De "Kruisstraatmolen" was een houten korenwindmolen op een molenwal, op een boerderij aan de oostzijde van de Kruisstraat (nr. 7), tegen de Gelderse Lede.

De staakmolen werd vermeld in 1534 en 1546.

Hij werd kort na 1775 herbouwd: we zien hem nog niet op de Ferrariskaart die in die periode werd opgemaakt. We zien hem wel in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842) als "Kruisstraet Molen", op de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) als "Kruysstraet Molen" en op de kadastrale kaart van P.C. Popp als "Kruis Straet Molen".

Notaris en costumier Egidius Jacobus Christiaens, residerende in Moerbeke, Land van Waas, hiertoe gemachtigd door Victor de Blieck, hield openbare verkoping van de helft van een korenwindmolen, met een huis en woning daarnaast, gestaan en gelegen binnen Moerbeke “op het quartier de Kruystraete” (sic), vrij van gebruik vanaf 15 september 1790. De verkoping heeft plaats op donderdag 4 maart (instel) ten huize van sieur Paulus Heirman, tavernier in “S. Eloy” binnen Moerbeke; verhoging en toewijzing resp. op 11 en 18 maart 1790. Inlichtingen bij notaris Christiaens, voornoemd.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Corthals Ferdinand, molenaar te Moerbeke-Waas
- later, eigenaar: (1/4 in de molen) a) De Maesschalck Benjamin, te Zuiddorpe (Zeeland, NL), b) De Maesschalck Bernardine, echtgenote De Clercq, te Zuiddorpe, c) De Maesschalck Augustine, echtgenote Verbrugge, te Zuiddorpe, d) De Maesschalck Vital, te Zuiddorpe, e) Van Rumst Jean, te Moerbeke-Waas en f) Van Hove Pierre, te Moerbeke-Waas.
- 29.04.1840, verkoop: Raman Pierre, landbouwer te Moerbeke-Waas (notaris Bosschaert)
- 20.05.1840, verkoop: De Meurichy Eduard en 5 consoorten, landbouwer te Moerbeke-Waas (notaris Bosschaert)
- 09.08.1880, verkoop: De Meurichy-Buysse Adolf, molenaar te Moerbeke-Waas (notaris Deschlins)
- 22.09.1923, deling: De Meurichy-Roeges Alfons, landbouwer te Moerbeke-Waas (notaris Vyncke)

Naast de molen werd rond 1885 een stoommaalderij (met een stoomschouw doorheen het dak) gebouwd ter vervanging van de rosmolen, maar er werd ook nog gebruik gemaakt van windkracht.

De staakmolen werd in 1939 gesloopt.

Het voormalig molenaarshuis en de mechanische maalderij bestaan nog en werden op 5 oktober 2009 vastgesteld als bouwkundig erfgoed.

De maalderij staat ten zuiden, naast de afgegraven molenberg en werd opgetrokken ter vervanging van de rosmolen. Het is een rechthoekig bakstenen gebouw van één bouwlaag en vijf traveeën onder zadeldak (pannen), met dakoverstek boven de voorgevel, rond 1885 opgericht als stoommaalderij. In bedrijf tot 1972. Rechthoekige poort en twee lage vensters met houten latei in de voorgevel. Rondboogvensters met ijzeren roedenverdeling in de achtergevel en een dergelijk venster in de rechter zijgeveltop. Bewaarde houten maalstoel en haverpletter aangedreven door een elektrische motor.
De vroegere molenaarswoning is een sterk gerenoveerd (ook inwendig) boerenhuis van acht traveeën onder zadeldak (pannen) waarvan de vijf rechtse traveeën werden verhoogd, in oorsprong waarschijnlijk nog uit de 18de eeuw. In de rechter zijgevel sporen van de vroegere puntgevel met vlechtingen. Verankerde bakstenen voorgevel met houten lateien voor de rechthoekige muuropeningen.

Lieven DENEWET, Herman HOLEMANS & Katleen LANCLUS

Uitgegeven bronnen
Gazette van Gend van 1 maart 1790

Werken
Hesters Paul, "Windmolens in het noorden van Moerbeke-Waas", in: "Moerbeke-Waas een evolutie van eeuwen, deel I,  De moeren in het noorden van Moerbeke-Waas of de Kruisstraat, Pereboom en Koewacht", Moerbeke-Waas, Heemkundige kring van Moerbeke-Waas. p. 266-301.
Lieven Denewet, Vijftien Vlaamse molenoctrooien uit de periode 1545-1549, (Molenecho's, XVI,4, 1988, p. 117-120).
Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oostvlaanderen, (Kultureel Jaarboek voor de Provincie Oostvlaanderen, 1961, Tweede Band, Gent, 1962, p. 132).
Herman Holemans, Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N, Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004.
Anton Van Wilderode, Moerbeke-Waas toen en thans, Beveren, 1982, p. 128.
K. Lanclus & M. Verbeeck, Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Gent, Kantons Evergem - Lochristi, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 12N4, Brussel - Turnhout, 1993.