Molenechos's Homepage Molenechos.org

Balegem (Oosterzele), Vlaanderen - Oost-Vlaanderen

Bestaande molen

Karakteristiek

Naam
Windekemolen, Molen De Visscher, Vissersmolen
Ligging
Pastoor de Vosstraat 51
9860 Balegem (Oosterzele)
oostzijde
kadasterperceel B5
Vlaanderen - Oost-Vlaanderen
Geo positie
50.931774, 3.787318 (Google Streetview)
Eigenaar
Provinciebestuur Oost-Vlaanderen
Gebouwd
voor 1378 / 1644 / 1910
Type
Staakmolen met open voet
Functie
Korenmolen
Kenmerken
Zwaar molengebouw
Gevlucht/Rad
Gelast, ca. 24 m
Inrichting
3 koppels maalstenen (waarvan 1 zonder steenkist), haverpletter, buil
Toestand
Maalvaardig
Bescherming
M: monument,
8 mei 1978
Molenaar
Molenaars vanuit Mola, Wachtebeke
Openingstijden
Info: Mola, tel. 09 3424240, mola@oost-vlaanderen.be)
Database nummer
240
Ten Bruggencatenummer
03440  
© Foto: Jo Bracke (Meerbeke), 10.07.2018

Beschrijving / geschiedenis

De Windekemolen is een houten graanwindmolen, type staakmolen, aan de zuidzijde van Hettingen, aan de oostzijde van de Pastoor De Vosstraat (nr. 51), op de grens van Balegem en Scheldewindeke (twee deelgemeenten van Oosterzele). De benaming Windekemolen verwijst naar Scheldewindeke, ook al was de molen gelegen net over de zuidelijke grens in Balegem.

Het is de omvangrijkste - in horizontale doorsnede - nog bestaande staakmolen in Oost-Vlaanderen en de enige in de provincie met twee armwielen op de molenas (het derde wiel is een stropwiel). Nog enkele technische bijzonderheden: de staak is voorzien van een holle, ijzeren stormpin, mogelijk een vroegere kanonloop; mansardekap met leienbekleding; molenkot met verticaal schuddeberd; windweeg over de hele hoogte enigszins rond uitgebouwd zodat een derde steenkoppel kon worden aangebracht; vrij uitzonderlijk voor de provincie gebruikte trekbalkconstructie; balkon over de volledige breedte van de voorweeg.

De staakmolen werd voor 1378 gebouwd. Johan Van den Kerckhove erfde dan de molen van zijn oom Pieter (Stadsarchief Gent, Wezenregister Gent, 1378). Nieuwe vermelding in 1458.

De molen behoorde lange tijd toe aan de opeenvolgende heren van Scheldewindeke (ondanks de ligging van de molen op het huidige grondgebied van Balegem). De heerlijkheid Scheldewindeke werd op het eind 13de eeuw werd opgenomen bij de heerlijkheid van het Land van Rode in de kasselrij van het Land van Aalst. De molen werd verhuurd aan molenaars.

Uit de penningkohieren van Scheldewindeke (1571), f° 36v°: "Gillis de Backere haut in pachte van den heere van den Lande van Roden zijn cooren wintmuelene staende inden Teerlynck tusschen Baleghem ende Wiendeke ende dit voor 16 mudde zes halstere rogghe coorens tsiaers gheextimeert 12 p. gr. tsrs".

De molen werd in 1644 heropgericht door de familie Van Dale, die de molen verpachtte aan Pieter van den Berghe voor 32 pond groten en 2 vette kapoenen per jaar.

De molen werd in 1727 tegen 30 pond 16 schellingen groten per jaar verhuurd.

We zien hem aangeduid op:
- Kaart van het Land van Aalst door Jacques Horenbault (1598)
- Villaretkaart (1745-1748) als een staakmolen met de benaming "Moulin de Scheldewindeke"
- Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen, onder de benaming "Moulin de Scheldewindeke"
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844), met het grondvlak van een staakmolen op teerlingen
- topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) als "Windeke Molen"
- kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855) als "Moulin de Scheldewindeke".

De boerderij en de molen werden in april 1811 openbaar verkocht. In de verkoopsadvertentie, verschenen in de "Gazette de Gand", n° 1776 van 31 maart 1811 en nr. 1777 van 4 april 1811, vernemen we dat de molen voorheen diende als snuif- en korenmolen. Men meldde ook dat de molen zou kunnen dienen voor snuif- en korenmolen, schorsmolen, stampmolen "oft alle andere fabriquen". Tevens wees men er op dat hij gemakkelijk zou kunnen afgebroken en gesloopt worden, aangezien hij van hout is gemaakt. Ziehier de oorspronkelijke tekst zelf van deze advertentie:

"Behuysde Hofstede en Wind-molen te koopen tot Baeleghem. Te weten, eene behuysde Hofstede en Wind-molen daer op staende, binnen Baelegem by de kerke, groot in erve 128 roeden, om seffens in het gebruyk te komen; den zelven Molen heeft gedient voor snuyf- en koornmolen, en is geheel van hout. In cas, dat'er geene liefhebbers zyn om de behuysde Hofstede en Molen te saemen te koopen, zal elk separatelyk verkocht worden, ter keure van de koopers. Den gezeyden Molen kan dienen voor snuyf- en koorn-molen, schorsse-molen, stampmolen, ofte alle andere fabriquen, en kan gemakkelijk afgebroken en getransporteert worden, als zynde gemaekt van hout, als gezeyt is.
Zig seffens daertoe te begeven by den meyer en notaris van Driessche, tot Oordegem, by den notaris van Caenegem, tot Oosterzele, ofte by den meyer van het zelve Baelegem, by de kerke".

Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Balegem van 1822:
"il existe cinq moulins à vent servant à moudre du grain. Ils se divisent en trois classes (...) Le deuxième classe comprend trois moulins. (...) Le 1er appartenant au S(ieu)r De Loen Jean Baptiste, S(ecti)on B n° 5. Ayant pris des renseignements sur leur valeur locative et examiné leur position et construction, l'expert est d'avis qu'ils doivent, tous les trois être évalués à un revenu brut de fl. 120 et net de fl. 100".

De molen was rond 1820 in het bezit van baron Jean Baptiste De Loen. Baron Joseph Bernard De Loen uit Brugge verkocht de molen in 1834 (toen die - als behorende tot de klasse 1 - belast was met een kadastraal inkomen van 248 frank) aan de pachtende molenaar Leonard Van der Linden. Later werd die evenwel bakker in Schaarbeek en verkocht hij de molen in 1858 aan molenaar Augustin De Bruycker-Penninck uit Oombergen, die zich in Balegem kwam verstigen. Na diens overlijden in 1909 volgde de verkoop van de molen en de nabijgelegen hoeve aan Hector De Visscher.

Hem overkwam spoedig een ramp. Op zondag 31 juli 1910, om 2 uur 's nachts, brandde de molen volledig af door een blikseminslag.

Hector De Visscher zocht en liet nog in 1910 een andere molen overbrengen: de molen Jenquin of de Windmolen van Vreckom in Denderwindeke (op de grens met Lieferinge en Oetingen). Deze was op zijn beurt in 1843 overgebracht uit het Henegouwse Marcq (Moulin de Bornival), alwaar hij rond 1815 werd opgericht op de mote van het vroegere kasteel Bornival, dat rond 1800 door de Fransen afgebroken werd.  De heropbouw in Balegem gebeurde door de molenmakers De Marteleire uit Tollembeek.

Dat de molen oorspronkelijk uit Marcq komt blijkt ook uit een inschrift op de middenlijst aan de vangzijde: "Vital Piteur de Marcq 1841".

Hector De Visscher-Quatacker maalde regelmatig 's nachts tijdens de eerste wereldoorlog - ondanks het verbod van de Duitse bezetter. Zoals zovele mulders liet hij de verzegelde deur voor wat ze was en kroop langs een paar uitgezaagde vloerplanken de molen in. Hij werd echter betrapt, naar de gevangenis van Gent gebracht, er afgetuigd en enkele dagen vastgehouden. Dit heeft hem niet belet verder clandestien te blijven malen.

Rond 1930 werd onder de steenbalk een zware brasem geplaatst, als extra steun tegen doorbuiging. De houten buitenroede werd in 1931 vervangen door een geklinknagelde van Verhaeghe uit Ruddervoorde. De binnenroede was al van metaal, geplaatst in 1910 door De Moor uit Elst. Deze werd in 1939 ook vervangen door een geklinknagelde Verhaeghe-roede en werd bovendien halfverdekkerd.

Te Balegem werd de molen in 1940 door oorlogshandelingen vrij ernstig beschadigd. Een granaat sloeg in naast de westerteerling en ook de trap was weggeslagen. Molenmaker Frans Van Eeckhaut uit Burst herstelde de bovenste kruisplaat aan de westkant met een goed uitgevoerde haaklas. Hij maakte ook nieuwe steekbanden en een nieuwe trap.

De zonen van Hector De Visscher bleven de molen bemalen tot in 1959. Drie jaar voordien hadden ze hem verkocht aan de verkoop aan graaf Michel-Alfred-Isabel d'Ursel-de Boussies uit Heks (Limburg) die ook de Vinkemolen in Oosterzele bezat De grond werd afgeschreven aan Jozef Oscar De Visscher-Boterdale, landbouwer te Scheldewindeke, in 1967.

Graaf d'Ursel-de Boussies schonk de molen op 29 september 1973 aan de provincie Oost-Vlaanderen. Er waren hier echter een aantal voorwaarden aan verbonden. Eén ervan was dat de provincie de molen moest "herstellen in zijn oorspronkelijke staat en hem aldus behouden tot bijdrage van het natuurschoon" (akte van notaris Edgard Bouckaert uit Oosterzele). De provincie werd pas in 1980 eigenaar van de grond waarop de molen staat.

De Windekemolen, die in 1959 gestopt was met draaien, stond ondertussen op instorten. Jozef De Visscher zorgde in 1975 zelf voor een tijdelijke oplossing: hij schoorde een hoekstijl aan de windweeg. Dit was volgens hem echter onvoldoende: "de verroeste roeden moesten er dringend uit en het molenkot dringend geschoord, zoniet gaat hij omver".

