De Axpoelmolen was een houten korenwindmolen in de Axpoelmolenstrat 1, gelegen tegenover herberg "De Roskam", op de hoek met de Aaltervoetweg.

Hij werd al vermeld in 1457.

Na zijn vernieling tijdens de godsdiensttroebelen werd hij in het begin van de 17de eeuw heropgericht. We vinden hem aangeduid op de  "Grenskaart tussen de kasselrijen Kortrijk en de Oudburg" van 1627, geschilderd door landmeter Lodewijk de Bersacques. De staakmolen op molenberg met molenhuis staat eveneens afgebeeld op een figuratieve kaart van 1769.

Op het primitief kadasterplan (ca. 1830) is de windkorenmolen als eigendom van de familie de Preud'homme d'Hailly, kasteelheren van Poeke, ingeschreven (heerlijkheid Axpoele in eigendom via aankoop sinds ca. 1763). De familie verkocht in 1838 de molen aan Charles-Louis Van Oost, brouwer te Ruiselede (uit de Bruggestraat nr. 22).

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: a) de Preud'homme d'Hailly Constantin Joseph Adolphe Désiré Idesbalde, eigenaar te Poeke, b) de Preud'home d'Hailly Ide Anne, eigenares te Poeke en c) de Preud)homme d'Hailly Robertine Valerie Louise Ernestine, eigenares te Poeke
- 01.12.1837, verkoop: Van Oost Charles Louis, landbouwer te Ruiselede (notaris Dekeyser)
- 24.05.1883, erfenis: Van Oost-Deroo Joannes Franciscus, landbouwer te Ruiselede (ovelrijden van Charles Louis Van Oost)

De staakmolen werd in 1893 gesloopt.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

-------------------------------

De heerlijheid Axpoele en de molenaarshoeve (Agentschap Onroerend Erfgoed)

De molen stond op de zuidoostzijde van de nog bestaande hoeve met losstaande bestanddelen rond een begraasd erf gelegen op de hoek met de Aaltervoetweg.  Reeds afgebeeld op de hogergenoemde kaart van de Bersacques uit 1627.  Bij de hoeve werd rond 1945 de schuur met geïncorporeerde stallingen uitgebreid en een landgebouw bijgebouwd.

De molen hoorde bij de heren van Axpoele, van wie het kasteel  werd afgebroken in de loop van de 18de eeuw. De heerlijkheid Axpoele, met foncier gevestigd in het "Goed te Axpoele" (cf. Aaltervoetweg nr. 7) behoorde tot de roede van Tielt, in de kasselrij Kortrijk. De gemeente Ruiselede neemt vanaf 1847 het wapen van de heren van Axpoele als gemeentewapen over.
Het toponiem Axpoele gaat zeker terug tot de 12de eeuw, wanneer het in 1137 als "Hackespul" wordt vermeld n.a.v. de slag van Axpoele in 1128 tussen Diederik van de Elzas en Willem van Normandië. "Hackespul" is te interpreteren als moerasland (poel) in de vorm van een hak of bijl. In de omgeving lagen poelen zoals te zien op de "Grenskaart tussen de kasselrijen Kortrijk en de Oudburg" van 1627, geschilderd door landmeter Lodewijk de Bersacques.

De huidige Axpoelmolenstraat maakte indertijd deel uit van de Diksmuidse Boterweg (cf. infra), een oude handelsweg tussen Wingene en Ruiselede, zeker teruggaand tot de late Middeleeuwen. Op grondgebied Ruiselede volgt het oude tracé een deel van de Klaphullestraat, Zandvleugestraat, Zandstraat en Axpoelmolenstraat. Dat het hier een Romeinse weg betreft die Gent over Diksmuide met Kassel zou hebben verbonden is zuiver hypothetisch. De oudste vermelding van de weg dateert van 1548 als "den dixmuytschen wech loopt daer deure", in 1587 beschreven als "lancx de Watermuelene van Axpoele duer de meersschen tot aenden Ghendschen Wech loopende naer Dixmuyde".
Op de Atlas der Buurtwegen (1842) wordt de Axpoelmolenstraat aangeduid als "Chemin du Moulin dit Zandvleugmolen au Axpoelmolen" of "Axpoel Molen Straet".

Architecturale beschrijving van de vroegere molenaarswoning - boerderij (Afdeling Onroerend Erfgoed)
Woonhuis in verankerde, bruine baksteen onder zadeldak (Vlaamse pannen), 19de-eeuws uitzicht, opklimmend tot de 18de eeuw. Witbeschilderde voorgevel boven een donkerblauwe plint. Linkerzijgevel gedeeltelijk bekleed met cementpleister versierd met geometrische motieven. Tegen de gevel is een leipeer geplant. Rechterzijgevel met aanleunende stalling.
Bewaard schrijnwerk, beluikte vensters met grote roedeverdeling.
Bewaard interieur, balken met balksleutels, deuren met hang- en sluitwerk, brede schouw.
Dwarsschuur met geïncorporeerde stallingen ten zuiden van het erf. Verankerde baksteenbouw onder zadeldak (Vlaamse pannen).
Het erf is van de straat afgescheiden door een gemengde haag met meidoorn en haagbeuk. Op het erf staan ook nog meerdere traditioneel opgemaakte houtmijten.

Kadasterarchief West-Vlaanderen, 207: Mutatieschetsen, Ruiselede, 1893/10, 1945/17.
Rijskarchief Gent, Kaarten en Plans, nr. 2765.
Braet A., Ruiselede in moeilijke tijden (1550-1600). Sociaal-economische schets, in Oud Ruysselede. Heemkundig Tijdschrift Doomkerke, Kruiskerke, Ruiselede, jg. 18, nr. 3, 2001, p. 124.
Deguffroy G., Ruiseleeds Molenrepertorium, in Oud Ruysselede. Heemkundig Tijdschrift Doomkerke, Kruiskerke, Ruiselede, jg. 14, nr. 2, 1997, p. 49-51.
Depredomme J., Rond Axpoele en zijn kruis, in Oud Ruysselede. Heemkundig Tijdschrift Doomkerke, Kruiskerke, Ruiselede, jg. 8, nr. 3, 1991, p. 103, p. 106.
Depredomme J., Ruiseleedse gebouwen en plaatsnamen op de Grenskaart van 1627, inOud Ruysselede. Heemkundig Tijdschrift Doomkerke, Kruiskerke, Ruiselede, jg. 2, nr. 2, 1985, p. 87-92.
G. Deguffroy & J. Depredomme, "Ruiseleedse plaatsnamen", in Oud Ruysselede. Heemkundig Tijdschrift Doomkerke, Kruiskerke, Ruiselede, jg. 10, nr. 4, 1993, p. 182-183
P. Van Vlaenderen & M. Vranckx, Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Ruiselede, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL39, (onuitgegeven werkdocumenten, 2008.
H. Holemans, "Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 7. Gemeenten P-R", Rotem, 2001.
Braet M., Verklaring van de Ruiseleedse straatnamen, in Oud Ruysselede. Heemkundig Tijdschrift Doomkerke, Kruiskerke, Ruiselede, jg. 23, nr. 1, 2006, p. 6-7.
Vermeulen F., Hageman B., Opgravingen te Ruiselede Poelvoorde 1996, inOud Ruysselede. Heemkundig Tijdschrift Doomkerke, Kruiskerke, Ruiselede, jg. 14, nr. 1, 1997, p. 6-7.

Persberichten
R.D., "De molens te Ruiselede", in: De Zondag, 27 april 1957;
R.D., "Molens van Ruiselede vroeger en nu", in: De Zondag, 28 april en 5, 12 en 19 mei 1972