Gentsepoortmolen

De Gent(se)poortmolen was een houten korenwindmolen die later ook als oliemolen was ingericht. Hij is genoemd naar de nabije, vroegere Gentsepoort en stond ongeveer halfweg de huidige Gentsestraat, komende vanuit de stad Kortrijk.

De staakmolen werd voor 1560 opgetrokken: we zien hem afgebeeld op het stadsplan van Jacob van Deventer van dat jaar. Hij staat er afgebeeld op een aarden wal, dicht bij te Gentsepoort (noordzijde). Er waren toen nog geen bastions.

Op de kaart van de "Flandria Ilusttrata (1641) staat de staakmolen op het bastion van de Gentsepoort. Na de bouw van de citadel in 1646-1647, stond de molen op het westelijk bastion van de citadel. We vermoeden dat de molen bij het bouw van de citadel er in werd opgenomen en niet werd verplaatst. Dit bastion werd dan ook soms het "molenbastion" genoemd. De molen staat afgebeeld op het schilderij van P. Snayers, dat het beleg van de stad Kortrijk door generaal Beck in 1648 voorstelt. De molen komt niet voor op het plan van de citadel uit Blaeu (1648-'49). Op andere tekeningen en prenten met de citadelis hij evenmin te zien. De kans is dus groot dat deze molen tijdens de verschillende verbouwingen en belegeringen werd gesloopt of vernield. Hij staat ook niet op een kaart uit 1717 van de aan te leggen steenweg naar Deinze-Gent, terwijl de "Meuleputmolen" en de "Broelmolen" er wel op staan.

In 1696 was de molen, bij het overlijden van Joos Tremmery, voor de helft in het bezit van hem en van zijn echtgenote Maria Cuypers: "Alvooren van de deurgaende helft van eene coorenwintmeulen staende op de stadtsvesten op de "splenade" (esplanade, plein) "bij de gentsche poort". We zien de molen terug op de plattegrond van de versterkte stad van Dupain uit 1744. De laatste afbeelding van de molen is op de plattegrond van Henry uit 1850. Hij staat er in opstand afgebeeld,  samen met de Ankermolen van Overleie.

In 1769 verkocht Jospeh Robijn zijn windmolen aan Pieter Joannes Voisin, zoon van Joannes, en aan Joannes Deryckere, zoon van Robert, beiden meester-leerlooiers. Het gaat om de "corenwintmolen ghestaen en geleghen in de wijck Overbeke aen de Ghentsche poorte". De molen wordt verpacht aan Guillaume Dejaeghere en Joos van Wambeke. Maar enkele dagen daarop staan de leerlooiers Voisin en Deryckere de molen - samen met vijf huisjes en de paardenstal - af aan Marie Simoens, weduwe van Jacobus Callemien, in ruil voor de "Schorsmolen" buiten de Bissegemsepoort.

In 1834, toen Jan-Baptist Goemare eigenaar-molenaar was, werd de korenwindmolen van 1ste categorie belast op 266 frank.

Eigenaars na 1830:
- tot 1696, eigenaar: Tremery Joos (1/2) en zijn echgenote Cuypers Maria (1/2) (overlijden van Tremery Joos)
- tot 1769: Robijn Joseph
- 1769, verkoop: Voisin Joanes, zoon van Joannes, meester-leerlooier te Kortrijk en Deryckere Joannes, zoon van Robert, meester-leerlooier te Kortrijk (verpacht aan Dejaeghere Guillaume en aan Van Wambeke Joos)
- 1769 (enkele dagen na de vorige transactie), ruil: Simoens Marie, weduwe van Callemien Jacobus (in ruil voor de Schorsmolen buiten de Bissegemsepoort).
- voor 1834, eigenaar: Goemare Jan-Baptist, molenaar te Kortrijk
- 20.11.1845, verkoop: Goemare Josephus, olieslager te Moorsele (notaris Lagae)

De laatste eigenaar, sinds 1845, was Joseph Goemaere, die in Moorsele woonde waar hij een gecombineerde water- en windmolen op de Heulebeek bezat (zie aldaar).

Na de sloop van de Gentsepoortmolen in 1855 (voor 23 april) en het dempen van de stadsgrachten kon het huidig tracé van de Gentsestraat worden aangelegd.

Lieven DENEWET & Pierre MATTELAER

Archieven
Rijksarchief Kortrijk, Oud stadarchief Kortrijk, wezerijregisters, nr. 92, f° 373r (overlijden van Joos Tremmerij en van zijn echtgenote Maria Cuypers, 1696)
Rijksarchief Kortrijk, Oud stadsarchief Kortrijk, akten en contracten, 14 en 17 februari 1769.
J. Blaeu, "Toonneel der Steden...", Amsterdam, 1649.
"Caerte figurative van nieuwen steenwegh gaend naer Ghent...", 1717.
Jacob van Deventer, Plattegrond van Kortrijk omstreeks 1560. Facsimile van de oorsponkelijke Atlas van Deventer, ING, 1890.
Pierre le Poîvre, "Description topographique de la ville de Courtrai", 1580. Handschrift Koninklijke Bibliotheek Albert I, Brussel.
Louis de Bersaques, "Carte figurative... van Cortrijck" (Raadzaal Stadshuis Kortrijk), 1634-1641
Louis de Bersaques, Plattegrond van Kortrijk, in: A. Sanderus, "Flandria Illustrata", 1641.
Petrus Snayers, Beleg van de stad in 1648 (schilderij in Stadsmuseum, kopie), 1650.
Adam-Fr. Vander Meulen, "De iname van Kortrijk door Louis XIV, kopergravure, 1667.
A. de Bersaques, "De gedemolierde vesten der stede van Cortrycke", 1686, pentekening.
Kaart van de Kortrijkse vestingen, ongesigneerd, 1740 (aangetroffen in Noorwegen)
Ir. Dupain, Plattegrond van Kortrijk, 1744.
de Ferraris, Kabinetskaart der Oostenrijkse Nederlanden en het Prinsbisdom Luik, 1778.
C. Cierkens, "Plan der stad Kortrijk", 1822-1830.
W.J. Henry, "Plan de la ville de Courtrai", 1850.
"Plans de la Ville de Courtrai et de la Banlieue", 1902, Imprimerie Vandesteene Frères, Courtrai.
Emile Vandesteene, "Courtrai au 7500me", 1894.
C. Vandevoorde e.a., "Volkstelling 1814 (Deel XXIII en XXIV)", Brugge, 1988.
R. Goemaere, "Kortrijk 1815", in: Handelingen van de Geschied- en Oudheidkundige K ring van Kortrijk. Nieuwe reeks, 38 (1971), p. 246-276.
Mattelaer Pierre, "De Kortrijkse molens", De Leiegouw, XVIII, 1976, p. 323-352.
Mattelaer Pierre, De windmolens van Kortrijk, De Leiegouw, LIII, 2011, 1, p. 5-77.
Herman Holemans, "Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 4. Gemeenten K-L", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1997.
M. Van Hoorick & E. Roets, "Molens en molenaars", Vlaamse Stam.
Egied Van Hoonacker, "Duizend Kortrijkse straten", 1986.
Philippe Despriet, "Kortrijk en Vauban, 1633-1707", Kortrijk, 2008 (Archeologische en historische monografieën van Zuid-West-Vlaanderen, 68).