Molenechos's Homepage Molenechos.org

Schilde, Vlaanderen - Antwerpen

Verdwenen molen

Karakteristiek

Naam
Heimolen, Heidemolen
Ligging
Waterstraat 361
2970 Schilde
westzijde
grens met Zoersel
kadasterperceel A160
Vlaanderen - Antwerpen
Geo positie
51.284222, 4.625969 (Google Streetview)
Gebouwd
1555-1556 / 1612 / ca. 1700
Verdwenen
ca. 1584, oorlog / ca. 1700, brand / 1940 - 18 mei, oorlog
Type
Staakmolen
Functie
Korenmolen
Database nummer
2952
Ten Bruggencatenummer
06513 j  
© Prentkaart Nels (coll. A. Smeyers, Alsemberg)

Beschrijving / geschiedenis

De Heidemolen was een houten korenwindmolen aan de westzijde van de Waterstraat (nr. 361), tegen de grens met  Zoersel. De molen lag vroeger in de heide (vandaar de molennaam), ver van de bewoonde kernen.

De standaardmolen werd opgericht in 1555-'56. Na zijn vernieling tijdens de godsdiensttroebelen rond 1584 werd hij in 1612 herbouwd. Na een brand omstreeks 1700 werd de molen herbouwd.

We zien hem aangeduid op:
- Fricxkaart (1712),  naam: "Heijde Meul(en)"
- Ferrariskaart (ca. 1775), met het bruin symbool van een standaardmolen: "Hey Meulen"
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1842): "Heimolen, Moulin"
- Topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850°: "Hey Molen".

Eigenaars:
1555-’56: Hendrik Cornelis van Aerde
1612-1707: familie Rigouts
1707-1924: familie van de Werve, Antwerpen
- voor 1834, eigenaar: van de Werve Philemon Louis, te Schilde; molenaar: Van Pelt Henri
- later, eigenaar: van de Werve de Schilde Jacques Joseph Marie François, te Antwerpen
- 09.11.1845, erfenis: de zoon: van de Werve de Schilde Henri Jacques Marie (overlijden van Jacques van de Werve)
- 25.09.1924, gift: de la Boussière Thiennes Françoise Charlotte Thérèse Anne Barbe Marie, zonder beroep te Antwerpen (notaris Cols)
- 29.09.1935, verkoop: Van Riel-Wijnants Adriaan Frans, landbouwer te Schilde (notaris Van der Molen)
- 05.10.1936, verkoop: Vandenbosch Guillaume Paul Joseph, kleermaker te Antwerpen (notaris Adams)

Molenaar Lambrecht Cornelissen Vanmercxplas, die in Schilde op de heijmolen woonde, was op 27 april 1660 betrokken bij ongeregeldheden in een herberg te Brecht, met als waard Jan Lenaert De Bruijn, die ook een verklaring kwam afleggen.

Petrus Asselberghs (°Duffel 1692 - +Schilde, 1761), gehuwd te Waarloos in 1725 met Elisabeth Mertens (1701-1772) pachtte op 27 januari 1725 de windmolen van Schilde.  Het contract werd geschreven bij notaris Hermans te Antwerpen en de condities werden vastgesteld tussen Baron de Cloots van Schilde enerzijds en Peter Asselberghs anderzijds. Half maart van dat jaar betrok hij samen met zijn vrouw het molenhuis. In het boek, dat door de rentmeester van de heerlijkheid werd bijgehouden, lezen we: "Meulder Peeter van Asselberg heeft in pacht aen genomen voor 6 jaar ingaende 1/2 mart 1725 eijndigende 1/2 mart 1731 mits betaelende s' jaars 465 vrij gelt alle lasten buijten sijnsen, mits leverende s' jaars 6 mandelen strooij en het huijs in goeden staet houdende nota op commende heb het huijs in goede ordre doen stellen" Petrus Asselberghs bleef zijn hele leven molenaar op de 'Heimolen'. Hij werd er opgevolgd door zijn zoon Andreas (Schilde, 1743 - 1803) die eveneens tot aan zijn dood molenaar was op de Heimolen.