Op 5 maart 1976 voerde molenmaker Walter Mariman enkele beveiligingswerken uit:
- wegnemen van de roeden
- schoren van het molenkot op zijn vier hoekstijlen
- vervangen van de verdwenen leien
- beslaan van het vangrecht met roofing
- dichten van enkele gaten
- dichtzetten van de toegangsdeur.

De Windekemolen werd op 8 mei 1978 beschermd als monument. Het besluit werd ondertekend door koning Boudewijn en door de Minister van Nederlandse Cultuur en Vlaamse Aangelegenheden Rika De Backer-Van Ocken.

Architect Ferdinand Weyers presenteerde in 1979 zijn restauratieontwerp. Dit omvatte een bijzonder bestek, een verantwoordingsnota met detailfoto's, de raming en vijf plannen. Er waren echter enkele problemen. De grond was nog geen eigendom van de provincie en de Provinciale Technische Dienst en de toenmalige Rijksdienst voor Monumenten en Landschapszorg (het huidige Agentschap Onroerend Erfgoed) waren het over een aantal onderdelen oneens. Beiden moesten hun goedkeuring geven over het restauratiedossier.

Bij koninklijk besluit van 20 mei 1981 werd een subsidie verleend voor de restauratieweken. Het aandeel van de Vlaamse Gemeenschap bedroeg toen 60 %. Op 11 juni 1982 was er een werfvergadering met als doel de opmerkingen van ir. Raoul Buysse en Paul Bauters op het ontwerp te bespreken. Op deze vergadering waren leden van de Provinciale Technische Dienst, de Rijksdienst voor Monumenten en Landschapszorg en de Provinciale Molencommissie (R. Buysse en P. Bauters) aanwezig. Het ontwerp diende aangepast te worden aan hun opmerkingen.

Op 19 mei 1983 werd overgegaan tot de inschrijvingen van de beperkte aanbesteding. Er werden drie offertes ingediend, namelijk door Walter Mariman (Zele), Cottenier pvba (Aalbeke) en Verstraete nv (Rumbeke). Mariman had de laatste regelmatige offerte en kreeg daarom de aanbesteding toegewezen op 8 juli 1983.

Mariman ontmantelde de molen op 23 april 1984. In juli 1985 werd de staak herplaatst samen met de nieuwe kruisplaten en de steekbanden. In november van dat jaar vroeg Mariman uitstel maar de Oost-Vlaamse gouverneur verleende die niet. In de zomermaanden van 1986 werd het kot op zijn staak geplaatst. Het oorspronkelijk bestek uit 1979 was al merkelijk aangevuld met meerwerken.

In een werfverslag van 29 april 1987 staat te lezen dat de roeden, de windvensters en het vangwiel geplaatst waren en dat er enkele onderdelen meer vervangen moesten worden dan aanvankelijk voorzien. Het gaat hier over het vanghoofd met een gat voor de as van de builmolen en de vangbalk. Het laatste werfverslag dateert van 8 september 1987 toen de schilderwerken in uitvoering waren. Voor de houtbescherming werd nog een laag - toen nog toegelaten - carbolineum gebruikt om de laatste laag - die het hout moest behoeden tegen insecten en schimmels - te beschermen tegen weersinvloeden. De aannemer moet acht dagen voor de voorlopige oplevering deze houtbescherming aanbrengen.

Op zaterdag 25 juni 1988 werd de Windekemolen plechtig ingehuldigd. Een paar weken voor het feest deed men een poging om met de molen te malen. Dit lukte echter niet, de restauratie voldeed dus niet. Daarenboven werd fraude vastgesteld bij de voorlopige oplevering: men goot in de graanbak (op de steenzolder) meel in plaats van graan, zodat in de meelbak (op de meelzolder) opvallend fijn meel terechtkwam...

Na de inhuldiging ondernam het Oost-Vlaams provinciebestuur diverse stappen om aan de slecht uitgevoerde restauratie te verhelpen. Plaatsbezoeken werden gebracht, rapporten werden opgesteld. De molenmaker werd in gebreke gesteld en diende op zijn kosten een aantal aanvullende werken uit te voeren, o.m. met de hulp van de Provinciale Technische School van Ninove (onder impuls van molenliefhebber Firmin Standaert). Toen Walter Mariman op 16 november 1993 overleed was de molen nog niet definitief opgeleverd.

Men legde zakken grind op de meelzolder aan de trapzijde in een poging het evenwicht van de molenkast te herstellen. De staak zakte zelfs door de zetel. In 1995 brak daarenboven de trapbalk. De gedwongen stilstand deed de molen geen goed. Door een breuk in twee van de vier spoorstijlen werd het gevaar op instorten niet ondenkbeeldig geworden. Daarom werd in 2005 besloten, mede om veiligheidsredenen, tot demontage over te gaan.

Op de zitting van 6 oktober 2005 gunde de Bestendige Deputatie van Oost-Vlaanderen het lichten van het molenkot en het stapelen van onderdelen toe aan 't Gebinte Molenbouw bvba (met molenbouwer Johan De Punt) uit Erpe-Mere. Die voerde de werken uit op 21 november 2005. Ook de voet (standaard, kruisplaten en schoren) werd gedemonteerd.

