De Terlanemolen of Molen Vandamme was een houten korenwindmolen op Klerken-Smis (westzijde Klerkenstraat nr. 113), op het erf dat thans bewoond wordt door mevr. Clara Vanrobaeys-Theuninck. Heel dichtbij werd in 1810 een houten oliewindmolen gebouwd (molen van Vanoverberghe of van "Pierre Ko", zie aldaar).

De molen werd gebouwd rond 1555 door Antonius Janssone, mits octrooi afgeleverd door de Rekenkamer van Rijsel.

Na de vernieling tijdens de troebelen rond 1580, werd de molen rond 1611 herbouwd door Pieter Ghyselen. Hij had daartoe de toestemming gekregen van de Rekenkamer van Rijsel.

We zien Vandammes molen getekend op een heuveltje op de Fricxkaart van 1712 en met het bruin symbool van een staakmolen op de Ferrariskaart van ca. 1775.

Ons bekende eigenaars:
- voor 1791, eigenaar: Vanbiervliet Judocus "Josse" (Werken 1750 - Klerken 1836), molenaar te Klerken, gehuwd te Werken in 1777 met Terry Rosa Francisca (Woumen 1758 - Klerken 1834).
- 28.12.1836, erfenis: de kinderen (overlijden van Judocus "Josse" Vanbiervliet)
- 1847, eigenaar: Maddelein Henricus, landbouwer te Klerken; molenaar was Bauden Jacobus
- later, eigenaar: Dewulf Clemens (+Klerken 1872), werkman te Klerken, gehuwd te Klerken in 1852 met Verslype Lucia (°Klerken 1832)
- 11.11.1858, verkoop: Vandamme Franciscus Louis (Klerken, 1804-1885), landbouwer te Klerken, gehuwd te Klerken in 1840 met Abeele Maria Theresia (Klerken, 1814-1858) (onderhandse akte)
- 23.11.1885, erfenis: de kinderen (overlijden van Franciscus Vandamme)
- 20.12.1887, verkoop: zoon Vandamme Medard (Klerken, 1842-1922), molenaar te Klerken, gehuwd in 1863 met  Soete Emiliana Sophie (Klerken, 1840-1914) (notaris Verté).
- 12.02.1910, verkoop: zoon Vandamme-Steen Justin (°Klerken 1871), herbergier te East Moline (USA) (notaris Proot)

Molenaar Judocus "Josse" Vanbiervliet tekende in 1791 verzet aan tegen het voornemen van Jacques Ferdinand de Necker, om zijn oliewindmolen in de Molenweg (de huidige Vredesmolen) ook in te richten als graanmolen. De reden is uiteraard niet ver te zoeken: vrees voor concurrentie!

Eigenaar Henricus Maddelein en molenaar Jacobus Bauden tekenden in 1847 verzet aan tegen het voornemen van "buurmolenaar" Philippe Vandevelde, om zijn molen 75 meter meer oostwaarts te verplaatsen. Ze voerden aan dat de nieuwe standplaats gevaren zou opleveren voor de voorbijgangers en de huurwaarde zou doen dalen van een eigendom van het Bureel van Weldadigheid. Het verzet werd echter ongegrond verklaard. Philippe Vandevelde kreeg op 8 april 1847 de toelating van de Bestendige Deputatie van de provincie West-Vlaanderen voor de verplaatsing. Hij kreeg als voorwaarde opgelegd om tussen de molen en de weg een afsluiting te plaatsen: een haag of met palen. We stellen vast dat de "buurmolenaar" ook verzet aantekende. Sinds dat in de oliemolen ook graan werd gemalen, zijn de relaties tussen beide molenaars duidelijk verzuurd geraakt. In de stukken vinden we de benaming "molen ter Laene"

Ter gelegenheid van de gouden bruiloft van Medard Vandamme en Emilie Soete op 10 juni 1913, werd bij de molen een groot feest gehouden. Het was een heel groot familiefeest, aangezien het koppel niet minder dan 14 kinderen gekregen had. Drie van hen (Justin, Livin en Benedict "Ben"), die vanaf 1892 naar Moline (USA) waren geëmigreerd, kwamen speciaal terug naar hun geboortedorp Klerken. Het was ook een echt dorpsfeest. Op de bewaarde foto van het gebeuren tellen we minstens 70 personen: mannen, vrouwen en kinderen.

