De Windmolen aan de Waag was een houten korenwindmolen aan de oostzijde van de Wagerdijk, ongeveer tegenover de Tomperweg, in de Wagerheide, ten zuiden van het kasteel van Grevenbroek. We zien hem aangeduid op de Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen, onder de benaming "Moulin d'Achel".

De Windmolen aan de Waag werd rond 1763 overgebracht uit het Dijkbroek ("dickbroek"), waar hij voor 1630 was gebouwd ter vervanging van de Stenen Molen. In de burgemeestersrekeningen van 1763 werd herhaaldelijk melding gemaakt van "het prouf draaien" op de windmolen.

Naar de molen liepen verschillende molenwegen:
- oude molenweg (Waterstraatje), voor de mensen van Achel en Lille.
- oude molenweg van Hamont naar de Waag
- verbindingsweg tussen de windmolen en de watermolen van 1742 ('t Mulke)

Op 13 december 1771 werden de molens door de burgemeesters en gezworenen van Achel, Sint-Huibrechts-Lille en Hamont te huur gesteld. Hierop volgde een proces ingesteld door Mevrouw Piron de Baelen, weduwe van baron de Hubens, tegen die voornoemde gemeenten. Men bekwam het volgend akkoord: de drie gemeenten ontvangen de wind- en de watermolen in erfpacht tegen een jaarlijkse vergoeding van 1800 gulden (1000 gulden voor de prinsbisschop en 800 gulden voor mevrouw de Hubens).
Bij de eerste verhuring op 13 december 1771 werden de molens toegewezen aan Andreas Ceelen uit Kleine Brogel voor de som van 2000 gulden per jaar.

Op 6 oktober 1777 werden de drie molens (de windmolen, de watermolen en de terug in werking gestelde slagmolen) verhuurd aan een zekere Van Durssen mits 2150 gulden per jaar. Zijn opvolger N. Otten uit Weert betaalde op 24 oktober 1781 1800 gulden huur.
Bij de volgende verhuring op 13 augustus 1787 werden de molens toegewezen aan Jan Coppen uit Weert en na zijn overlijden aan Antoon van Hoof, van Overpelt, die de windmolen bediende tot in 1800.

Op 9 november 1800 werd de windmolen door een geweldige storm omvergeworpen.
Pogingen om de windmolen terug op te richten (op kosten van de drie gemeenten) liepen spaak op de te hoge kosten. Vermoedelijk werden onderdelen hergebruikt in de nog bestaande stenen Napoleonsmolen te Hamont.

Vlakbij de windmolen, op heidegrond van de gemeente Achel, werd in 1772 een waaghuis opgericht door de dorpen Achel, Hamont en St.-Huibrechts-Lille, dit om de geregeld terugkerende geschillen tussen de molenaars en de inwoners van Grevenbroek in te dijken. Er waren aan de zuidzijde van de waag ook stallingen verbonden om de lastdieren die het graan vervoerden tijdens het malen in onder te brengen. Het gebouw, dat destijds werd bewoond door een beëdigd weger, die het graan woog dat naar de molen werd gebracht en het meel dat naar huis werd gevoerd, werd na de Franse Revolutie omgevormd tot een gewone boerderij en rond 1960 gedeeltelijk gesloopt. Heden resten nog enkel de in 1984 door de stad Hamont-Achel herstelde rechthoekige fundamenten van een vijftal ruimten. Restanten van niet authentieke bijgebouwtjes werden toen verwijderd en de vloeren van de diverse kamers zuiver gemaakt, zodat de oorspronkelijke stenen vloer, in visgraatverband, weer zichtbaar werd. De betonnen mestkuil werd met oude hardstenen dorpels van afgebroken gebouwen in een zithoek herschapen.

Op de Ferrariskaart (1771-77) en in de Atlas van de Buurtwegen (1845) wordt het Waaghuis aangeduid als een langgestrekt pand. Volgens  oude foto's was de met een baksteenfries afgelijnde, bakstenen hoeve langgestrekt en voorzien van een hoog zadeldak, tussen aandaken met vlechtingen, schouder- en topstukken, lag het woonhuis ten noorden, sloot aldaar een aanbouw onder lessenaarsdak aan en bevond zich ten zuiden een lager inspringend dienstgebouw, de voormalige stallingen, eveneens onder zadeldak.

De restanten van het Waaghuis, dat rond 1960 jammer genoeg werd gesloopt, zijn opgenomen in de vastgesteld inventaris van het bouwkundig erfgoed.

