Molenechos's Homepage Molenechos.org

Eernegem (Ichtegem), Vlaanderen - West-Vlaanderen

Verdwenen molen

karakteristiek

Naam
Rosmolen van de Moerdijk, Stampkot van het Torenhof
Ligging
Oostendesteenweg 255
8480 Eernegem (Ichtegem)
hoek met Provincieweg (Gistel)
Vlaanderen - West-Vlaanderen
toon op kaart
Gebouwd
ca. 1770
Verdwenen
1951, het gebouw van de rosoliemolen
Type
Binnenrosmolen
Functie
Oliemolen
Database nummer
4413
© Anoniem olieverfschilderij op linnen, ca. 1790. Geschonken in 1992 door de familie Proot aan de vzw Hovaeremolen uit Koekelare. Het doek hangt nu in brasserie-eethuis De Hertog van Arenberg, Moerestraat 1 te Koekelare. Foto: John Verpaalen, Roosendaal.

Beschrijving / geschiedenis

In het huidige Torenhof, gebouwd aan het eindpunt van het bevaarbaar gedeelte van de 'Moerdijkvaart', vroeger een belangrijke handelsweg, liet Pieter Questier rond 1770 een rosoliemolen bouwen, waarbij het paard binnen liep. Er was ook een afzonderlijke roskorenmolen, waarbij het paard buiten liep.

Oorspronkelijk was er alleen de herberg 'De Bolle': het uitbaten van een herberg op de plaats waar trafiek moest overgeladen worden was een rendabele onderneming. Café De Bolle ontstond vermoedelijk rond 1616 bij het verst bevaarbare punt van de Moerdijkvaart op de wijk Moerdijk.

Deze herberg werd in 1762 verkocht door de familie Renier aan Pieter Questier.  Pieter werd geboren in 1724 in Ichtegem en huwde in 1750 met de Koekelaarse Marie Isabelle Plyson. Kort na hun huwelijk vestigde het jonge paar zich in Eernegem in herberg De Bolle langs de Moerdijkvaart.

Hij liet in 1769 de huidige woning bouwen "een seker groot huijs nieuwe gebouwt, met stallinghen ende packhuijs offte magasijnen gestaen lancx den nieuwen Calsydewech van Oostende op Wijnendaele, jegens de Brugghe".In die periode werd de steenweg Oostende-Wijnendale (Torhout) aangelegd.

Het uithangbord 'De Bolle' nam Pieter mee voor het nieuwe café. Het oude huisje werd verhuurd aan een wagenmaker. Het Torenhof, want dat was het "seker groot huijs", was duidelijk als handelshuis bedoeld. Hij begon zijn commerciële activiteiten uit te breiden met een brouwerij, een rosoliemolen en een kalkbranderij.

Zijn vrouw Marie Plyson overleed op 24 april 1783. Pieter Questier besloot tot verkoop over te gaan. Hij liet daartoe in de "Gazette van Gend" van juli 1786 een advertentie plaatsen. Daarlezen lezen we dat op donderdag 17 augustus verkocht werd: een “remarquaebel” woonhuis en herberg, genaamd de Bolle, (…) midsgaders bier-brouwerij, steenput, “peirden-olie-slagmolen en roskot”, kalkoven, pakhuis, etc., gestaan en gelegen in Eernegem “verre noordwest van de kerke, zuid aan de Bollevaart”, waarvan de huizingen ten voorhoofde komen op de Oostendse Steenweg, tot mei e.k. gebruikt door sieur Pieter Questier, propriëtaris-verkoper. Staat op 3901 £ gr. wisselgeld.

