Kroonmolen

De Kroonmolen, voorheen de Uil, was een houten korenwindmolen aan de westzijde van de huidige Battelsesteenweg (weg van Mechelen naar Heffen en Willebroek), ter hoogte van het huidige huisnummer 319, buiten de Adegempoort, in het gehucht Auwegem.

De molen werd in 1635 gebouwd.

We zien hem aangeduid op een fragment uit de kadasterkaart van landmeter Carolus Everaert (1740). Het noorden is aan de rechterzijde van het plan. Drie windmolens stonden links van de weg die liep vanaf de Adegempoort naar Battel (d.i. de huidige Battelsesteenweg), richting Heffen en Willebroek. Op perceel nr. 230 stond de Neermolen, op het nr. 328 den Hoogen Molen, eigendom van Jan Verspreeuwen de oude en Jacobus Pauwels en op het nr. 329 de windmolen den Huyl.

De benaming "de Uil" werd in de 18de eeuw geleidelijk aan verdrongen door "Kroonmlen".

In 1759 verleende de Rekenkamer van Hare Majesteit te Brussel een verderzetting van het octrooi "pour le moulin à vent dit Kroonmolen".

We zien hem getekend, telkens zonder benaming, op de Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen, in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) en op de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850). Hij komt niet meer voor op de kadastrale Poppkaart van Mechelen uit ca. 1865.

Uit enkele verkoopsaankondigingen van begin 1810 vernemen we dat hij onlangs herbouwd werd en de naam Kroonmolen droeg: "de oud gekalandeerden Wind-molen ...., onlangs by nae geheel nieuw opgemaekt, genaemt den Kroon-molen, met den Berg, Hof en erve daer van dependerende, gelegen was buyten de Gendsche-poorte der stad Mechelen, regt overde herberge den Hertog van Beyeren aen de baene leydende van Mechelen op Battel, Leest, Heffen, Heyndonck, Willebroek en elders...

Ook uit de akte van de Mechelse notaris Franciscus Josephus De Cocq vernemen we dat de Kroonmolen, hoewel hij een bestaande, oud gekalandeerde Wind-molen was, kort voor 1810 bijna geheel opnieuw was opgebouwd.

Wellicht was het de toenmalige eigenaar Jean Baptist Joseph Delmotte, een negociant, die de windmolen had laten heropbouwen. Delmotte overleed in Brussel op 15 januari 1809. Hij liet de Kroonmolen na aan zijn drie ongehuwde zusters Marie Catherine, Jeanne Françoise en Petronella Josepha Delmotte ook uit Brussel.

Op 27 april 1810 verkochten zij de Kroonmolen. Op de laatste zitdag van de openbare verkoop hadden zich verschillende geïnteresseerden aangeboden onder wie Guillaume Van den Eynde, maalder in Kontich, Laurent Baetens en Josse Gijselinckx, beiden maalders in Mechelen en Germain Joseph Prat uit Brussel. De Kroonmolen werd uiteindelijk verkocht voor 6.644 franken, verdieren inbegrepen aan Germain Joseph Prat. Hij was directeur des Droits Réunis. De Régie des Droits Réunis was een nieuw opgerichte belastingsdienst tijdens het Franse bestuur van onze gewesten (1804-1814).

Wanneer Germain Joseph Prat de Kroonmolen verkocht is voorlopig onbekend. Hoe dan ook kwam hij in bezit van Petrus Franciscus Onsia (ook: Onzia), meester maalder in Mechelen. Rond nieuwjaar 1821 verschenen de aankondigingen dat Onsia de Kroonmolen openbaar zou verkopen.

De uiteindelijke toewijzing van de openbare verkoop van de Kroonmolen vond plaats in de afspanning De Schaal op de Grote Markt in Mechelen op vrijdag 26 januari 1821 om 6 uur ’s avonds. Jacobus Henricus Van den Eynde, meester maalder in Putte, kocht de molen voor 1.863 guldens 75 centiemen Nederlands geld. Hij ondertekende de akte, o.a. samen met de belleman Cornelius Kindermans en de notaris.

Enkele maanden later, vanaf zondag 17 juni 1821, verschenen de aankondigingen dat Jacobus Henricus Van den Eynde de Kroonmolen te huur stelde om daer van seffens te komen in het gebruyk....