De overkruis geplaatste wieken werden versierd door de zeilen opgerold en in zigzag op het hekwerk aan te brengen. De wiektoppen werden met één of meer vlaggen getooid. Tussen de twee bovenste wieken kwam het opschrift in reuzegrote letters: M. VANDAMME - E. SOETE / 1863 -1913". Ook de buurmolen van "Pierre Ko" werd op analoge wijze mooigemaakt: een indicatie dat de onderlinge verhouding tussen de molenaars beter was dan bij hun voorgangers.

Van dit gebeuren bestaan nog twee documenten: een foto, waarop we de grote groep feestvierders zien voor de beide versierde molens en een Vlaamstalig gelegenheidsgedicht op muziek. Ziehier de tekst:

            AAN
    MEDARD VANDAMME
             EN
      EMILIE SOETE
          OP HUN
GOUDEN BRUILOFTSFEEST
      10 JUNI 1913.

MUZIEK VAN X. / WOORDEN VAN O.D.

Meer dan vijftig jaar geleden
Vrijden er twee menschen hard;
Maar het was niet om te lachen
Want 't was Emilie en Medard!
         Hoera! Vivat!
Lange wilden ze niet vrijen
En ze trokken naar de kerk,
Waar de paster, zeer tevreden,
Rap gedaan had met zijn werk! (Refrein)

                 ---

En nu gauw aan 't bruiloftvieren,
Dansen, zingen om ter meest;
Maar aan eene tref'lijke ure
Zocht men rust voor hert en geest!            
          Hoera! Vivat!
Man en vrouwe trokken samen
Op den Smisberg naar hun' woôn;
Bij het huis stond er een molen,
Waar hij nog staat toch zoo schoon! (Refr.)

                ---

Zij begonnen graan te malen,
Wonnen goed hun daaglijks brood
Slechts één jaar daarna had Emilie
Reeds een kindje op haren schoot.          
          Hoera! Vivat!
Maar na 't eerste kwam een tweede,
Ook een derde, een vierde bij,
En er kwamen er zoovele,
't Was welhaast een heele rij! (Refr.)

Vele van die kleine kindjes
Groeiden en ze wierden groot,
En ze kweekten zelve kleintjes,
Korte, dikke, zwaar als lood!
         Hoera! Vivat!
Men mag allen wel bekijken,
Allen ja, van groot tot klein;
Zij zijn allen kloek van lijve
Lijk dat hunne ouders zijn! (Refr.)

                ---

Rond van hoofde, rood van kaken,
En een sterke ribbenkas,
Korte beenen, dikke armen,
Ja, zij zijn waar Dammeras!
           Hoera! Vivat!
Van karakter zijn zij stille,
Zij zijn altijd wel gezind;
Nee, een Damme maakt geen leven,
Ook zijn zij van elk bemind! (Refr.)

'k Wensch nu, Medard en vrouw,
Vaart veel jaren zonder druk,
'k Vraag aan Dezen van hierboven
U te schenken veel geluk!
           Hoera! Vivat!
Kinders, eert ook voor uw ouders
Lijk gij nu doet, om ter meest;
Viert te gader, tien jaar later,
't Diamanten bruilofsfeest! (Refr.)

              REFREIN

Leev' Medard! Leve Emilie Soete!
Leev' Medard! Leve Emilie Soete!
Laat ons  zingen, om ter meest,
Op hun gouden bruiloftsfeest!

Enkele aspecten vallen op. Wie dacht dat men honderd jaar geleden enkel met Victoriaanse preutsheid durfde te schrijven, is er naast. Neen: Emilie en Medard "vrijden heel hard". "Ze begonnen graan te malen" (ook in overdrachtelijke betekenis!) en zie, daar kwamen de kindjes: eerst één, dan twee en... zoveel meer!  Hun fysieke eigenschappen worden geroemd: "sterke ribbenkas, korte beenen, dikke armen". Anderzijds werden niet alle kinderen groot: een verwijzing naar de nog grote kindersterfte in het begin van de 20ste eeuw. We lezen niets over de emigratie van drie zonen naar Amerika. Mogelijk was dit een gevoelig thema binnen de familie.

Beide documenten worden bewaard bij Tony Rutskowski uit... Virgina (USA), een achterkleinzoon van de naar Moline (USA) uitgeweken zoon van Medard Vandamme en Emilie Soete, met name Livin Vandamme (°1868). Net voor zijn vertrek was hij te Klerken op 25 februari 1892 gehuwd met Hermania Dewaele. Ook twee andere zonen emigreerden naar Moline: Justin (°1871) en Benedict (°1879). Precies omdat deze familiestukken mee verhuisden, bestaan ze nog. Waren ze bij ons gebleven, zouden ze heel waarschijnlijk door de oorlog verloren zijn gegaan. Aangezien Tony mij een digitale versie doorstuurde, kunnen we er ruim honderd jaar later weer van genieten...