In deze periode (academiejaar 2005-2006) schreven Femke Gillis en Wouter Vanrenterghem hun interessante eindverhandeling tot het verkrijgen van de graad van Industrieel Ingenieur, getiteld "Restauratie van een houten staakmolen "Windekemolen" te Scheldewindeke" (Katholieke Hogeschool Sint-Lieven, Departement Industrieel Ingenieur, Campus Rabot - Gent, Lid Associatie K.U. Leuven, promotor architect Alexis Versele)

De provincie voorzag in haar begroting 2010 een som voor de aanstelling van een ontwerper  voor het opstellen van een restauratiedossier.

In 2011 werd het dossier in de provincie goedgekeurd. De werken zouden 480.000 euro kosten. Het was enkel nog wachten op een restauratiepremie. De budgetten voor de werken werden ingeschreven in het provinciaal budget voor 2014. Er werd gerekend op 180.000 euro investeringsubsidie en een extra provinciaal budget van 300.000 euro.

De openbare aanbesteding gebeurde in 2015. De offertes voor de "de restauratie van het staande werk van de houten staakmolen" werden verwacht tegen 15 december 2015 bij de heer Eric Torrekens (of zijn plaatsvervanger) van het Departement Logistiek, dienst Patrimonium van de Provincie Oost-Vlaanderen. De vereiste erkenning was D23 (Restauratie door ambachtslieden), klasse 2. 

De laagste prijs gold als gunningscriterium. Anderzijds diende de inschrijver ook 3 relevante referentieprojecten (molenrestauraties) voor te leggen. De referentieprojecten hebben een vergelijkbare aard en omvang als de restauratie van de Windekemolen en een positieve evaluatie kan aangetoond worden. De lijst van relevante referentieprojecten worden gestaafd door getuigschriften van goede uitvoering van de werken. Deze getuigschriften vermelden het bedrag, het tijdstip en de plaats van uitvoering van de werken en geven duidelijk weer of deze uitgevoerd werden volgens de regels van de kunst, en of ze op regelmatige wijze tot een goed einde werden gebracht, waarbij de inschrijver op ere verklaart dat 50% van de werken werd uitgevoerd met eigen personeel. Telefoonnummers van de werfverantwoordelijke van het opdrachtgevend bestuur wordt in functie van een positieve evaluatie eveneens bijgevoegd.
De uitvoeringstermijn vanaf de gunning van de opdracht bedraagt 250 dagen. 

Er kwamen offertes binnen van 't Gebinte Molenbouw bvba uit Erpe-Mere (zaakvoerder Johan De Punt) voor 217.000,00 euro en van Boers & Peusens bvba uit Merelbeke (zaakvoerder Dirk Peusens) voor 270.525,30 euro. De werken werden toegewezen aan Boes & Peusens bvba, die de werken uitvoerde onder de begeleiding van de dienst patrimonium en het Provinciaal Molencentrum Mola van de Provincie Oost-Vlaanderen.

De Windekemolen werd geheel hersteld en waar nodig vernieuwd. De al gedemonteerde molenkast werd ter plaatse hersteld. De staak bleef behouden, maar krijgt een nieuwe zetel en nieuwe buitenschoren. De onderste kruisplaat werd vernieuwd. Fundamentele onderdelen zoals de spoorstijlen en de windpeluw werden vervangen. Verder kwam er een nazicht van onderdelen die beschadigd waren door insecten. De gedemonteerde staart en het balkon werden gereconstrueerd en de molen werd weer draaivaardig gemaakt. 

Dirk Peusens startte in januari 2017. Op 29 januari 2018 wordt het gebinte afgewerkt, de molenkast op de staak gehesen met een grote kraan, de trap bevestigd en de wieken in de as gestoken. Het provinciebestuur investeerde hierin totaal 365 050,21 EUR (btw inclusief).

De feestelijke inhuldiging door het provinciebestuur van Oost-Vlaanderen vond plaats op 1 september 2018 van 11 tot 14 uur (30 jaar na de vorige inhuldiging). Er werden toespraken gehouden door de Oost-Vlaamse 1ste gedeputeerde en molenpeter, Alexander Vercamer en door de gedeputeerde voor Ergoed, Jozef Dauwe. Hierop lichtten beiden de vang, waarop de wieken begonnen te draaien (er stond een lichte oostenwind). Van op het bordes van de molen vond oor de kinderen een "vissenworp" plaats. Er volgde een receptie met muldershosties van molenmeel en Oosterzeelse streekproducten. Iedereen was van harte welkom om de festiviteiten bij te wonen. De molen kon tot 18 uur bezocht worden, met rondleidingen door de conservator en de molenaars van Mola.

Na de draaivaardige restauratie werd de molen ook maalvaardig gemaakt door de diensten van Mola - Provinciaal Molencentrum in Wachtebeke.

