Molenechos's Homepage Molenechos.org

Nukerke (Maarkedal), Vlaanderen - Oost-Vlaanderen

Verdwenen molen

Karakteristiek

Naam
Molen Ter Geynst, Vossens molen
Ligging
Pontstraat 62 B
9681 Nukerke (Maarkedal)
zuidoostzijde
hoek Boelaardstraat
kadasterperceel B820
Vlaanderen - Oost-Vlaanderen
Gebouwd
voor 1571 / 1690
Verdwenen
1586 (verplaatst naar Nederename) / 1943 - 26 april, storm / 1949, opruiming
Type
Staakmolen
Functie
Korenmolen
Bescherming
niet,
Database nummer
4048
© Verzameling Ons Molenheem

Beschrijving / geschiedenis

Molen ter Geynst (naar de naam van het gehucht) was een houten korenwindmolen ten oosten van de molenhoeve, op de zuidoostzijde van de Pontstraat (nr. 62B), op het kruispunt met de Boelaardstraat, gehucht Ruitegem.

Deze molen werd al vermeld in de penningkohieren van 1571 (f° 81v°): "Jan van de Putte houdt in erfven een wintmuelen die cooren maelt staende up den Meyersgheynst up 75 r. lants ende hier gepresen up 8 p. gr. vlaems tjrs". Even later waren de erfgenamen van Colaert Pot de eigenaar ("de windmolen 'Ter Gheinst' toebehorend hebbend dehoirs van wylent Colaert Pot"). 

De molen werd in 1586 aangekocht door de abdij van Ename, ter vervanging van hun vernielde staakmolen, de Schatakkermolen van Nederename.

Op 14 november 1690 gaf Guillaume de Loquenghien de toelating aan Pieter van Butsele fs. Pieters en Lieven Vandevelde fs. Lieven om een nieuwe molen te bouwen op "den ouden molendam", waar vóór de "troubles" nog een molen heeft gestaan binnen de parochie van Nukerke op het "cauterken ter gheynst" ofte "cauborrevelt"  die van tevoren ghenaemt es gheweest "'t meuleken ter gheynst", voor 20 ponden per jaar en als borg de molendam van 20 roeden.

Willemijne van Butsele, echtgenote van Loys Mannens fs. Pieters, overleed na een langdurige ziekte op 18 september 1719. In dit huwelijk waren er twee kinderen: Jacobus, overleden op 23-jarige leeftijd op 20 februari 1720 en Johanna, overleden op 2,5-jarige leeftijd op 14 augustus 1720. Uit de staat van goederen (Stadsarchief Ronse, nr. 3, bundel 412, jaar 1721) noteren we onder de bezittingen voortkomende uit deze nalatenschap: "Twee en twintich roeden erfve gheleghen binnen de prochie van nieukercke met de staecke en de plaeten daer op is draeyende den meulen ter Gheynst beneftens het meulenhuys". Uit deze akte weten we tevens dat Pieter van den Hende de huurder-molenaar was. Evenwel was hij er "stillekens is van ondergetrokken ende gaen woonende over de Schelde op de prochie van Haevelghem (Avelgem)", zonder de pachtsom van 7 pond groten betaald te hebben. Het echtpaar Loys Mannens-Willemijne Vanbutsele had beide molens in hun bezit en woonde waarschijnlijk in het molenhuis Ter Gheynst.

Op 15 februari 1729 vond een verkopop plaats ten verzoeke van:
1. Jacobus Vandeputte, presbiter (pastoor) in Wortegem
2. Augustijn Pieter, Augustijn Lowie Vandeputte
3. Franchois Vandenabelle gehuwd met Anna Vandeputte
4. Hermes Vandenbossche, gehuwd met Elisabeth Vandeputte
5. Joannes de Crits, gehuwd met Jacquelyne Vandeputte
6. Wezen Christaen Vandeputte "gheprocureert" met Magdalena Vandeputte fa Andries en gehuwd met Gillis Willequet fs. Jans:
Eersten Coop
"den cooren wintmeulen binnen de prochie van Nukerke uit ghebruyck ten poort ghelijk hij draeyt ende waeyt met alle apendenties ende dependenties van dien ende meet twee dachwant lants daer den selven meulen ten deele op es staende ghelant suyt oost s'heerenstraete suyt west d'abdije van vaelepijn ende ander west noort de voetwich ende n oort oost de volghende partije zijnde de selven meulen belast an den heere van alhier ter causen van den wint met acht ponden pars tsjaers ende noch eenighe heerlijcke rente anden heere baron van Mooreghem".
Inghel de Keyser stelde op 24 januari 1729 de molen in voor 300 ponden en Augustijn Vandeputte was uiteindelijk de koper voor "20 honderd ponden paresijse" en 200 ponden grooten.