Kadastrale beschrijvingen:
- 1810: "Il existe deux moulins à vent dans cette commune. Ils sont d'une valeur et dans un position tellement différente qu'ils doivent former deux clesses; ils sont exploités par les fermiers; mais différentes natures de propriétés font partie du bail et leur ventilation a présenté trop de difficultés. Le moulin à vent appartenant à M. Vandewerve est situé sur la route pavée d'Anvers à Turnhout: il formera la première classe et par analogie avec les moulins des communes voisines, il sera évalué brut à f. 637 et net à f. 425. Le second moulin situé à l'entrée des bruyères et loin des habitations formera la seconde classe. Il sera donc évalué brut à f. 300 et net à f. 200."
- 1831: "standaertwindmolen van kleinere inrigting, op een uur afstand van het dorp glegen en maalt bijna niet voor de aangelegene gehuchten, hij heeft twee paar steenen die niet dan bij afwisseling werken, wordt verhuurdt aan Henricus Vanpelt"

Op het laatst had de molen een gesloten voet. De molen was steeds uitgerust met houten borst- of pestelroeden, waarbij de einden niet doorheen de gietijzeren askop kwamen. Er waren licht gebogen dakspanten, een sierlijk afgewerkte baard en makelaar. De molenkast had kruisen in de zijwegen en de voorweeg. Twee aswielen dreven twee schijflopen aan, één per steenkoppel. Er was een houten blokvang.

De molen was buiten gebruik sinds 1920. Hij geraakte erg vervallen, maar werd in 1936 - met één overgebleven molenroede - nog opgeknapt om te dienen als buitenverblijf. Op 18 mei 1940 werd hij door de oprukkende Duitsers in brand geschoten omdat hij als observatiepost had gediend voor de Franse soldaten.

Lieven DENEWET & Jan MATHYSSEN

Literatuur

Kaarten
Ferrariskaart (ca. 1775)
Atlas der Buurtwegen (ca. 1842)
Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

Werken
E. Ernalsteen, "Molens in ons land", Toerisme, 1923, p. 452.
T. Rekker, "De Oude Molen", in: De Stad, VI, 1933, 35 (10 nov.), p. 1104-1105; Ibid., X, 1937, 46 (22 jan.), p. 1445.
Uittreksels uit de geschiedenis van Schilde, Antwerpen, 1897.
Floris Prims, De Heidemolen in de Waterstraat - Schilde, Gazet van Antwerpen, 28.07.1954; zelfde artikel in: Bijdragen tot de Geschiedenis, 3e reeks, 16e dl., 1954, p. 46-48.
De Heidemolen in de Waterstraat, Scilla, II, 1969, p. 266-269.
R. Moretus & J. Pittoors, Molens te Schilde. Bibliografische gegevens, Scilla, IV, 1971, p. 65-68. Heimolen, Scilla, VII, 1974, p. 156.
J. Van Bulck, De heren van Schilde, Scilla, XI, 1978, p. 12-148.
H. Holemans & P.J. Lemmens, Molens van de Voorkempen en van Groot-Antwerpen, Nieuwkerken, 1983, p. 86-88.
A. Bousse, Geschiedenis van Schilde. Van heideschommig dorp tot woonforensengemeente, Schilde, 1983.
H. Holemans, Provincie Antwerpen. Volledig overzicht van bestaande & verdwenen wind- water- & rosmolens, Kinrooi, 1986, p. 66.
Holemans Hermans, "Wind- en watermolens van de provincie Antwerpen. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 3. Gemeenten P-Z", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2011. 
H. Lambrechts-Augustijns, De molenaars Lambrechts, Wijnegem, 1997.
H. Lambrechts-Augustijns, De Heimolen te Schilde, [Rotem], Studiekring Ons Molenheem, 1999, 48 p.
Watermolen op de Hulse Beek, Scilla, VII, 1974, p. 157.
F. Prims, De sluizen van de watermolen van de heren van Schilde", Scilla, IV, 1971, p. 104-107.
A.J. Weyns, "Asselberghs, een oud Kempisch maaldersgeslacht", Lier, 1 mei 1976 (archief A.J. Weyns in Centrum voor Familiekunde te Merksem); gepubliceerd in Scilla (Heemkundig Kring Scilla te Schilde), jg. 20, 1987, p. 67-97.

Overige foto's

Heimolen, Heidemolen, Schilde, Prentkaart. Verzameling Ons Molenheem | Database Belgische molens
© Prentkaart. Verzameling Ons Molenheem
Heimolen, Heidemolen, Schilde, Verzameling Ons Molenheem | Database Belgische molens
© Verzameling Ons Molenheem
Heimolen, Heidemolen, Schilde, Verzameling Ons Molenheem | Database Belgische molens
© Verzameling Ons Molenheem
Heimolen, Heidemolen, Schilde, Verzameling Ons Molenheem | Database Belgische molens
© Verzameling Ons Molenheem
Heimolen, Heidemolen, Schilde, Als buitenverblijf van Guillaume Vandenbosch uit Antwerpen. Verzameling Ons Molenheem | Database Belgische molens
© Als buitenverblijf van Guillaume Vandenbosch uit Antwerpen. Verzameling Ons Molenheem