Voor de Mechelse notaris F. J. De Cocq sloten op 1 augustus 1821 meester maalder Jacobus Henricus Van den Eynde en zijn echtgenote Maria Catharina Vermeren, die in Putte woonden, het contract af voor de verhuur van de windmolen met meester bakker Carolus Van Hoochten en zijn echtgenote Theresia Van den Eynde. Zij woonden in Mechelen aan de Gendsche straete (dit is vandaag de Battelsesteenweg)
dicht bij de poorte (de voormalige Adegempoort). De huurtermijn bedroeg 6 jaar, die na 3 jaar kon verbroken worden, mits een opzegtermijn van 6 maanden. De huur ging onmiddellijk in op 1 augustus 1821.

Er werd in het huurcontract een vrij gedetailleerde schatting van de onderdelen van de Kroonmolen opgenomen. Hieruit vernemen we dat deze graanwindmolen twee paar molenstenen had. Hun totale waarde werd gewaardeerd op 434 guldens 2 centiemen Nederlands geld of 506 guldens 13 stuivers 6 deniers Brabants courant.

Jacobus Henricus Van den Eynde legde zijn huurder heel wat verplichtingen op, vooral wat betreft het onderhoud van zijn windmolen. Daarbij stelde hij dat zijn huurder ertoe zou gehouden zijn te doen alle sijne neerstigheden zoo bij dage als nagte om te beletten alle onheylen aen den verhuerden molen over te komen, door vuer, storm, wind, onweder ofte andere diergelijke gevallen, dewelke door neerstigheijd en vigilencie van eenen huerder word voorkomen ende belet... Zou de huurder of sijne werklieden ofte domestiquen nalatig zijn, dan zou de huurder de volledige schade moeten vergoeden.

Theresia Van den Eynde, °Mechelen, 29 oktober 1781, was de dochter van Guillaume Van den Eynde,
maalder in Kontich en van Petronille Suetens.

Na 33 jaar eigenaar te zijn geweest van de Kroonmolen wou Jacobus Henricus Van den Eynde hem in de loop van 1854 openbaar verkopen. Op dat ogenblik huurde zijn zoon Egidius Victor Van den Eynde (°Putte, 1812) de molen. Er verschenen drie aankondigingen. De definitieve toewijzing zou plaatsvinden op 18 juli 1854 in de verkoopzaal van de notarissen in de Schoolstraat in Mechelen.

Uit de aankondigingen voor de openbare verkoop in april en mei 1855 blijkt dat Jacobus Henricus Van den Eynde en zijn echtgenote aanvankelijk hun eigendom als volgt in drie kopen hadden verdeeld:Dat blijkt uit de aankondigingen vanaf 29 april 1855 voor de openbare verkoop van het huis, de boomgaard en de molenberg waar de Kroonmolen op had gestaan én uit de verkoopsakte van 8 mei 1855. De vraag wat de oorzaak was of wat de reden(en) zou(den) kunnen geweest zijn waarom Jacobus Henricus Van den Eynde zijn molen heeft laten afbreken, blijft onbeantwoord.

Het is enkel gissen wat er zou kunnen gebeurd zijn. Feit is dat de Kroonmolen nog in datzelfde jaar 1854 of begin 1855 werd afgebroken. Blijkbaar is die openbare verkoop niet doorgegaan, want in de akten van de Mechelse notaris Joannes Michael De Cocq, bij wie volgens de aankondigingen de verkoopsvoorwaarden en de eigendomstitels berustten, is geen enkel spoor van een verkoop terug te vinden.

In een kadasterdocument van rond 1830 werd de molen als volgt beschreven: "in hout vervaardigd, ofwel in minder goede staet ofwel niet windgunstig gelegen". Het kadastraal inkomen bedroeg toen 308 frank en de oppervlakte besloeg 1480 m².

Na 33 jaar eigenaar te zijn geweest van de Kroonmolen wou Jacobus Henricus Van den Eynde hem in de loop van 1854 openbaar verkopen. Op dat ogenblik huurde zijn zoon Egidius Victor Van den Eynde (°Putte, 1812) de molen. Er verschenen drie aankondigingen. De definitieve toewijzing zou plaatsvinden op 18 juli 1854 in de verkoopzaal van de notarissen in de Schoolstraat in Mechelen.

Vier jaar later, begin 1859, zou Jacobus Henricus Van den Eynde de Dorpsmolen in Putte verkopen... De eerste aankondiging hiervan verscheen in het Mechels Berigt van 12 december 1858 In 1855 woonden Jacobus Henricus Van den Eynde en zijn echtgenote in Putte en bemaalde hij nog de Dorpsmolen. Vrijwel gelijktijdig met de aankondiging van de openbare verkoop van zijn eigendom in Mechelen, stelde hij op donderdag 3 mei 1855 de Dorpsmolen te huur.