Eigenaars na 1820:

- 1820, eigenaar: De Loen Jean Baptiste, baron
- voor 1834, eigenaar: De Loen Joseph Bernard, baron te Brugge
- 08.01.1834, verkoop: Van der Linden Leonard (die de molen al eerder pachtte), molenaar te Balegem en later bakker te Schaarbeek (notaris Schollaert - "moulin en bois")
- 05.10.1858, verkoop: De Bruycker-Penninck Augustin, molenaar te Oombergen en later te Balegem (notaris De Deyn)
- 27.07.1909; erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Augustin De Bruycker)
- 02.12.1909, verkoop: De Visscher Hector (de later hertrouwde met een Quatacker), molenaar te Balegem (notaris Verstraeten)
- 14.12.1951, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Quatacker)
- 06.06.1956, verkoop: (van het gebouw) d'Ursel-de Boussies Michel Alfred Isabel Marie Ghislain, advocaat te Heks (notaris Brouckaert)
- 09.05.1967, afstand: (van de grond) De Visscher-Boterdaele Jozef Oscar, landbouwer te Scheldewindeke (notaris Pede)
- 29.11.1973, gift: Provincie Oost-Vlaanderen (notaris Bouckaert)

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Zie ook: Marcq, Moulin de Bornival
             Denderwindeke, Molen van Vreckom

Aanvullende informatie

Jaarlijks aantal asomwentelingen

1994: 2.254
1995:    440
1997:       0
1998:       0
1999:       0
2000:       0
2001:       0
2002:       0
2003:       0
2004:       0
2005:       0
2006:       0
2007:       0
2008:       0
2009:       0
2010:       0
2011:       0
2012:       0
2013:       0
2014:       0
2015:       0
2016:       0
2017:       0
2018: opnieuw asomwentelingen  

Intekendatum: sept. 2005
Molen: Balegem (Oosterzele, O.-Vl.), Windekemolen - zware staakmolen met open voet
Bouwheer & ontwerper: Provincie Oost-Vlaanderen, Dienst Patrimonium
Opdracht: Demontage molenkast en -voet, stapelen van de onderdelen
Plaats aanbesteding: Provinciaal Administratief Centrum «Het Zuid», Woodrow Wilsonplein 2, 9000 Gent
Toewijzing: 't Gebinte Molenbouw bvba, Erpe-Mere

"Gazette de Gand", n° 1776 van 31 maart 1811 en nr. 1777 van 4 april 1811:
"Behuysde Hofstede en Wind-molen te koopen tot Baeleghem. Te weten, eene behuysde Hofstede en Wind-molen daer op staende, binnen Baelegem by de kerke, groot in erve 128 roeden, om seffens in het gebruyk te komen; den zelven Molen heeft gedient voor snuyf- en koornmolen, en is geheel van hout. In cas, dat'er geene liefhebbers zyn om de behuysde Hofstede en Molen te saemen te koopen, zal elk separatelyk verkocht worden, ter keure van de koopers. Den gezeyden Molen kan dienen voor snuyf- en koorn-molen, schorsse-molen, stampmolen, ofte alle andere fabriquen, en kan gemakkelijk afgebroken en getransporteert worden, als zynde gemaekt van hout, als gezeyt is.
Zig seffens daertoe te begeven by den meyer en notaris van Driessche, tot Oordegem, by den notaris van Caenegem, tot Oosterzele, ofte by den meyer van het zelve Baelegem, by de kerke".

--------------------

De Beiaard, 06.08.1910 (blikseminslag)
Zondag ochtend, om 2 ure, is de Windmolen, toebehorende aan Hector De Visscher, van Scheldewindeke en staande te Balegem, door den bliksem in brand gestoken en ten gronde vernield. De molen dagteekende van de 14e eeuw.
Femke Gillis & Wouter Vanrenterghem, "Restauratie van een houten staakmolen – Windekemolen te Scheldewindeke"
 
--------------------
  
Vandaag de dag staan oude gebouwen die onze steden en dorpen sieren, steeds meer in de belangstelling. Denken we maar aan de jaarlijkse open monumentendag waar steevast duizenden bezoekers op af komen. Aan deze open monumentendag is steeds een wedstrijd verbonden waar monumenten kunnen ingeschreven worden om mee te dingen naar een restauratieprijs. Dit jaar ging de hoofdprijs naar een oud stoomcentrum in Maldegem die dringend aan restauratie toe is. 

Vandaag de dag staan oude gebouwen die onze steden en dorpen sieren, steeds meer in de belangstelling. Denken we maar aan de jaarlijkse open monumentendag waar steevast duizenden bezoekers op af komen. Aan deze open monumentendag is steeds een wedstrijd verbonden waar monumenten kunnen ingeschreven worden om mee te dingen naar een restauratieprijs. Dit jaar ging de hoofdprijs naar een oud stoomcentrum in Maldegem die dringend aan restauratie toe is. Deze wedstrijd is sinds kort vergezeld door de monumentenprijs, georganiseerd met medewerking van de VRT. Er is bijgevolg een heuse mediabelangstelling gegroeid ter ondersteuning van het conserveren van ons waardevolle erfgoed. 

