Speymolen

De Speymolen (later ook Potlood-, Vol-, Stampkotmolen) was één van de watermolens opgericht door de baron van Pamele. Hij stond aan de Schelde, vroeger ten zuiden van de Speiplanke, d.i. de brug over de Schelde ter hoogte van het kasteel van Pamele. op de hoek van de huidige Kasteelstraat en de Margaretha van Parmastraat. Het "Spei" was één van de oude stuwsluizen met watermolen te Oudenaarde, reeds vermeld in 1155. Hij werd in de middeleeuwen opgericht door de heer van Oudenaarde en baron van Pamele, ook tolheffer.

Aanvankelijk was deze "moelin u à l'espée" in hout opgetrokken, vanaf 1446 werd hij vervangen door een stenen constructie. Op de kaart van Deventer (midden 16de eeuw) is de stenen sluis van het Spei te zien.

Oorspronkelijk was het een graanmolen, maar verwisselde in de loop van de geschiedenis verscheidene keren van gebruiks­bestemming. Zo werd het op een bepaald moment een Potloodmolen. Potlood was toen de basis van het gewoon vernis voor aardewerk en was samen met donker mangaan kenmerkend voor het Oudenaardse plateelwerk.

In 1672-'73 werd een volmolen ingericht, maar die veranderde reeds in 1679 als een graanmolen (1679) en in de 18de eeuw eveneens als oliemolen.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: De Buck Louis, te Oudenaarde
- 07.03.1858, deling: a) De Buck Joseph en echtgenote Ceuterick Maria, zeepzieder te Oudenaarde, b) De Buck Maria, echtgenote Van der Stichelen Auguste, belastingontvanger te Drongen en c) De Buck Euphrasie, eigenares te Oudenaarde (notaris Saby)
- 10.07.1865, deling: a) Ceuterick-De Buck Joseph, de weduwe (voor vruchtgebruik), eigenares te Oudenaarde en b) Vanderstichelen August (voor naakte eigendom), ontvanger te Drongen (notaris Saby) - "moulin à vapeur à huile")
- 1878, huwelijk: Vanderstichelen-De Buck August
- 30.06.1886, verkoop: Vanderstichelen Louis, schepen en rentenier te Oudenaarde (notaris Raepsaet - "un établissement industriel étant un tordoir, moulin à vapeur, magasins", ...)
- 26.05.1909, verkoop: Domeinen van de staat (beslissing gouverneur - "le coup d'eau actionnant la roue hydraulique et tous les terrains")

In 1850 bouwde Louis De Buck een nieuwe stoomoliemolen op het kadasterperceel B767b naast de bestaande wateroliemolen (op B769), die in 1864 werden verenigd. . In 1872 wordt gemeld dat er tevens graan werd gemalen. De gebouwen werden vergroot in 1878 en in 1884 werd een nieuwe stoommachine geplaatst. De water- en stoommolen werd in 1886 verkocht aan de Oudenaardse schepen Louis Van der Stichelen. Die liet in 1887 een nieuw waterrad ("roue hydraulique") plaatsen. Mogelijk was dit een turbine.

In 1908 gebeurde een onteigening tot staatseigendom, gevolgd door sloop van de gebouwen in 1913.

Lieven DENEWET, Julien VANDEPUTTE & Heman HOLEMANS

Lieven Denewet, "Volmolens voor wol en zeemleder in Vlaanderen en Waals-Brabant. Deel 1. Geografische en chronologische inventaris", Molenecho's, jg. 15, 1987, nrs. 2-3, 158 p. (themanummer).
J. Damman, "Toponymie van Oudenaarde", 1959.
Julien Th. Vandeputte, "De molens van het arrondissement Oudenaarde uit hun geschiedenis", Oudenaarde, 1974, p. 264-268.
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963), p. 62-63;
H. Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 6. Gemeenten 0-R", Opwijk, 2006.
De Smet M., Bartolomeus de Rantere, Geschiedenis van Oudenaarde van 1720 tot 1786, Oudenaarde, 1985, p. 109-110.
Vande Velde H., Het Oudenaardsche door de Eeuwen heen, Leupegem, 1946, p. 33, 174.
Bogaert C., Lanclus K., Tack A. & Verbeeck M. 1996: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Oudenaarde, Stad Oudenaarde met fusiegemeenten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15N1, Brussel - Turnhout, 1996.
Cyril Carton, "Oudenaarde op kaart. Een grondige analyse van de 16de-eeuwse kaart van Oudenaarde van Jacob van Deventer", Masterthesis Universiteit Gent, 2009-2010.