Guido TIJSKENS & Lieven DENEWET

Grevenbroeker Echo's.
Bussels M., "De burcht van Grevenbroek", in Limburg, 20, 1938-39, p. 185-198.
Bussels M., "De molens van Grevenbroek", in Limburg, 23, 1941-42, p. 128-135; 1942-43.
Bussels M., "De burcht van Grevenbroek", Limburg, 20, 1938-39, p. 131.
Bussels M., "Over den molen van Grevenbroek", in: Het Oude Land van Loon, I, 1946, p. 65.
Claassen A., "Achel in oude prentkaarten", Zaltbommel, 1972.
Claassen A., "Achel, top van Limburg, in De Vlaamse Toeristische Biblioteek", 132, 1971, p. 1-17.
Claassen A., "Honderd eeuwen Achel", Achel, 1988.
Claassen A., red., "Rond de oude en nieuwe straatbenamingen te Achel", Achel, 1960.
Claassen A., "Het molenhuis bij de Achelse Tomp. B akermat van de familie Nagelmackers", in: De Woonstede door de eeuwen heen, 1970, p. 44-47.
Claassen A., mededeling van 13 maart 1980 aan Herman Holemans.
Creemers G. & Van de Sijpe L., "De verdwenen burcht van Hamont. Een bijdrage tot de middeleeuwse geschiedenis van de stad Hamont", (Uitgaven van De Geschied- en Heemkundige Kring "De Goede Stede Hamont", 2de r., nr. 2), Hamont-Achel, 1995.
Van de Sijpe L., "Millenniumboek Hamont-Achel", Hamont-Achel, Geschied- en Heemkundige Kring: “De Goede Stede Hamont” 1999.
Van Overstraeten J., "Molens te Aartselaar, Achel en Adegem", in: Toerisme, XXIII, 1944, p. 114-115.
Degeest M., "Ontmoeting met Hamont-Achel, ons stadje vandaag", Hamont-Achel, 2001.
Holemans  H. & W. Smet W., "Limburgse windmolens in heden en verleden", Nieuwkerken-Waas, 1981.
Holemans H. & Smet W., "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980", (Kinrooi), Studiekring Ons Molenheem, s.l., 1985, p. 5.
Dirk Pauwels, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Maaseik, Kanton Neerpelt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 19N2", Brussel - Turnhout, 2005.
A. Remans, "Achel. Watermolens", in: Limburg, XXI, 1966, p. 195-198.
R. Van Lent, "De molens van Grevenbroek in het graafschap Loon", in: Verzamelde Opstellen, V, 1929, p. 89-99.
H. Van de Broeck, "De Napoleonsmolen of de windmolen an XII-1804 te Hamont", in: Limburg, LI, 1972, p. 193-216.
"De molens van Grevenbroek te Achel" in: Ons Molenheem, 1995, nr. 1, p. 24-26;
"Grevenbroeker Molentocht", een uitgave van de geschied- en heemkundige kring van Hamont-Achel: "De Goede Stede Hamont".
Raf Van Laere & Rombout Nijssen, "Een adellijke blik op de Kempen".
Mailbericht Rob Simons, Sint-Huibrechts-Lille, 19.06.2012.
Grevenbroeker Echo's, 4, 1993, p. 36, 39, afb. vóór de afbraak van het Waaghuis op p. 37; 14, 1996, p. 33-34, afb.
Van de Broek H., De poorten en wallen van de stad Hamont, in Limburg, 38, 1959, p. 228-235.
Vissers P., Langs Vlaamse wegen - Hamont-Achel, Brussel-Hamont-Achel-Antwerpen, 1992, p. 9, 12, afb.
Pauwels Dirk, Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Maaseik, Kanton Neerpelt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 19N2, Brussel - Turnhout, 2005.

Persberichten
Nx., "Van molenaar tot bankier: Peter Nagelmackers", Het Laatste Nieuws, 28.05.1971.
Nx, "De molens van Grevenbroek te Achel", Het Laatste Nieuws, 02.12.1971.
"Achel, bakermat der bank Nagelmackers", Het Belang van Limburg, 19.01.1954.
S.O., "De molens van Grevenbroek te Achel", De Nieuwe Gids, 06.12.1971.
Ro., "De molens van het Grevenbroek te Achel", Het Nieuwsblad, 20.07.1977.
"De molens van Grevenbroek", Het Volk, 06.01.1955.