Restauraties, in het bijzonder molenrestauraties, hebben echter ook een bepaalde evolutie ondergaan. Zo kan men stellen dat momenteel zowel het technisch als het esthetisch aspect van groot belang is. In de tweede helft van de negentiende eeuw was de molenaar vooral begaan met de goede werking van zijn molen en met het behalen van een maximaal rendement. Later, in de jaren vijftig en zestig, werd het esthetisch aspect dan weer belangrijker. In de jaren zeventig begon men de molen dan weer te zien als een werktuig en de molenverenigingen benadrukten het belang van een maalvaardig herstel. Daarom werden er in die periode een aantal maatregelen getroffen die leidden tot de oprichting van het RMLZ (Rijksdienst voor Monumenten- en Landschappenzorg) en de oprichting van de molenaarscursus voor vrijwillige molenaars opgericht door vzw Levende Molens en de vzw Werkgroep West-Vlaamse Molens.

Vanaf 1980 werden molens gerestaureerd volgens een strakke technische beleidslijn die historisch correcte restauraties beoogde en waarbij de molenbouwers gebruik moesten maken van traditionele materialen en technieken.

“Tegenwoordig beschouwt men, zoals reeds vermeld, de toestand waarin de molen verkeerde op het moment van stilvallen, als ideaal uitgangspunt voor een restauratie. Bijgevolg respecteert men bij de restauratie alle toevoegingen die de molen op dat specifieke moment had en komt men tegemoet aan het Charter van Venetië.” 

De richtlijnen van het Charter van Venetië werd gebruikt om het restauratiedossier van de Windekemolen op te stellen en aldus deze scriptie te verwezenlijken. Voor eender welk restauratiedossier komen zes hoekstenen aan bod. De bouwhistorische nota, de opmetingsplannen en opmetingsstaat, de diagnose nota, verantwoordingsnota, bestemmingsplan en als laatste de restauratienota. In deze scriptie kwamen vijf van deze hoekstenen aan bod. De technische en administratieve bepalingen die de restauratienota bevat werden niet behandeld. 

De auteurs hebben ervoor gekozen om meer nadruk te leggen op de diagnose en verantwoordingsnota. Deze nota’s vormen het belangrijkste onderdeel van het restauratiedossier. De diagnosenota omvat de beschrijving van de staat waarin de onderdelen zich bevinden. Aan de hand van deze diagnosestelling wordt er in de verantwoordingsnota verklaard wat er dient vernieuwd of hersteld te worden of wat behouden kan blijven. 

Dit eindwerk kan een mooie aanzet zijn om zich te verdiepen in het Vlaamse molenpatrimonium.

----------

Provincie Oost-Vlaanderen. Persbericht.
Windekemolen in Balegem binnenkort opnieuw maalvaardig (29.01.2018)
Na 59 jaar van stilstand, zal de Windekemolen, op de grens tussen Scheldewindeke en Balegem (Oosterzele), eindelijk weer draaien. Het provinciebestuur van Oost-Vlaanderen is volop bezig met de unieke molen in ere te herstellen. Na de draaivaardige restauratie door de gespecialiseerde aannemer Boers&Peusens bvba neemt Provinciaal Molencentrum Mola de komende maanden de maalvaardige herinrichting op zich. Tegen de lente zal deze molen weer in volle glorie hersteld zijn en regelmatig open zijn voor het publiek. 

Op maandag 29 januari 2018 plaatst de aannemer 'het kot' (de molenkast) op de molen.
De pers is welkom aan de Pastoor De Vosstraat/Vrijhem, Balegem maar mag zich niet op de werf begeven. Voor een interview met de peter van de molen, gedeputeerde Alexander Vercamer, kan een afspraak gemaakt worden op
tel. 09 267 82 33.

Historiek
De geschiedenis van de Windekemolen gaat bijna vier eeuwen terug. Al in 1644 is er sprake van een houten korenmolen op die plek. In 1910 brandde de molen uit na een blikseminslag. Er werd een andere molen overgebracht en heropgebouwd uit Denderwindeke, op zijn beurt afkomstig uit het Henegouwse Marcq. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de molenaar enkele dagen vastgehouden in de gevangenis omdat hij ondanks het Duitse verbod, was blijven malen. Dat belette hem niet om ook daarna nog op listige manier verder te malen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de molen ernstig beschadigd door beschietingen.

De molen bleef malen tot in 1959. Drie jaar voordien werd de molen verkocht aan graaf d’Ursel-de Boussies uit Heks (Limburg). De grond ging over naar een lokale landbouwer. De graaf schonk de molen, die ondertussen op instorten stond, in 1973 aan de Provincie op voorwaarde dat de molen hersteld werd “om aan het natuurschoon bij te dragen”. In 1978 werd de molen als monument beschermd, en in 1980 werd de Provincie eigenaar van de grond. In de jaren tachtig werden er verschillende werken aan de molen uitgevoerd, maar het lukte niet om de molen weer op punt te krijgen. In 2005 werd de molen gedemonteerd uit veiligheidsoverwegingen.

Na spectaculaire werken terug open voor het publiek
Na een nieuwe aanbesteding werden de werken toegewezen aan het gespecialiseerde bedrijf Boers en Peusens bvba te Merelbeke, onder de begeleiding van de dienst patrimonium en het Provinciaal Molencentrum Mola van de Provincie Oost-Vlaanderen.

