Molen van Pierre Ko

De molen Vandevelde, Vanoverberge of Pierre Ko (naar de bijnaam van de laatste molenaar) was oorspronkelijk een houten oliewindmolen. Hij stond op de hooggelegen wijk Klerken-Smis, op de westzijde van de Klerkenstraat (nr. 119), heel dicht bij de houten korenwindmolen van Vandamme (zie aldaar). Het huis op dat adres, gebouwd in 1921, werd tot voor kort bewoond door mevr. Georgette Vanoverberghe, kleindochter van Henri en dochter van Jerome Vanoverberghe, de laatste windmolenaars. Het betrokken huis zal binnenkort gesloopt worden.

De molen werd in 1810 opgericht, bij toestemming van de prefect van het Leiedepartement (Bernard-François de Chauvelin) aan Yves Claeys uit Klerken. Aangezien de oliemolen van groot nut zou zijn voor de gemeente en zou worden gebouwd op voldoende afstand van de openbare weg én van het Vrijbos van Houthulst (met name op 2899 meter), hadden de instanties (adjunct-burgemeester J. Van Overbeke van Klerken en onderprefect Charles-Antoine De Latre van het arrondissement Veurne) een gunstig advies gegeven.

De molen werd twee maal over heel korte afstanden verplaatst.

a. Aanvankelijk, aldus sinds 1810, stond de oliemolen stondop het kadasterperceel B250.

b. In 1847 werd de molen 75 meter oostwaarts verplaatst naar het nabijgelegen perceel B245c, op 30 meter ten westen van de Klerkenstraat. Daar zou hij komen op de eigen grond van olieslager Philippus Vandevelde.

Tegen deze verplaatsing kwamen drie verzetschriften binnen, afkomstig van:
1) Jacobus Bauden, molenaar op de korenwindmolen "ter Laene" op Zarren-Smisse,
2) Petrus Vandenbussche, olieslager te Klerken (de huidige Vredesmolen) en gemeenteraadslid en
3) Henri Maddelein, eigenaar van de "molen ter Laene".

Ze voerden aan dat de nieuwe standplaats gevaren zou opleveren voor de voorbijgangers en de huurwaarde zou doen dalen van een eigendom van het Bureel van Weldadigheid. Het verzet werd echter ongegrond verklaard. Philippe Vandevelde kreeg op 8 april 1847 de toelating van de Bestendige Deputatie van de provincie West-Vlaanderen voor de verplaatsing. Hij kreeg als voorwaarde opgelegd om tussen de molen en de weg een afsluiting te plaatsen: een haag of met palen. We stellen vast dat de "buurmolenaar" ook verzet aantekende. Sinds dat in de oliemolen ook graan werd gemalen, zijn de relaties tussen beide molenaars duidelijk verzuurd geraakt.

c. Uiteindelijk liet Henri Vanoverberghe de molen in 1884 verplaatsen naar het perceel B245e. Hij gebruikte de molen enkel nog om graan te malen.

Joannes Judocus Vanbiervliet tekende in 1841 verzet aan tegen de aanvraag van Charles-Louis Vanlerberghe om een stenen koren- en oliewindmolen op te richten in Klerken (Plaatsmolen, Smissestraat 6). Ondanks het gegeven dat "opposant" Joannes Vanbiervliet ook schepen was te Klerken, gaf de gemeenteraad van Klerken op 29 december 1841 een unaniem gunstig advies voor de oprichting! De Bestendige Deputatie van de provincie West-Vlaanderen verleende op 8 april 1842 de toestemming.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Vanbiervliet Judocus "Josse" (Werken 1750 - Klerken 1836), molenaar te Klerken, gehuwd te Werken in 1777 met Thery Rosa Francisca (Woumen 1758 - Klerken 1834).
- 28.12.1836, erfenis: de kinderen (overlijden van Judocus "Josse" Vanbiervliet)
- 20.11.1837, verkoop: Vanbiervliet Joannes Judocus (Werken 1777 - Klerken 1843), olieslager en schepen te Klerken, gehuwd met Carolina Theresia Deburghgrave (1799-1829) en een tweede keer met Catharina Sophia Eduwaere (1809-1842) (notaris Holvoet)
- 29.04.1843, erfenis: zoon Vanbiervliet Charles Louis (°Klerken 1830), zonder beroep te Klerken, bleef ongehuwd (overlijden van Joannes Judocus Vanbiervliet)
- 1847, verkoop: (van het gebouw) Vandevelde Philippus (°1821), olieslager te Klerken
- 21.05.1873, verkoop: Vanoverberghe Henri, bijgenaamd "Pierre Ko" (Woumen 1841 - Klerken 1930), landbouwer-molenaar te Klerken, gehuwd in 1873 te Klerken met Octavia Despeghel (Klerken, 1841-1922) (notaris Steverlinck). Hij werd naderhand bijgestaan door zijn zoon Vanoverberghe Jerome (Klerken, 1883-1977), gehuwd met Cappelle Ernesta Constantia (Merkem 1882 - Klerken 1948).

Toen de buurmolen in feesttooi werd gezet op 10 juni 1913, ter gelegenheid van het gouden bruiloftsfeest van Medard Vandamme en Emiliana Soete, werd ook de molen van Pierre Ko op analoge wijze opgetooid. Dat gebeurde door een omgaande vlaggenlijn en door de zeilen opgerold, in zigzag op het hekwerk aan te brengen. (Zie voor meer gegevens over dat feest bij de molen Vandamme te Klerken)

In het begin van de 20ste eeuw behoorde de molen toe aan Henri Vanoverberghe, bijgenaamd "Pierre Ko". Op 15 november 1914, een dag nadat de buurmolen door de Duitsers werd vernield, stond Pierre Ko's molen eveneens te branden onder een geweldig bombardement.

Bij de heropbouw in de jaren 1920 bouwde Jerome Vanoverberghe (Klerken 1883 - Roeselare 1977), zoon van Henri, op het erf een mechanische maalderij. Het maalderijgebouw werd in 2013 gesloopt ten behoeve van een nieuwe villa.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archieven
Rijksarchief Brugge, Franse Hoofdbesturen, nr. 2918 (oprichting in 1810)
Rijksarchief Brugge, Provinciebestuur, reeks III, nr. 954 (oprichting Plaatsmolen, 1841-1842)
Rijksarchief Brugge, Provinciebestuur, reeks III, nr. 1221 (verplaatsing in 1847)

Literatuur
Jozef Maes, De gewezen molen van Klerken, in: De Belgische Molenaar, LXI, 1966, p. 320-321.
Herman Holemans, West-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1980, Deel IV, Gemeenten K-L, Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1997.
Janssen J., Klerken in de "gôen ouden tijd", uitgave in eigen beheer, 1964.
Mailbericht Jos Demarée, 13.05.2013.