Deze verkoop ging niet door en het goed bleef in handen van Pieter Questier. Hij overleed in 1792 overleed Pieter. Zijn zoon, Jan Franciscus (°1766) huwde in dat jaar met Marie Thérèse Van Sieleghem en kwam in het bezit van het hele domein; "d'hofplaetse en boomgaert met remarquable woonhuijs en herberghe ghenaemt de Bolle midsgaeders Brauwerie, Peerden olie slagmolen en Rossecot, kalckoven, packhuijs, logien, scheure, peerde coeijen en swijnstallen met waeghencot & ander gheriefvelijckheden,"

Jan Questier ontpopte zich als een handige ondernemer. Hij stelde zich voor als "entreprenneur en livrancier van fouragien voor de Troupen van Syne Majesteyt den Keyser en Koning in het departement van Westvlaenderen". Hiermee wordt de Oostenrijkse keizer bedoeld. Op 8 februari 1794 bood Questier zich aan om eikenhout te leveren aan de Nieuwpoortse versterking. Kort nadat de Fransen de Oostenrijkers verdreven hadden, leverde hij opnieuw hout voor deze vestingen, maar nu voor de nieuwe machthebbers! Deze levering verliep niet van een leien dakje. Het hout werd gehaald uit het bos van Wijnendale en vanaf de woning van Questier, dus vanaf de Moerdijk, per schip naar Nieuwpoort gevoerd. Deze schepen moesten door boeren getrokken worden. Op een gegeven moment gingen ze echter in staking, nadat de hoofdman van Moere gevangen was genomen...

Zijn veelbelovende carrière werd echter op 2 november 1795 abrupt afgebroken. Jan Questier overleed op 29-jarige leeftijd. Hij liet een vrouw en twee kinderen achter. Maar behoeftig waren ze niet. De weduwe bleef het bedrijf verder uitbaten. In 1796 werd haar fortuin op 36.750  Franse ponden geraamd. Zij overleed op 20 maart 1813 en liet een 19-jarige dochter achter. Deze vormde uiteraard een interessante partij voor ambitieuze huwelijkskandidaten. Het was Joseph Van Sieleghem (°Leffinge 1788) die in 1815 met zijn jonge bruid Marie-Thérèse Questier zijn intrek in het Torenhof nam. Notaris Van Sieleghem werd de stamvader van een liberale dynastie, die ruim 100 jaar in Eernegem de plak zou zwaaien. 

Uit het bedrijf groeide in de loop van de 19de eeuw  brouwerij Van Sieleghem. Het interieur werd tijdens een verbouwing van 1818 heraangekleed in empirestijl. In 1957 werd het complex verkocht aan de Gullegemse koffiebrander Norbert Hanssens. Zijn zoon Julien opende een café met danszaal in de kelders. In 1964 installeerde Julien een koffiebranderij in het Torenhof met de bedoeling de uitbating van de café en het park te verhuren. Er bleef aldus naast de branderij een horeca-uitbating tot 1976. In 1961 werden door Gilbert Dewilde en Jozef Folens de muren van de kelders beschilderd. Er werden enkele dranktaferelen en -spreuken in beeld gebracht. Op andere muren in de kelder werden typische beelden van een tocht door West-Vlaanderen aangebracht. Historische gebeurtenissen en personages, legendes, volkse taferelen, uitgebeelde lapnamen van steden en dorpen werden in beeld gebracht.

De voormalige brouwerijgebouwen zijn nog steeds in gebruik als koffiebranderij en winkel (Koffie Torenhof, Oostendesteenweg 251, Eernegem).  Sinds 1993 behoort ook het merk koffie Vandenberghe (koffie VB) uit Roeselare bij de branderij Torenhof.

Het huidige gebouwencomplex is fasegewijs tot stand gekomen.

1770-1778: weergave van de site op de kaart van Ferraris als een gebouwencomplex bestaande uit verschillende gebouwen die samen een U-vormige plattegrond vertonen. Weergave van de panden Oostendesteenweg nrs. 255-259.

Circa 1835: op primitief kadasterplan afgebeeld als grote site rondom volledig ombouwd middenplein met brouwerij van vier afzonderlijke "huizen". Nrs. 253, 255, 257 en 259 zijn afgebeeld op het primitief kadasterplan. Toegankelijk van op de steenweg rechts van nr. 255. Aan oostzijde hiervan enkele vrijstaande landgebouwen. Reeds enkele arbeiderswoningen aan de overzijde van de steenweg.