Dirk Peusens startte in januari 2017. Op 29 januari 2018 wordt het gebinte afgewerkt, de molenkast op de staak gehesen met een grote kraan, de trap bevestigd en de wieken in de as gestoken.

Het provinciebestuur investeerde hierin totaal 365 050,21 EUR (btw inclusief).
Gedeputeerde Jozef Dauwe, bevoegd voor erfgoed: "Na de draaivaardige restauratie door de aannemer staat Provinciaal Molencentrum Mola de komende maanden in voor de maalvaardige herinrichting. Zo is de molen weer in volle glorie hersteld tegen maart, de maand van het industrieel erfgoed (in het kader van het Europees jaar van het erfgoed) en tegen zondag 29 april, de Vlaams-Europese Molendag."

Uniek in zijn soort

"Ik ben fier om peter te mogen zijn van deze unieke molen", aldus gedeputeerde Alexander Vercamer. "De Windekemolen is de grootste staakmolen in Oost-Vlaanderen en de enige met twee armwielen op de molenas. Daarnaast zijn er nog een aantal bouwtechnische bijzonderheden."

---------------------

Aanbesteding

Algemene bouwwerken Oost-Vlaanderen 15/12/15 10:00:00

Scheldewindeke

in het Provinciehuis, Gouvernementstraat 1 te 9000 Gent, Hoekzaal (gelijkvloers) OOSTERZELE - WINDEKEMOLEN, Pastoor De Vosstraat te 9860 Scheldewindeke - RESTAURATIE.

(250 dagen). Bestek nr. 2007-0176 te bekomen tot 14/12/2015. Bestek + bijlagen gratis. Inlichtingen bij Departement Logistiek, dienst Patrimonium, Mevrouw Nicole De Tollenaere, Gouvernementstraat 22-24, 9000 Gent, tel. 09 267 79 39, fax 09 267 79 99, e-mail: nicole.de.tollenaere@oost-vlaanderen.be. o/cat. D23, kl. 2.

Publicaties Bouwkroniek : web 40-2015 41-2015 42-2015 43-2015 44-2015 45-2015 46-2015 47-2015 48-2015 49-2015 50-2015 Publicatie Web : 30/09/15 10:44:31

Uitslag

Algemene bouwwerken Oost-Vlaanderen 15/12/15 10:00:00

Scheldewindeke

in het Provinciehuis, Gouvernementstraat 1 te 9000 Gent, Hoekzaal (gelijkvloers) OOSTERZELE - WINDEKEMOLEN, Pastoor De Vosstraat te 9860 Scheldewindeke - RESTAURATIE.

o/cat. D23, kl. 2.

Offertes
't Gebinte Molenbouw Bvba Kerkveldstraat 55 9420 Erpe-Mere 217.000,00 euro
Boers & Peusens BVBA Hundelgemsesteenweg 1340 9820 Merelbeke 270.525,30 euro

Publicaties Bouwkroniek: web 52-2015 Publicatie Web : 22/12/15 10:59:50

Toewijzing.

Aannemer Boers & Peusens BVBA Hundelgemsesteenweg 1340 9820 Merelbeke

Publicaties Bouwkroniek : web 9-2016 Publicatie Web : 2/03/16 11:00:10

Literatuur

Archieven en landkaarten
- Stadsarchief Gent, Wezenregister Gent, 1378.
- Stadsarchief Gent, Penningkohieren Scheldewindeke, 1571, f° 36v.
- Rijksarchief Gent, Raad van Vlaanderen, Notariële Akten, nr. 273, p. 461 (heroprichting in 1644).
- "Caerte en(de) discriptie figuerative van(de) gheel den Lande van Aelst’, Jacques Horenbault, Parijs. Bibliothèque national de France, Cartes et plans, Rés. Ge AA. 817, schaal: 1:34117.
- Kaart van Villaret, Institut National de l’Information Géographique et Forestière, Sint-Mande (France), CH 292, uitgegeven 1745, schaal 1:14.400.
- Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520, herleid naar 1:25.000.
- Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
- Gereduceerde Kadasterkaart van België, Dépôt de la Guerre, uitgegeven in 1845-1855, schaal 1:20.000.
- Atlas Cadastral parcellaire de la Belgique, Philippe-Christian Popp, uitgegeven in 1842-1879, schaal 1:5000.
- Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven in 1846-1854, schaal 1:20.000.