De hoogste bieder en koper van het huis, de boomgaard en de molenberg was Bernardus Van Kiel, geemployeerden aen de statie van de ijzeren weg en zijn echtgenote Victoria Vermylen, die woonden aan de Gendse straet in Mechelen.... Omdat er geen interesse bleek te bestaan in de afzonderlijke delen, werden uiteindelijk de drie kopen samengevoegd tot één lot en op 6 juni 1855 openbaar verkocht. Jacobus Henricus Van den Eynde, voorheen molenaer, nu zonder beroep, gehuysvest te Putte en zijn echtgenote waren op deze verkoop aanwezig, samen met hun zoon Egidius Victor Van den Eynde, nu zonder beroep, wonende te Heyst op den Berg.

Uit de aankondigingen voor de openbare verkoop in april en mei 1855 blijkt dat Jacobus Henricus Van den Eynde en zijn echtgenote aanvankelijk hun eigendom als volgt in drie kopen hadden verdeeld:

- 1ste koop: ... een huys, nieuw opgeregt, bevattende ruymen vloer, kamer, zolder, stal en toehoorigheden, groot van erve vijfen zeventig centiaren zestig honderste, gelegen buiten de Gendsche poorte dezer stad Mechelen, ten gehugte Auwegem, aen den steenweg leijdende naer Dendermonde, aenpalende soe den zelven steenweg van d’eene zijde en van de drij andere volgenden koop...
- 2e koop: ... een molenberg, bestaende in het erve voorheen deelgemaekt hebbende van den afgebroken Kroonmolen, gelegen als voorgaenden aen den steenweg van Mechelen op Dendermonde, wijk F, nummer 142 van ’t kadaster, groot circa vijftien aren, aenpalende 1° den gemelden steenweg...
- 3e koop: ... eenen fraeyen lusthof besloten in levende haegen en beplant met goede fruytboomen, zeer aengenaem gelegen buyten de Gendsche poort, ten gehugte Auwegem nabij den steenweg wijk F, nummer 141 groot volgens nieuwe meting negen aren en vier centiaren belendende 1e gemelden steenweg...

Omdat er geen interesse bleek te bestaan in de afzonderlijke delen, werden uiteindelijk de drie kopen samengevoegd tot één lot en op 6 juni 1855 openbaar verkocht. Jacobus Henricus Van den Eynde, voorheen molenaer, nu zonder beroep, gehuysvest te Putte en zijn echtgenote waren op deze verkoop aanwezig, samen met hun zoon Egidius Victor Van den Eynde, nu zonder beroep, wonende te Heyst op den
Berg...

De hoogste bieder en koper van het huis, de boomgaard en de molenberg was Bernardus Van Kiel, geemployeerden aen de statie van de ijzeren weg en zijn echtgenote Victoria Vermylen, die woonden aan de Gendse straet in Mechelen.

In 1855 woonden Jacobus Henricus Van den Eynde en zijn echtgenote in Putte en bemaalde hij nog de Dorpsmolen. Vrijwel gelijktijdig met de aankondiging van de openbare verkoop van zijn eigendom in Mechelen, stelde hij op donderdag 3 mei 1855 de Dorpsmolen te huur (13).

Vier jaar later, begin 1859, zou Jacobus Henricus Van den Eynde de Dorpsmolen in Putte verkopen... De eerste aankondiging hiervan verscheen in het Mechels Berigt van 12 december 1858.

François VAN DER JEUGHT

Archieven

Algemeen Rijksarchief Brussel, T 007 - 758. Chambre des Comptes. Papiers des officiers comptables / Rekenkamers - Papieren der comptabele ambtenaren, nr. 758. Continuation d'octroi pour le moulin à vent dit Kroonmolen, 1759. (Officiers des Domaines - Recette particulière des domaines - Domaines de Malines - Papiers).
Stadsarchief Mechelen, Iconografie, C 09.007, Carte Figuratieff (1740) van Carolus Everaert.
Stadsarchief Mechelen, Notariaten
- Notaris F.J. De Cocq, 2.308, s.f°, 26 april 1810, akte nr. 115.
- Notaris F. J. De Cocq, 2.331, s.f°, 1 augustus 1821, akte nr. 216.
- Notaris F.J. De Cocq, 2.330, s.f°, 26 januari 1821, akte nr. 42.
- Notaris J. M. De Cocq, 2.392 (1855 – 1871), s.f°, 8 mei 1855, akte nr. 30 (verkoopsvoorwaarden) en id., 6 juni 1855, akte nr. 41.
Stadsarchief Mechelen, Bevolkingstelling, wijk Auwegem (1846), f°31, Auwegem, nr. 16: Egide Victor Van den Eynde
Stadsarchief Mechelen, Verzameling F. Berlemont, farde 126 (kadastergegevens gehucht Auwegem), farde 127, p. 48-52 en farde 133, p. 75 (plan met situering van de drie molens).

