Forteressemolen

Op 9 mei 1792 kreeg François Georges Seghers uit Mariakerke de toestemming van de Oostenrijkse keizer Frans om in zijn dorp een koren- en oliewindmolen op te richten. Bij zijn aanvraag ondervond hij veel tegenstand, o.m. van naburige molenaars. Hij liet de molen bouwen op cijnsgrond van Frans Van Rentergem, landbouwer te Mariakerke, aan de Brugsesteenweg, tegenover de Spellewerkstraat, nabij de Raymond de Hemptinnelaan, ten zuiden van de Brugse Vaart.

Frans Segers (°1745),  zoon van Laureyns, was gehuwd met Joanna Francisca Volckaert (° 1748), dochter van Jan. Hij was in 1773 herbergier in den Trompetter aan de brug over de Brugse Vaart in Mariakerke. Deze herberg werd op 25 februari 1773 verkocht voor de som van £ 580-3-0 gr.

De benaming Forteressemolen ("Forteresse M(oul)in" op de Kaart Vander Maelen, ca. 1850) is afkomstig van zijn ligging nabij een fort.

In de Gazette van Gend, 23 november en 10 december 1795 (of 2 en 19 firmaire jaar IV) verscheen een advertentie vanwege de "burger" Van Damme, te Meulestede, gehuwd met de weduwe van Frans Segers, en de weesvoogden, die te koop aanbieden: een korenwindmolen, gans van steen, met twee koppels stenen, alsook een stampmolen met dubbele lade voor het stampen van olie etc., zeer commodieus, onlangs nieuw gebouwd vanaf de grond. De molensite heeft twee grote poorten, passerende langs de lade van de molen, met kar en paard voor het (ont-)laden van het graan of het zaad. Ernaast staat een nieuwgebouwd woonhuis, dienstig voor bakkerij, voorzien van een schoone oven, winkel en bakkerij, stalling voor ezels en paarden; er is ook een getraste olieput. Het geheel is gestaan en gelegen in Mariakerke, ten zuiden van de Brugse Vaart, aan de kalsijdeweg van Gent naar Brugge. Actueel nog in gebruik door Joris Frans Goethals (jaarpacht : 75 £ gr.) en vrij vanaf 1 september 1796. De openbare verkoping heeft plaats op 18 november, 12 en 26 december 1795 in de herberg de Trompetter bij Jan-Baptist Lyck (of Lick), bij de brug. De molen is ingesteld op 1350 £ gr. wisselgeld en de woning ernaast op 100 £ gr.  Inlichtingen bij de griffier van Lovendegem.

De verkoop ging niet door, want drie jaar later liet eigenaar Francis van Damme, "biersteker te Meulestede", een nieuwe advertentie plaatsen in de Gazette van Gend (1 februari 1798):
Wordt uit de hand te koop gesteld: een korenwindmolen en volmolen, onlangs nieuw gebouwd, geheel in steen, dienstig voor meer andere functies; item een huis, stede en erf, dit alles gestaan en gelegen tussen Mariakerke en Gent, tegen de kasseiweg van Gent naar Brugge. Eigenaar-verkoper is Francies van Damme, biersteker te Meulestede.

Opvallend is dat de molen  in 1798 ingericht was als koren- en volmolen. Maar de werking van de volmolen bleek geen succes te zijn geweest.

In het Proces-Verbaal van Afpaling van Mariakerke van 1812 werd gemeld: "Il n'y a qu'un moulin à vent à Mariakerke, il est occupé par le propriétaire. Il n'a pas été possible de se procurer le bail d'aucun moulin des communes environnantes et l'expert n'ayant aucune donnée sur leur valeur locative s'est déterminé à l'évaluer conformément à l'article 308 du recueil méthodique c'est-à-dire à lui conserver l'évaluation avec laquelle il est compris dans l'ancienne matrice ci 300 F."

Het kan vreemd klinken dat er in 1812 slechts één windmolen bestond in Mariakerke, maar er stonden er zeer veel net buiten de gemeentegrens, op de weg naar Gent en op Rooigem.

Eigenaars:
- 1792, oprichting: Seghers Françoisr Georges (°1745), herbergier te Mariakerke, gehuwd met Volckaert Joanna Francisca (°1748)
- voor 1795: Vandamme Francis, biersteker te Meulestede, gehuwd met Volckaert Joanna Francisca (weduwe van Seghers François Georges)
- voor 1834, eigenaar (van de grond) Van Rentergem Frans, de weduwe, landbouwster te Mariakerke en (van het gebouw) Segers-De Baerdemaecker Francies, winkelier te Meulestede
- 26.12.1835, verkoop: (van de grond) a) Van Rentergem Louis, herbergier te Mariakerke en b) Beke André, herbergier te Drongen (notaris Le Begue)
- 24.04.1839, erfenis: (van het gebouw) de weduwe De Baerdemaecker (voor 1/2) en de kinderen (kinderen: a) Segers Rosalie (voor 1/20), b) Segers Désiré (voor 1/10), c) Segers Eduard (voor 1/20), d) Segers Felix (voor 1/10) en e) Segers Amelie Thérèse (voor 1/10) (overlijden van Jean Francois Segers)
- 19.05.1849, erfenis: (van 1/2 van het gebouw) Vrombaut Jean François, voorheen molenaar te Adegem en nu rentenier te Zomergem (overlijden van de weduwe De Baerdemaecker)
- 19.05.1849, verkoop: (van het gebouw) Vrombaut Jean François, eigenaar te Adegem)
- 31.03.1851, verkoop: (van het gebouw) Van Kerschaever Pieter, molenaar te Mariakerke (notaris Van Hoorebeke - "un moulin à vent construit en briques sur un fonds emphythéotique")
- 05.06.1857, verkoop: (van de grond) Van Rentergem Louis, herbergier te Mariakerke (notaris Hillebaut)
- 02.09.1885, erfenis (van de grond): de kinderen (overlijden van Louis Van Rentergem)
- 20.08.1886, verkoop: (van de grond) Van Kerschaever Pieter, koophandelaar te Mariakerke (notaris Fobe), gehele afbraak

De erfgenamen van oprichter Seghers verkochten de molen in 1849 aan Jean François Vrombaut voorheen molenaar te Adegem en toen rentenier te Zomergem. Twee jaar later kwam de molen in handen van Pieter Van Kerschaever, molenaar te Maiakerke. Hij verwierf in 1886 ook het molenperceel van herbergier Louis Van Rentergem, maar liet nog hetzelfde jaar de molen slopen.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archiefbronnen
Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1934. Aanvraag en octrooi voor de oprichting, 1792. Met een grote figuratieve kaart van molens uit de omgeving: Drongen, Mariakerke, Gent, Meulestede, Wondelgem, Vinderhoute)
Rijksarchief Gent, Oudburg 2240, f° 180 en 202v°
Rijksarchief Gent, Drongen, 631, f° 112.

Gedrukte bronnen
Gazette van Gend, 23 november en 10 december 1795 (of 2 en 19 frimaire jaar IV)
Gazette van Gend, 1 februari 1798 of 13 pluviôse jaar VI.

Werken
Herman Holemans, Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N, Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004, p. 25.
N. Kerckhaert, Oude Oostvlaamse huisnamen, dl. 5, p. 152
Braekeleirs J., Heemkundige sprokkelingen over Mariakerke, 1977.
De Potter F. & Broeckaert J., Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen, reeks I, deel 4, Gent, 1864-1870.
Marka, notulenblad van de heemkundige kring Marka van Mariakerke.