"De Meulen te Keye" of "De Keymolen", is een watermolen op de Volkaart- of Molenbeek aan de oostzijde van de Fabriekstraat (nr. 5) en maakt deel uit van een hoeve. De straat ligt hoger dan de molen. De grote spaarvijver aan de westzijde van de straat was de in 1952 drooggelegde Pareelvijver.

Deze watermolen is te vereenzelvigen met de watermolen der Raverijen uit de penningkohieren van van 1571 (f° 11): "Arent de cleercq pacht van jonckheer Anthonis van Heurne, heere van der Raverijen de watermeulene van den Raverijen metten huusse ende damme voor 96 p.p. en 2 mudde 43 L. 4 s. P."

We zien de molen met spaarvijver aangeduid op de Ferrariskaart van ca. 1775 onder de benaming "Meule te Keije" en op de kaart Vandermaelen (ca. 1860) als "Key Molen".

Emanuel Charles Van Hoobrouck, heer van Asper en Zingem, Isselmoregem, e.a. voerde in 1784-1793, als eigenaar van een watermolen het Kieken te Isselmoregem, een proces aan tegen Joannes Baptist Van Den Hende, molenaar op de watermolen de Keye (met ook: Pieter Francis Van Tiegem, ontvanger van de heerlijkheid Petegem; Joos Clemmen, heer van Petegem) over het ophouden van het water zodat de watermolen van de eiser niet kon werken.

Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Moregem in 1822:
"il existe deux moulins à eau (...) Le 2me , Son A n° 444, sert seulement à moudre des grains. Il est à un tournant et manque souvent d'eau. L'expert en a fixé l'évaluation à 120,00. Déduction du tiers 40.00 pour réparations et d'entretien reste en produit net 80.00"

In 1834 was de watermolen in het bezit van rentenierster Durat Marie-Jeanne uit Gent. Voor 1845 erfde Anaïs Hamelinck uit Gent de molen. Op maandag 15 oktober 1849 verkocht notaris Platteau bij Cletus Vuyve, landbouwer en molenaar, op de molen "Den Kei", dichtbij de Plaats te Moregem, door verandering van woonst, de meubelen en olievaten en een nieuwe vissersboot. De aanwezigheid van olievaten wijst er op dat naast het malen van graan, ook olie geslagen werd.

In 1870 huwde Anaïs Amelinck met eigenaar Evariste de Keyzer uit Destelbergen en in 1888 kwam het goed door verdeling aan Evarist Cardon - de Keyzer, die het volgende jaar een stoommachine liet plaatsen. Er werd evenwel ook nog met waterkracht gemalen.

In 1903 erfde baron Ferdinand Fallon-de Keyzer uit Destelbergen de watermolen. Hij was in 1890 gehuwd met jonkvrouw Madeleine de Keyser (Gent 1866-1936), dochter van jonkheer Oscar de Keyser (1836-1868) en Hélène Coget (1841-1867) uit Destelbergen. Hij liet de stoommachine in 1910 uitbreken. Vanaf 1937 stond de molen op naam van baron Jacques Wahis-Fallon uit Geraardsbergen.

Enkele gebouwen van deze halfgesloten boerderij werden sterk beschadigd tijdens de doorbraak van de Duitsers in 1940, maar het molengebouw - dat in een hoek tussen twee hoevegebouwen geprankt zit - blijkt gespaard te zijn gebleven. Na de oorlog werd het interieur weggenomen. Toen men in 1952 de spaarvijver dempte was het lot voor de watermolen bezegeld. Het nog origiinele gebouw werd ingericht als varkensstal en nadien als berghok. Het  werd gerenoveerd als woonhuis van de eigenaar. Het gewitte gebouw is tegen met de zijgevel tegen de (hogere) straat gelegen. De oude watergevel is thans met klimop overgroeid. Het sluiswerk bestaat uit twee sluizen naast elkaar met een natuurstenen sokkel er tussen.

Het molengebouw werd daarna ingericht als een varkensstal en doet nu dienst als een opslagplaats. Het sluiswerk is er ook nog. De spaarvijver (Pareelvijver) werd in 1952 gedempt.

Lieven DENEWET, Maarten OSSTYN & Herman HOLEMANS

Archieven
Stadsarchief Gent, Penningkohieren Moregem, 1571, f° 11.
Rijksarchief Ronse. Gemeente Petegem-aan-Schelde. Oud archief. Heerlijkheid en Kasteelhove van Petegem en geënclaveerde heerlijkheden. Aanwinsten. nr. 378. Stukken van een proces van Emanuel Charles Van Hoobrouck, heer van Asper en Zingem, Isselmoregem, e.a. als eigenaar van een watermolen het Kieken te Isselmoregem c. Joannes Baptist Van Den Hende, molenaar op de watermolen de Keye; Pieter Francis Van Tiegem, ontvanger van de heerlijkheid Petegem; Joos Clemmen, heer van Petegem: ophouden van het water zodat de eiser zijn molen niet kan werken, 1784-1793. (Archiefvormer: Schepenbank en dorpsbestuur van Petegem (O.-Vl.-Wortegem-Petegem), 12de eeuw-1795. Aanvraaginstructie: Rijksarchief Ronse - 108 - 378.

Werken
Vandeputte J.L.Th., De molens van het arrondisement Oudenaarde, Uit hun geschiedenis, Oudenaarde, 1974, p. 237.
Inventaris van de wind- en watermolens in de Provincie Oostvlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster, (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oostvlaanderen 1962, Tweede band, XVI, 1963, p. 42).
Verbeeck M. & Tack A., Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Oudenaarde, Kanton Oudenaarde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15N2, Brussel - Turnhout, 1998.
Julien Th. Vandeputte, "De molens van het arrondissement Oudenaarde uit hun geschiedenis", Oudenaarde, 1974, p. 202.
Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963).
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004.
Plaatsbezoek Maarten Osstyn Adegem, 23.10.2015