1837: de achterliggende gebouwen worden uitgebreid onder meer aan de zijde van de Moerdijkvaart. Aan oostzijde van de site wordt een bijkomend vrijstaand landgebouw afgebeeld, evenals een ommuurde tuin. Aan de overzijde van de weg worden verschillende arbeidershuisjes gebouwd.

1886: er worden verschillende vrijstaande gebouwen aan de oostzijde vervangen door drie nieuwe brouwerijvleugels rond een nieuw binnenplein ten oosten van nr. 253. Hiervan is tot op heden enkel de straatgevel bewaard gebleven.

1905: bij nr. 251 wordt de voormalige remise geïntegreerd bij de woning en wordt een nieuwe serre ten oosten van de brouwerijsite gebouwd.

1911: de thans nog bestaande brouwerijvleugel (nr. 251) wordt uitgebreid aan tuinzijde.

1951: er worden grote delen van de gebouwencomplex rondom de centrale plaats afgebroken, aan de zuidzijde blijft de duiventoren staan. Langs de Moerdijkvaart blijven de gebouwen uit 1837 behouden. Langs de Oostendesteenweg blijven de huizen staan, evenals de brouwerijvleugel die in 1886 werd geregistreerd.

1957: men breekt een deel van de gebouwen langs de Moerdijkbeek af. Het complex wordt verkocht aan de Gullegemse koffiebrander Norbert Hanssens. Zijn zoon Julien opende een café met danszaal in de kelders.

1964: Julien installeerde een koffiebranderij in het Torenhof met de bedoeling de uitbating van de café en het park te verhuren.

1976: stopzetting van horeca-uitbating.

Architecturale beschrijving van het complex (Stefanie Gilté en Paul Vanneste van het Agentschap Onroerend Erfgoed).

Nr. 251. Breedhuis met dubbelhuisopstand van vier traveeën en twee bouwlagen onder een pannen zadeldak. Verankerde bakstenen lijstgevel, beige beschilderd boven een zwart gepekte plint. Bijna blinde lijstgevel. De gevel is opengewerkt met rechthoekige muuropeningen voorzien van behouden schrijnwerk.

Nr. 253. Imposant dubbelhuis van negen traveeën en twee bouwlagen onder een pannen zadeldak. Verankerde witbeschilderde bakstenen lijstgevel boven een grijze plint. Afgelijnd met een imposante geprofileerde kroonlijst. De gevel is opengewerkt met rechthoekige muuropeningen. Centraal een deur gevat in een beschilderde omlijsting van blauwe gesinterde baksteen. Zware geprofileerde kroonlijst en centrale sluitsteen. Behouden deur- en vensterschrijnwerk. Kleine roedeverdeling en luiken op de begane grond.

Nr. 255. Café "Torenhof".
Imposant dubbelhuis van zeven traveeën en twee bouwlagen onder een pannen zadeldak (Vlaamse pannen). Bepleisterde en witbeschilderde lijstgevel met een donkere plint. Verhoogde begane grond. De gevel wordt afgelijnd door een kroonlijst op klossen. De gevel is opengewerkt met rechthoekige muuropeningen. Deur gevat in een arduinen geprofileerde omlijsting met spiegelboog. De bovendorpel is voorzien van opschrift "PIETER QUESTIER" en "ISABELLE PLYSON". Uitgewerkte sluitsteen voorzien van acanthusblad. Op de verdieping rechthoekige vensters met arduinen onderdorpels op typerende laatclassicistische consoles. Behouden deur- en vensterschrijnwerk. Boven het dak prijkt een imposante toren op vierkante plattegrond. Bovenaan voorzien van een leien dakje met een smeedijzeren windvaan. De bepleisterde en witbeschilderde toren is opengewerkt met rechthoekige muuropeningen in een geprofileerde omlijsting, en bovenaan met een rondboogvormige venteropening.
Behouden interieurelementen. De keldermuren zijn voorzien van fresco's.