Aan deze eigendom paalt het Poortveld. Aan de Melynckstraat staat het ouderlijk huis (naast de dreef naar de molen). Jeanne Vandeputte was feitelijk de koopster en Pieter Vandeputte stelde zich borg. Guillaume Vandergheynst was koper van een stuk land voor de wezen van August Vandeputte.

"- Alvooren d'hilft van eenen watermeulen ghenaemt het meuleken ter Meulenbroucke met alle de edifitien daermede ganede, ... soo het selve altijdt in ghebruyckt gheweest ghelegen binnen de prochie van Nukerke, gheprezen tot de somme van 500 p.p. Augustijn Vandeputte fs. Jaques + Augustijn 172 weduwnaer van Van de Veegaete fa. Christiaen.
- ende ten Lesten noch d'hilft in eenen coorenwintmeulen (Ter Gheynst) met den dam groot sijnde omtrent vijftien roeden comende den gront bij coope jeghens de Wed. François Van Mallegem bij den overleden nieuwsghestelt ende ghetemmert sijnde belast aen den heere voor den windt met acht ponden pars tjrs, competerende van der hilft alsvooren, ghepresen de selve hilft sonder het draeyende werk, weerdighe tsaam tot de somme van 3000 lib. par."

Uit de Staten van Goederen van Tanneken Vander Veegaete fa. Christiaens (overleden in Nukerke op 20 februari 1701), gehuwd met Augustijn Vandeputte fs. Jacques: "... Item eenen Coorenwintmeulen metten den meulendam groot sijnde omtrent de vijftig roeden commende den gront bij coope jeghens de Wed. Frans Van Malleghem bij den houder ende d'overledene van de nieuwe ghestelt ende getemmert sijnde belast anden heere van wint. Jaarlijks onlosselijke rente gheprezen den selven meulen sonder het draeyende werck ofte weerdigh ghenaemt de somme van 3000 p.p."

Op de hernieuwde staak of standaard stond het jaartal 1826 te lezen. 

We zien de molen aangeduid op:
- Fricxkaart (1712)
- "Landboeck der Prochie van Nukerke Lande Van Aelst” (1721) (Rijksarchief Gent, Oud gemeentearchief Nukerke) met de benaming “De wint Meulen ter Geynst”, met ernaast het molenaarshuis.
- Villaretkaart (1745-1748) met het symbool van een staakmolen en met de benaming "Moulin de Ruguens"
- Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen op teerlingen en met de benaming "Meulen te Gheyust"
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) met het grondvlak van een staakmolen op teerlingen
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) met de benmaing "Ter Geyens M(oul)in"
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860) met de benaming "Moulin ter Geynst"

Petrus Augustus Van Malleghem was er molenaar. Zijn zoon Victor was geneesheer en een tijdlang burgemeester van Nukerke.

De molen hoorde vóór de eerste oorlog bij de boerderij van Claus. Maar door de komst van de mechanische molen van Moreels werd de concurrentie te groot. Vanuit deze maalderij vertrokken grote zakken meel met de kar, getrokken door koeien, naar het station van Etikhove om in Brussel te belanden in de beste patisserieën (getuigenis van Albert Antrop van de Watermolen te Meulebroecke, °1915)

Naar het schijnt zouden de Duitsers bij hun vertrek, begin november 1918, te Nukerke aan het begin van de Ruitegem een hele grote kuil hebben gegraven en hun oorlogsmunitie, die ze wegens tijdsgebrek niet meer konden meenemen, er hebben gedumpt. Magriet, vrouw van molenaar Moreels, zou dat hebben gezien. Zit dat gevaarlijk goedje er nu nog in de grond?

De staakmolen op teerlingen waaide om tijdens het onweer op 26 april 1943. De puinen en de molenstenen werden pas in 1949 weggehaald. De molenstenen bleven bewaard.

De laatste molenaar was Emiel De Vos-Slots, vandaar de benaming "Vozenmolen" in de volksmond. De mechanische graanmaalderij naast de windmolen werd gebouwd in 1911 door de familie Moreels. Na Gaston Moreels zette zijn dochter Annie de zaak verder samen met haar echtgenoot Paul Aelgoet. De activiteit in de mechanische maalderij hield op in 1993.

De molenaarshoeve, met  het voormalig molenaarshuis, bestaat nog (nr. 62) en is vastgesteld als bouwkundig erfgoed. De molenwal bleef nog lange tijd bewaard, maar werd afgegraven voor de bouw van een villa (nr. 62 B).

