de rivier de Kleine Dender, voorzien van schone zolders en houtstal, met een spacieuze kaai op de Dender, dienstig voor laden en lossen, het stapelen van bomen, gezaagd hout enz. De pachtvoorwaarden zijn in te zien ten huize van de eigenaar, J. Spitaels te Geraardsbergen, en op 12 floréal zullen die berusten in de voormelde herberg den Anker.

Gazette van Gend, 7 en 14 mei 1801, of 17 en 24 floréal jaar IX

Eigenaars:
- tot 1794: Sint-Adrianusabdij te Geraardsbergen
- 1819, eigenaar: Spitaels-Van Iper Albert, Geraardsbergen
- 17.03.1845, deling: Spitaels Benoit, bankier te Brussel (notaris Byl - mouin à vent "le Hollandais")
- 18.06.1856, verkoop: Vanderdonckt Jan-Baptist, molenaar te Nederboelare (notaris De Clercq)
- 04.04.1863, verkoop: De Ceulenaer Cuillelmus, molenaar te Geraardsbergen (notaris Rens - moulin à vent en pierres)
- 11.09.1871, verkoop: Deportemont Pieter, molenaar te Overboelare (notaris Coppens - eenen gedeeltelijken afgebranden koornwindmolen genaamd "den Hollander" sedert verscheidene jaren werkloos onvoorzien van draaiende en roerende werken)
- 07.09.1891, verkoop: a) De Lannoit August, fabrikant te Gerrardsbergen, b) De Lannoit François, c) De Lannoit Cyriel en d) De Lannoit Camiel (notaris Coppens)
- 05.10.1893, verkoop: Dalimier Pierre, industrieel te Overboelare (notaris Rens)
- 12.08.1902, verkoop: (samen voor 5/6) a) Rens Frans, b) Rens Aimée c) Rens Jules, d) Rens Céline, e) Rens Eugenie en (samen voor 1/6) f) Gallenaerts Jeanne en g) Gallenaerts Vicotr (notaris Van der Linden - moulin à vent)
- 25.04.1903, deling: Rens-Mahieu Frans en consoorten, notaris te Geraardsbergen (notaris Van der Linden)
- 26.11.1911, verkoop: a) Maquestiau-Dubois Willem (voor 4/5), handelaar te Geraaardsbergen en (samen voor 1/5) b) Gallenaerts Emiel, c) Gallenaerts Victor en d) Gallenaerts Joanne (notaris Poelaert)
- 19.01.1912, afstand: Maquestiau-Dubois Willem Ghisleen, handelaar te Geraardsbergen (notaris Rens)
- 16.11.1930, gift: Maquestiau Ferdinand, handelaar te Geraardsbergen (notaris Rens - magazijn)

De molen brandde vier keer in 12 jaar tjd!
1) Brand door blikseminslag in augustus 1858.
2) Op 5 november 1859 brak brand uit om 3 uur 's nachts. De bewoners van Geraardsbergen werden erdoor gewekt. De molen was toen gebruikt door Joseph Menschaert uit Geraardsbergen en behoorde toe aan Jean-Baptiste vander Donckt, burgemeester van Nederboelare. Ondanks de snelle tussenkomst van de Compagnie der Vrijwillige Brandweer uit Geraardsbergen, kon men het gebouw niet redden. Het molenwerk was vernietigd en slechts 40 van de 100 zakken graan heeft men kunnen redden. De molen was verzekerd en er volgde een herbouw.
3) Eind juli 1861 brandde hij andermaal uit. Opnieuw volgde een heropbouw.
4) 1870: "aanzienlijke beschadiging"

Na een nieuwe "aanzienlijke beschadiging" in 1870, werd de molen niet meer hersteld. In de verkoopasakte van 11 september 1871 lezen we: "eenen gedeeltelijken afgebranden koornwindmolen genaamd 'den Hollander' sedert verscheidene jaren werkloos onvoorzien van draaiende en roerende werken".

Na 1892 werd hij omgebouwd tot magazijn voor het lucifersbedrijf van de gebroeders De Launoit.

Een gedeelte van de romp bleef nog tot 1951 bestaan.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archieven
Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1876 en 1878 (octrooien van 1766 en 1768 aan de abdij van Geraardsbergen, aanvraag door Adriaen Van der Stock, 1766).

Gedrukte bronnen
Gazette van Gend, 9 juni en 10 juli 1788.
Gazette van Gend, 10 en 20 november, 2 december 1794.
Gazette van Gend, 7 en 14 mei 1801, of 17 en 24 floréal jaar IX
“Supplément au N° 331 de L’Oracle” (Brussels dagblad), vrijdag 27 november 1818, p. 3.
De Denderbode, 22.08.1858.
De Denderbode, 13.11.1859
De Denderbode, 04.08.1861.

Werken
E. Soens, "De Abdij van Sint-Adriaan te Geeraardsbergen. Haar Pachthoven en Molens", in: Annalen van den Oudheidkundigen Kring van de Stad en het voormalig Land van Aelst, X, 1914.
Paul Huys, "Molens in en rond Geraardsbergen in 1786. Naar aanleiding van een betwiste oprichting van een windmolen te Overboelare", Molenecho's, jg. 26, 1998, nr. 1, p. 26-30.
F. De Potter & J. Broeckaert, "Geschiedenis van de gemeenten der Provincie Oost-Vlaanderen", reeks 5, deel 4, "Over-Boelare", Gent, 1900.
V. Campen, "La Baronnie de Boulaere", Geraardsbergen, 1930.
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962).
H. Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 6. Gemeenten O-R", Opwijk, 2006.
Paul Huys, "Advertenties van industriemolens in het Brussels dagblad "L'Oracle" (1818)", Molenecho's, XXX, 2002, 4, p. 227.
M. Van Trimpont, "Het Land en de Baronie Boelare", Geraardsbergen, 2001.
Jacques De Ro, "'Moord en brand!' Het leven in Geraardsbergen en de deelgemeenten in 1830 op basis van morele statistieken en politieverslagen. Deel 4 en slot", Gerardimontium, p. 3-15.