Nr. 257. Breedhuis met enkelhuisopstand van vier/ vijf traveeën onder een pannen zadeldak. Als volume weergegeven op de kaart van Ferraris (1770-1778). Oorspronkelijk één geheel met de buurpanden Oostendesteenweg nrs. 251, 253, 255 en 259. Verankerde witbeschilderde lijstgevel boven een gecementeerde grijze plint. De gevel is opengewerkt met rechthoekige muuropeningen. Behouden schrijnwerk. De vensters zijn voorzien van kleine roedeverdeling. Benedenvensters bijkomend voorzien van traliewerk. Poort voorzien van sierlijke makelaar, panelen met diamanten, kroonlijst op uitgewerkte klossen.

Nr. 259. Hoekpand bij de Provincieweg (Grondgebied Gistel), op L-vormige plattegrond. Breedhuis met dubbelhuisopstand van zes traveeën en twee bouwlagen onder een pannen zadeldak. Maakt deel uit van een eenheidsbebouwing met name het torenhofcomplex, in het gehucht Moerdijk op de grens met Gistel. Als volume weergegeven op de kaart van Ferraris (1770-1778). Verankerde bakstenen lijstgevel, witbeschilderd boven een zwarte plint. De gevel is opengewerkt met rechthoekige muuropeningen. De deur is gevat in een omlijsting van blauwe gesinterde baksteen, beschilderd. Zware kroonlijst. Behouden schrijnwerk. Oorspronkelijk voorzien van luiken (zie duimen).

Het gebouw waarin de rosoliemolen was ondergebracht en de roskorenmolen zijn gesloopt. De nog bestaande gebouwen van het complex zijn opgenomen in een beschermd dorpsgezicht, en de nummers 253-259 werden beschermd als monument, vastgelegd bij ministerieel besluit van 03.07.1985. H

Literatuur

Archieven
Agentschap Onroerend Erfgoed, Afdeling West-Vlaanderen, nr. W/00638.
Kadasterarchief West-Vlaanderen, Primitief kadasterplan, 207: Mutatieschetsen, Eernegem, nr. 253: 1837/12, 1886/34, 1911/6, 1951/I/20.

Werken
Gilté S. & Vanneste P. m.m.v. Baert S., Boone B. & Vranckx M., Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Ichtegem met deelgemeenten Bekegem en Eernegem, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL48, 2010.
Vandenbussche Koenraad, De familie Questier, de eerste bewoners van het torenhof, in Ernigahem Handelingen van de Kring voor Geschied-, Heem- en Familiekunde, jg. 6, 1987, nr. 1, p. 1-10.
Vandenbussche, Koenraad, De Bolle, een oude herberg op de Moerdijk (1616-20ste eeuw), in: Ernigahem, jr. 31 (2012), nr. 3, p. 57-76.

Websites
www. koffie-torenhof.be
Agentschap Onroerend Erfgoed 2017: Oostendesteenweg (Eernegem), Inventaris Onroerend Erfgoed [online],

Overige foto's

Rosmolen van de Moerdijk, Stampkot van het Torenhof, Eernegem (Ichtegem), Nr. 255. Foto: Stefanie Gilté, 2010 | Database Belgische molens
© Nr. 255. Foto: Stefanie Gilté, 2010
Rosmolen van de Moerdijk, Stampkot van het Torenhof, Eernegem (Ichtegem), Nr. 251. Foto: Stefanie Gilté, 2010 | Database Belgische molens
© Nr. 251. Foto: Stefanie Gilté, 2010
Rosmolen van de Moerdijk, Stampkot van het Torenhof, Eernegem (Ichtegem), Nr. 253. Foto: Stefanie Gilté, 2010 | Database Belgische molens
© Nr. 253. Foto: Stefanie Gilté, 2010
Rosmolen van de Moerdijk, Stampkot van het Torenhof, Eernegem (Ichtegem), Nr. 257. Foto: Stefanie Gilté, 2010 | Database Belgische molens
© Nr. 257. Foto: Stefanie Gilté, 2010
Rosmolen van de Moerdijk, Stampkot van het Torenhof, Eernegem (Ichtegem), Nr. 259. Foto: Stefanie Gilté, 2010 | Database Belgische molens
© Nr. 259. Foto: Stefanie Gilté, 2010