Bergmolen

De "Bergmolen", in de volksmond tevens gekend als "Claerbouts Molen", was een houten korenwindmolen op een hoge wal die een van de hoogste punten van Lendelede vormde, aan de zuidzijde van de Molenstraat (nr. 3), op 1 km ten westen van de kerk.

Deze staakmolen is steeds in gebruik geweest als korenmolen en bevatte twee zolders, twee koppels maalstenen en een haverpletter. Vermoedelijk stond de molen er reeds in 1445, hoewel niet expliciet vermeld in het denombrement. In 1653 werd de molen vermeld als "Steenberchmeulen", in het begin van de 18de eeuw als "Leeght bergh meulen". De molen wordt soms ook "West Lendelé meulen" genoemd, vanaf de tweede helft van de 18de eeuw is de naam "Bergmolen" in voege.

De molenwal van de Bergmolen was het foncier van de heerlijkheid Meulewalle, achterleen van het hof van Poeke dat op haar beurt afhing van het leenhof van het Oud Kasteel van Kortrijk. De rentegronden bevonden zich vnl. verspreid ten westen van de dorpskern. De heerlijkheid had recht op een baljuw en een volle schepenbank.

De molen bleef lange tijd de enige vorm van bebouwing langs de Molenstraat (thans nr. 3). Hij wordt o.m. afgebeeld op een kaart in het renteboek 't Gryspersche uit 1723. Op een 18de-eeuwse kaart van de heerlijkheid Meulewalle wordt tevens een voetweg weergegeven die de molen rechtstreeks met de Winkelsestraat verbond, deze was langs westzijde met enkele woningen bebouwd. Op de Ferrariskaart (ca. 1775) worden naast de figuratieve afbeelding van "den Berghmolen" twee bijhorende volumes weergegeven. De Atlas der Buurtwegen (1847) en de Popp-kaart (1840-1850) laten op de plaats van de molen drie rechthoekige volumes zien.

Aan de overzijde van de straat blijkt de "Bergmolenhoeve" (nr. 2) te zijn ontstaan. De voetweg was nog minimaal tot het einde van de 19de eeuw in gebruik, cf. weergave op algemeen plan van de gemeente Lendelede van 1882-1883. Tegenover de plek waar zich voorheen de Bergmolen bevond, is een wegkruis, het zgn. Bergmolenkruis, geplaatst tegen een gekandelaarde haagbeuk. Aangeduid op de kaart van het Dépôt de la Guerre (1873, revisie op terrein in 1862) en het Institut Cartographique Militaire (1896, revisie op terrein in 1883). Er is een eenvoudig witgeschilderd houten kruis met ijzeren polychroom uitgevoerd Christusbeeld.

De molen gaf zijn naam aan de Molenstraat. Oudste vermelding is "Meulewegh", De straat wordt op de Atlas der Buurtwegen (1847) ook al "Molenstraet" genoemd, samen met de huidige Bosmolenstraat en de huidige Roterijstraat die ook onderdeel uitmaakten van dit tracé, beschreven als "chemin de Lendelede aux Boschmolens". In 1902 "Bergmolenstraat" genoemd en omschreven als verbinding tussen de Kortrijksestraat en de Geite- en Woestynestraat, omvatte ook de huidige Roterijstraat en Bosmolenstraat. In het eerste decennium van de 20ste eeuw werd de straat verhard met grind. Langs de straat bleef, ondanks de voormalige aanwezigheid van de Bergmolen, geen historische bebouwing bewaard. Ook de 19de-eeuwse "Bergmolenhoeve" (nr. 2) bestaat thans uit nieuwbouwvolumes.

In een verkoopsakte uit 1790 wordt de molen als volgt beschreven: "eenen kooren wintmolen van oudst genaemt den Berghmolen, met een woonhuijs en annexen, ..., begrepen den meulenwal daermede gaende".

