Molen van Schaapheuzel

De Schaapheuzelmolen of Molen van Schaapheuzel (naar eusel: schraal mager grasland, alleen goed voor grazing van schapen) stond aan de westzijde van Schaapheuzel (nr. 17), aan de grens met Asse, op 700 meter ten zuiden van de kerk van Mazenzele.

De molen stond ten zuiden van de grote weg van Asse naar Dendermonde, ten westen van de Heerstraat en ten noorden van de landerijen van de abdij van Affligem.

De houten korenwindmolen werd, met toelating van de Rekenkamer, in 1640, opgericht.

We vinden een mooie figuratieve afbeelding van de molen terug in het kaartboek van de abdij van Affligem 1717-1756. Rechts de straat Schaaphuizel (in de verlenging van de Heerbaan). Linksonder de straat Schaaphuizel als grensstraat met Asse en boven-links de huidige Bosstraat (tegenover de straat Schaaphuizel richting Steenweg). Links het 'Clygadt Bosch'.

We zien hem aangeduid op
- Villaretkaart (1745-1748) met het bruin symbool van een staakmolen
- Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen met met de benaming "Moulin de Masenzele
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1843) met het grondvlak van een staakmolen op teerlingen
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855) met een tekeningetje van een staakmolen

De molen was in 1790 eigendom van Frans Van Ingelghem uit St. Ulriks-Kapelle, die ook afgaande molenaar was. De aankomende pachter was op 2 januari 1790 Corneel de Graeve. De prijs van het windrecht van de heer bedroeg 6 sister rogge per jaar (d.i. 293 liter of 178 kg). De pachtprijs bedroeg toen 168 gulden. In deze pachtprijs was de verhuring van een kleine hofstede van ongeveer 80 aren mede inbegrepen.

De molenschatting werd uitgevoerd door twee beëdigde molenslagers ("Magister juratus molendinorum") Jan-Pieter Hensen uit Moorsel (bij Aalst) en Frans De Ridder uit Asse. De prijsschatting gaat enkel over het draaiende werk, waarvan de slijtage door de afgaande pachter diende vergoed te worden. In het document worden dus niet vermeld: het gebinte van de molenvoet, de staak, het molenkot, de buitentrap en de staart. In het document komen enkel maatgegevens voor in verband met de maalstenen. De lengte van het gevlucht wordt niet vermeld. Maatgegevens over het molenkot, de lengte van de staak enz. ontbreken ook volledig.

Eigenaars na 1790:

- 1790, eigenaar: Frans Van Ingelgem uit Sint-Ulriks-Kapelle (zie hoger)
- voor 1834, eigenaar: Poels-Van Inghelghem Judocus, landbouwer te Mazenzele
- 26.03.1834, verkoop, Van Ingelghem-Demuynck Egidius, molenaar te Mazenzele (notaris Verhaegen)
- 04.10.1850, erfenis: de weduwe († Egidius Van Ingelghem)
- 09.06.1863, erfenis: Van Inghelghem-De Pauw Joannes Franciscus, molenaar te Mazenzele († weduwe Demuynck van Egidius Van Inghelghem).

Een lezersbrief uit Aalst, afgedrukt in de Gazette van Gend" van 25 augustus 1823, meldt dat op dinsdag 19 augustus een onweer over de streek aldaar heeft gewoed, gepaard gaande met verschrikkelijke hagel. Onder meer werd de korenwindmolen van “Maxenziel” (sic - lees: Mazenzele) totaal vernield. Nog voor 1830 gebeurde de heroprichting.

Op 12 maart 1876 waaide de molen opnieuw om. Hij werd in 1881 vervangen door een standaardmolen op een andere plaats: de 'Lexismolen'. Deze was afkomstig van Nederbrakel en stond aanvankelijk te Lille (Rijsel). Deze driezolder-staakmolen kwam te staan langsheen aan de westzijde van de Lepelstraat (nr. 5), schuin tegenover de huidige Molenstraat. Hij was op zijn nieuwe plaats geen lang leven beschoren:  op 3 september 1914 werd hij er door de Duitsers afgebrand.

Zie ook: Opwijk, Lexismolen

Frans RINGOOT & Herman HOLEMANS

Archieven
- Algemeen Rijksarchief Brussel, Kaartboek van de abdij van Affligem 1717-1756. Figuratieve afbeelding van de molen van de Schaaphuizel op Mazenzele. Rechts de straat Schaaphuizel (in de verlenging van de Heerbaan). Linksonder de straat Schaaphuizel als grensstraat met Asse en boven-links de huidige Bosstraat (tegenover de straat Schaaphuizel richting Steenweg). Links het 'Clygadt Bosch'.
- Notarieel Archief Meester Gilbert De Smet te Asse. Notariële akte: "Conditien van verhueringhe van sekeren graenwindmolen", dd. 10-12-1789, voor notaris Frans Marten Crick te Asse residerende (tekst ter hand gesteld door Jaak Ockeley, Asse aan Luc Goeminne, Zulte - later Astene).
- Fricxkaart (1712) (niet aangeduid)
- Villaretkaart (1745-1748)
- Ferrariskaart (ca. 1775)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1843)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

Uitgegeven bronnen
- Gazette van Gend, 25.08.1823
- De Werkman, 17.03.1876.

Werken
Dr. Luc Goeminne 'Een prijsschatting van een windmolen te Mazenzele in 1790', Eigen Schoon en de Brabander (tijdschrift van het Koninklijk Geschied- en Oudheidkundig Genootschap van Vlaams-Brabant), jg. 1982, nr. 1-2-3, p. 99-110.
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 3: arrondissement Halle-Vilvoorde (M-Z)", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem", 1992.
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961.
Jaak Ockeley, "Kaartboek van de abdij van Affligem 1717-1756", door, Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de provinciën, 2003, 16. Goederen in Mazenzele, p. 66-67.
Maurice Willocx, "Verkoop van de molen van Mazenzele in 1913", in: HOM-tijdschrift, Heemkundig tijdschrift voor Opwijk en Mazenzele, jg. 9, 1997, nr. 1, p. 39-41.
Ockeley Jaak, Kaartboek van de abdij van Affligem 1717-1756, Brussel, Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de provinciën, 2003, p. 66-67 (Goederen in Mazenzele).
"Over houten molens in Opwijk en Mazenzele", in: 11 september 2005. Opwijk. Open-Monumentendag", Opwijk, Heemkring Opwijk-Mazenzele, 2005, p. 41-52.
Ringoot Frans, "Wind- en watermolens te Opwijk en Mazenzele", onuitgegeven.

Persberichten
"De vijf verdwenen molens van Mazenzele", in: Het Laatste Nieuws, 4 januari 1972.