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Claus-Van der Gheynst Louis, landbouwer te Nukerke
- 19.01.1877, gift: a) Claus Theodore (voor naakte eigendom), landbouwer te Nukerke en b) Claus-Vander Gheynst Louis (voor vruchtgebruik), landbouwer te Nukerke (notaris Van Damme - windmolen genaamd Te Ghynst)
- 14.11.1883, einde vruchtgebruik: Claes-Debourdeaud'huy Theodore, landbouwer te Nukerke (overlijden van Louis Claus)
- 27.12.1896, erfenis: de kinderen (met o.a. Claes René, landbouwer en Claes Emiel, leerling in het seminarie (overlijden van Theodore Claes)
- 10.02.1914, verkoop: De Vos-Hots Emile, landbouwer te Etikhove (notaris De Temmerman)
- 22.12.1938, gift: a) De Vos René en consoorten (voor naakte eigendom), landbouwer te Nukerke en b) De Vos-Hots Emile Robert (voor vruchtgebruik), Nukerke (notaris Van de Velde)
- 21.06.1940, erfenis: a) De Vos René en consoorten (voor naakte eigendom), landbouwer te Nukerke en b) De Vos-Slots Emile Robert, de weduwe en de kinderen (voor vruchtgebruik), te Nukerke (overlijden van Emiel De Vos)

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

-----------------------------------
Bouwkundige beschrijving van de molenhoeve, Pontstraat 62, Nukerke-Maarkedal (M. Verbeeck & A. Tack, Agetnschap Onroerend Erfgoed, 1998).
Gesloten hoeve met voornamelijk bouwkenmerken uit het derde kwart van de 19de eeuw, teruggaand op een oudere hoeve met zelfde aanleg. Lange woningvleugel van elf traveeën aan de straat, onder pannen zadeldak met centraal ijzeren klokkenstoeltje. Gedrukte korfbogige toegangspoort met doorrit in de negende travee Boerenhuis van acht traveeën en anderhalve bouwlaag Verankerde gewitte bakstenen lijstgevel afgelijnd door houten kroonlijst op getrapte en getande bakstenen daklijst. Licht getoogde benedenvensters; halfronde bovenvensters met bewaarde decoratieve venstertracering. Voordeur in vlakke rechthoekige hardstenen omlijsting onder kroonlijst. Bakstenen erfgevel met zelfde venstertypes; achterdeur met afgeronde bovenhoeken in rechthoekige bakstenen omlijsting. In beide zijpuntgeveltoppen: twee oculi in gesinterde bakstenen omlijsting.
In de woonkamer, tegenover de haard: vaste houten horlogekast van staande klok (XVIII B ?).
Verhard erf grotendeels gekasseid. Noordoostelijke bedrijfsvleugel met gewitte erfgevel. Zuidoostelijke bedrijfsvleugel schuilgaand achter op het erf aangebouwde garages. Zuidwestelijk vleugel in 1995 vervangen door ruimer bedrijfsgebouw.

Literatuur

Archieven en landkaarten
- Stadsarchief Gent, Penningkohieren Nukerke, 1571, f° 81v°.
- Stadsarchief Ronse, Staat van goederen, nr. 3, bundel 412, jaar 1721.
- Frickxkaart (1712)
- Rijksarchief Gent, Oud gemeentearchief Nukerke, "Landboek der Prochie van Nukerke Lande Van Aelst" (1721).
- Stadsarchief Oudenaarde, Staat van goederen, boek 16, jaar 1726-1729, akte 15 februari 1729.
- Stadsarchief Oudenaarde, Staat van goederen, 107, p. 241 e.v. en Boek 98 opperv. 7° v
- Villaretkaart (1745-1748) 
- Ferrariskaart (ca. 1775) 
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) 
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) 
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860)
- Rijksarchief Gent, Topografisch-historische atlas, nummer 795.

Werken
- Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster, (Kultureel Jaarboek voor de Provincie Oostvlaanderen, 1962, Tweede band, XVI, 1963, p. 54).
- Vandeputte J.L.Th., De molens van het arrondissement Oudenaarde, Uit hun geschiedenis, Oudenaarde, 1974, p. 30- 33.
- Verbeeck M. & Tack A., Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Oudenaarde, Kanton Oudenaarde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15N2, Brussel - Turnhout, 1998.
- D. Bouckzone, "Toponymie van Nukerke", Annalen Geschied- en Oudheidkunige Kring van Ronse en Tenement van de Inde), XXIII, 1974.
- Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004.
Hedwig, "44. Site met Meulen Ter Gheynst. Een reus wordt geveld", blog.seniorennet.be/nukerke (02.11.2016).
- Hedwig, "Pittige verhalen", blog.seniorennet.be (02.11.2016)(verhaal van Albert Antrop, °1915).

Overige foto's

Molen Ter Geynst, Vossens molen, Nukerke (Maarkedal), Verzameling Ons Molenheem | Database Belgische molens
© Verzameling Ons Molenheem