Op 9 november 1800 werd de Bergmolen door een storm verwoest en kort nadien heropgebouwd. In 1829 werd de molen zwaar beschadigd door een blikseminslag.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Claerbout Jacobus, de weduwe, molenarin te Lendelede
- voor 1835, eigenaar: Lambrecht-Claerbout Joseph, molenaar te Lendelede
- 28.02.1848, verkoop: Claerbout Leo, molenaar te Lendelede (notaris Lagae)
- 25.11.1875, verkoop: a) Claerbout Ivo, landbouwer te Lendelede en b) Claerbout Mathilde, zonder beroep te Lendelede (notaris Mattelaer)
- 26.12.1891, erfenis: Claerbout-Buyse Ivo, landbouwer te Lendelede (overlijden van Mathilde Claerbout)
- 28.10.1900, erfenis: de kinderen (overlijden van Ivo Claerbout)
- 04.02.1910, verkoop: a) Claerbout Henri, landbouwer te Lendelede, b) Claerbout Eulalie Silvie, c) Claerbout Auguste Oscar, d) Claerbout Joseph en e) Claerbout Hector Leo
- 09.12.1935, erfenis: a) Claerbout Eulalie Silvie, b) Claerbout Auguste Oscar, c) Claerbout Joseph en d) Claerbout Hector Leo (overlijden van Henri Claerbout)
- 07.01.1941, erfenis: a) Claerbout Amedée Joseph en b) Claerbout Eulalie Silvie (overlijden van August en Hector)
- 14.01.1949, erfenis: Claerbout Amedée Joseph, landbouwer te Lendelede

De molen werd in 1876 vervangen door een andere. die vermoedelijk van elders werd overgebracht. De aanleiding van deze herbouw is ons niet bekend.

De molen werd in 1914 beschoten en vernield. Vanuit Pittem werd in 1924 de Claerhoutmolen, ook een staakmolen, overgebracht.

Op 14 april 1944 werden drie Lendeleedse molens door het Ministerie van Openbaar Onderwijs beschermd, o.m. de Bergmolen. Deze drie beschermingen zijn nooit in het Belgisch Staatsblad verschenen en werden bij koninklijk besluit van 30 december 1949 weer opgeheven (Belgisch Staatsblad, 23.03.1950).

De Bergmolen werd in september 1952 door Maurice Allaert afgebroken. Delen van de molen werden gerecupereerd voor restauratie van de molen te Gijverinkhove, die op zijn beurt in 1973 overgebracht werd naar Oostvleteren. In de weide is nog de verhevenheid te zien waar de molen stond.

Zie ook: Pittem, Claerhoutmolen

Lieven DENEWET, Johan DELAERE & Herman HOLEMANS

Archieven
Rijksarchief Brugge, Kaarten en Plannen, nr. 1182: Algemeen plan van de gemeente Lendelede, door C. Decuypere, wegopzichter van het departement, 1882-1883.
Rijksarchief Kortrijk, Aanwinsten, VI, 2772: Renteboek 't Gryspersche, 1723.
Rijksarchief Kortrijk, Kerkarchief Harelbeke, nr. 1540 b: 3 kaarten heerlijkheid Meulewalle, ten noorden van de weg van Lendelede naar St.-Eloois-Winkel, 18de eeuw.

Uitgegeven bron
Gazette van Kortrijk, jg. 35, nr. 2 (06.01.1910), p. 2, kol. 6 (openbare verkoop) 

Werken
J. Delaere, 75 Lendeleedse straatnamen, in Lethae, nr. 14, 1995, p. 24.
J. Delaere, Geschiedenis van Lendelede tot 2000, Kortrijk, 2000, p. 131, 293, 346, 480-481.
J. Delaere, Verdwenen molens te Lendelede, in Lethae, nr. 4, 1982, p. 1-17.
P.A. Meersseman, Geschiedenis van Lendelede sedert aloude tijden tot 1902 in verband met de voornaamste gebeurtenissen uit de geschiedenis van ons dierbaar Belgenland en van ons roemrijk Vlaanderen, Lendelede, 1902, p. 190.
Westvlaamse Windmolens. De Bergmolen te Lendelede, in: Curiosa, jg. 45, nr. 445, 2007, p. 13-15.
Herman Holemans, "Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 4. Gemeenten K-L", Kinrooi, 1997.
P. Santy P. & K. Devooght, Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Lendelede, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL41, 2008.

Mailberichten
John Verpaalen, Roosendaal, 17.04.2016, 30.08.2018.