Wie had toen kunnen denken dat amper een goed jaar later, de alles vernietigende "groote oorlog" zou uitbreken? Vandammes molen werd op 14 november 1914 door de Duitsers in brand gestoken. Zij hadden bemerkt dat de molenaar de wieken keerde en vonden daarin een teken naar de vijand. Bidden en smeken hielp niet, de molen moest het bekopen. De Duitsers die razend waren om de tegenstand in Klerken schoten David Vandamme (°Klerken 1853), een ongehuwd gebleven broer van Medard, dood in zijn eigen huis, herberg "De Brieke". Een dag later, op zondag 15 november, stond de nabijgelegen "Pierre Ko's molen" eveneens te branden onder een geweldig bombardement.

Bij de heropbouw in de jaren 1920 liet Medards zoon Emile Vandamme (Klerken, 1877 - 1942), gehuwd met Sylvia Mortier (Zarren 1874 - Klerken 1932) een mechanische maalderij bouwen. Zijn zoon Gaston Vandamme (Klerken, 1906-1982), gehuwd met Angela Vanthuyne, volgde hem op. We zien hem optreden (op een foto van Georges Rommelaere uit Klerken) als molensteenscherper in de Perelaarstoet te Klerken op kermiszondag 9 augustus 1981. De laatste molenaar was Michel Vanrobaeys. Het maalderijgebouw met zijn interieur (o.a. een armgasmotor, twee steenkoppels) bestaat nog (Klerkenstraat 113). We hopen dat het waardevolle binnenwerk een passende bestemming zal krijgen en legden hiertoe al de nodige contacten.

Lieven DENEWET & Tony RUTKOWSKI & Herman HOLEMANS

Archieven
- Archives départementales du Nord, Série B, n° 1620 (oprichting ca. 1555).
- Archives départementales du Nord, Série B, n_ 1642 (heropriching 1611)
- Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1875 (oprichting windoliemolen, huidige Vredesmolen te Klerken, 1766)
- Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1932 (inrichting van de Vredesmolen ook als korenmolen, 1791)
- Gemeentelijke Bibliotheek Houthulst, Archief persfotograaf Georges Rommelaere, (Klerken 1925 - Lo 1982) (foto van Gaston Vandamme, 1981)
- Rijksarchief Brugge, Franse Hoofdbesturen, 2918 (oprichting van de "buurmolen" in 1810)
- Rijksarchief Brugge, Provinciebestuur, reeks III, nr. 954 (oprichting Plaatsmolen, 1841-1842)
- Rijksarchief Brugge, Provinciebestuur, reeks III, nr. 1221 (verplaatsing van de "buurmolen" in 1847)

Mededelingen
- de heer Jules Waerenburgh (Klerken) aan Lieven Denewet, 03.05.2015

E-brieven
- Jos Demarée (Sint-Andries) aan Lieven Denewet, 25.03.2003.
- Jos Demarée (Sint-Andries) aan Lieven Denewet, 13.05.2013.
- Tony Rutkowski (Virginia, USA - achterachterkleinzoon van molenaar Medard Vandamme en Emiliana Soete) aan Lieven Denewet, 10.02.2014, met scan van foto en huldegedicht, 10 juni 1913).

Literatuur
- Declerk P., "'t Is oorlog, pastoor! Het oorlogsdagboek van pastoor Edmond Denys uit Klerken, 1914", Koksijde, 2001.
- Denewet Lieven, "Historiek van de molen", in: "Klerken. Zondag 13 september 1998. Open Monumentendag. 80 jaar na de bevrijding van Vancoillies molen te Klerken", Klerken, 1998, s.p.
- Desmyttere J., "Klerken, het dorp op de heuvel", s.l., 1954.
- Holemans H., West-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1980, Deel IV, Gemeenten K-L, Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1997, p. 28-29.
- Janssen J., Klerken in de "gôen ouden tijd", Antwerpen, 1964.
- Lammerant Yolande, "Van Klerken naar Amerika & Canada", Knokke, 1997.
- Maes J., De gewezen molen(s) van Klerken, in: De Belgische Molenaar, LXI, 1966, p. 320-321.
- Van Isacker K., "Mijn land in de kering 1830-1980. Deel 2. De enge ruimte, 1914-1980", Antwerpen/Amsterdam, De Nederlandsche Boekhandel, 1983.