Gedrukte bronnen (exemplaren in: Stadsarchief Mechelen, G6)

- Aenkondigings-blad voor het arrondissement van Mechelen en omliggende plaetsen, 1810, nr. 8, 25 februari 1810, p. 2; id., nr. 9, 4 maart 1810, p. 2; id., nr. 10, 11 maart 1810, p. 2 en 3; id., nr. 11, 18 maart 1810, p. 2 en 3; id., nr. 12, 25 maart 1810, p. 3; id., nr. 13,1 april 1810, p. 3; id., nr. 14, 8 april 1810, p. 3; id., nr. 15, 15 april 1810, p. 3; id., nr. 16, 22 april 1810, p. 3.
- Aenkondingen, plakkaerten en verscheyde berigten van Mechelen, nr. 52, 24 december 1820, p. 1 en id., nr. 53, 31 december 1820, p. 3.
- Aenkondingen, plakkaerten en berigten der stad Mechelen en omliggende plaetsen, nr. 1, 7 januari 1821, p. 2; id., nr. 2, 14 januari 1821, p. 2 en id., nr. 3, 21 januari 1821, p. 2.
- Aenkondingen, plakkaerten en berigten der stad Mechelen en omliggende plaetsen, 1821, nr. 24, 17 juni 1821, p. 3; id., nr. 25, 24 juni 1821, p. 2; id., nr. 26, 1 juli 1821, p. 2; id., nr. 27, 8 juli 1821, p. 2; id., nr. 28, 15 juli 1821, p. 2; id., nr. 29, 22 juli 1821, p. 2 en id., nr. 30, 29 juli 1821 p. 3.
- Algemeen Aenkondigings-blad van Mechelen, Antwerpen, Lier, Turnhout, Brussel, Vilvoorden, enz., jg. 82, nr. 27, 2 juli 1854, p 1; id., nr. 28, 9 juli 1854, p. 3 en nr. 29, 16 juli 1854, p. 2.
- Algemeen Aenkondigings-blad van Mechelen, Antwerpen, Lier, Turnhout, Brussel, Vilvoorden, enz.,, jg. 83, nr. 17, 29 april 1855, p. 2; id., nr. 18, 6 mei 1855, p. 2 en id., nr. 19, 13 mei 1855, p. 2.
- Algemeen Aenkondigings-blad van Mechelen, Antwerpen, Lier, Turnhout, Brussel, Vilvoorden, enz.,, jg. 83, nr. 16, 22 april 1855, p. 3.
- Mechels Berigt, jg. 13, nr. 50, 12 december 1858, p. 1.
- Gazette de Malines", 1810. Avertentie van de verkoop van de Kroonmolen in Mechelen, onlangs bij nae geheel opgebouwd...

Werken

H. Holemans & P. Lemmens, "Molens van Klein-Brabant, Mechelen en de Rupelstreek", Nieuwkerken-Waas, Ten Bos, 1987, p. 52.
G.K. Kockelberg, "De Molens van Mechelen", in: Ons Molenheem, s.l., s.d. [2005], p. 18-20, ill.;
H. Thys, "Molens in het arrondissement Mechelen, circa 1865-1870", in Heemkundig Handboekje voor de Antwerpse Kempen, Borgerhout, jg. 14, 1966, p. 3-14.
M. Kocken, "Mechelen volgens van den Eynde", Mechelen, 1982, p. 168.
P. Lemmens, "Molenoverzicht uit het arrondissement Mechelen van 1830 tot heden", Borgerhout, 1963. Overdruk uit het Heemkundig handboekje voor de Antwerpse randgemeenten, 1963, X, nummer 4.
F. Van Vlasselaer, "De Dorpsmolen of molen “Van Aken” in: Graanwindmolens in Groot Putte,
jaarboek 2000-2001 van de Heemkring Het Molenijzer vzw, Putte, 2001, p. 80-86.
F. Van der Jeught, "Jacobus Henricus Van den Eynde (°1780), molenaar van Putte, ook eigenaar van de Kroonmolen in Mechelen", in: Het Molenijzer (tijdschrift van de Heemkring Het Molenijzer van Putte), december 2015, jg. 34, nr. 4, p. 17-25.

Mededelingen dhr. François Van der Jeught, Mechelen, 03.07.2014, 08.12.2015.