Gedrukte bronnen
- "Gazette de Gand", n° 1776 van 31 maart 1811 en nr. 1777 van 4 april 1811 (verkoopsadvertentie)
- "De Beiaard", 6 augustus 1910 (blikseminslag)

Werken
- Femke Gillis & Wouter Vanrenterghem, "Restauratie van een houten staakmolen "Windekemolen" te Scheldewindeke", Katholieke Hogeschool Sint-Lieven, Departement Industrieel Ingenieur, Campus Rabot - Gent, Lid Associatie K.U. Leuven. Academiejaar 2005-2006. Eindverhandeling tot het verkrijgen van de graad van industrieel ingenieur, promotor: architect Alexis Versele)
- "Balegem: het Vlaams molendorp?", in: Molenecho's, XI, 1983, p. 15.
- Bauters Paul, "Eeuwen onder wind en wolken. Windmolens in Oost-Vlaanderen", Gent, Provinciebestuur, 1985.
- Bauters Paul, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1986 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25).
- Bauwens Jan, "Zuid Oostvlaams molennieuws [Klepmolen van Balegem, De Guillotine te Balegem, Windekemolen te Balegem, Opbrakel, Nederbrakel, Nederzwalm, Velzeke]", in: Levende Molens, jg. 6 (1984), nr. 3, p. 20 en 24.
- De Keyzer B., "Toekomst van de Windekemolen te Balegem", in: Toerisme in Oost-Vlaanderen, XXIII, 1974, p. 13-14.
- De Vocht Roger, "Inhuldiging van de provinciale Windekemolen", in: Driemaandelijks Tijdschrift Heemkundig Genootschap Land van Rode, nr. 63, 1988, p. 57.
- "De driemolenwandeling Balegem", in: Bouwkundig Erfgoed in Vlaanderen, 1977, nr. 26, p. 19-23.
- De Potter Frans & Broeckaert Jan, "Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen", reeks I, deel 1, Balegem, p. 7-8, Gent, 1864-1870.
- De Smet Lucien, "Bijdrage tot de geschiedenis van Balegem van de Brabantse omwenteling tot 1900", Aalter, 1977.
- De Smet Lucien, "De houten korenwindmolens te Balegem (Oosterzele), in: "Jaarboek van het Heemkundig Genootschap van het Land van Rode", Gentbrugge, jg. 11, 1989-1990, p. 114-143.
- De Smet Lucien, in: Land van Rode, december 2012, p. 84.
- D(ruyts) J., "15 september. Oostvlaamse Molendag", in: Levende Molens, jg. 7 (1985), nr. 11, p. 81-84.
- "Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Tweede aflevering. De arrondissementen Eeklo en Gent", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XV, 1961, 2 (Gent, 1962).
- Holemans Herman, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 1. Gemeenten A-B", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1996.
- (Smet Leo), "Balegem. Windekemolen", in: Molenecho's, I, 1973, p. 33; III, 1975, p. 61; IV, 1976, p. 19;
- Van den Branden Walter, "Windekemolen in Balegem (Oosterzele) werd gedemonteerd", Molenecho's, XXXIII, 2005, 4, p. 200-202.
- Verpaalen John, "Balegem: molendorp met weinig allure", in: De Belgische Molenaar en Levende Molens, jg. 77 (1982), nr. 2 (februari), p. 38-40.
- Verpaalen John, "Molennieuws van her en der [Zingem, Balegem, Grand-Leez, Sint-Lambrechts-Woluwe en Wildert], in: "Levende Molens", jg. 8 (1986), nr. 8, p. 62-63.
- V.G., "Wordt Balegem een uitverkoren molendorp?" in: De Belgische Molenaar, LXX, 1975, p. 354.

Persberichten
- Johan Van Bever, ,,Molens moeten draaien'', in: Het Nieuwsblad, 20.09.2002.
- "Restauratie Klepmolen gaat starten", regiozottegem.be, 01.02.2010.
- DV, "Bescherming traag maar zeker - Drie molens in Oosterzele worden gerestaureerd", in: De Streekkrant, 10.02.2010.
- JVW, "Restauratie Windekemolen in 2014", Het Nieuwsblad, 15.06.2011;
- PDX, "Restauratie Windekemolen berekend op 480.000 euro", Het Nieuwsblad, 06.12.2013.
- Marcel Van de Vijver, "De Windekemolen wordt van de ondergang gered. Houten graanwindmolen op grens Balegem-Scheldewindeke", De Beiaard, 13.12.2013.
- "Doormalen tot hij weer draait", oosterzele.cdenv.be, 05.12.2013
- DVL, "Restauratie Windekemolen kan starten", Het Laatste Nieuws, 21.02.2015.
- "Windekemolen te Balegem in de steigers", De Beiaard, 05.02.2017.
- Provincie Oost-Vlaanderen. Persbericht. Windekemolen in Balegem binnenkort opnieuw maalvaardig (29.01.2018).
- Johan Van Bever, "Windekemolen gaat na 59 jaar weer malen. Tweede grondige restauratie nadat eerste was mislukt", Het Nieuwsblad, 30.01.2018.
- Herman De Knijf, foto's L.A.M.P., "De molenkast van de Windekemolen werd 'op de teerlingen geplaatst', de-beiaard.be (29.01.2018).
- DVL, "Windekemolen kan na 59 jaar weer malen", Het Laatste Nieuws, 31.01.2018.
- DVL, "Windekemolen maalvaardig", Het Laatste Nieuws, 25.08.2018.
- JVW, "Windekemolen is te bezoeken na 59 jaar van stilstand. Sander Vercamer opent de molen en neemt tegelijk afscheid", Het Nieuwsblad, 03.09.2018.

Mailberichten
Maarten Osstyn, Adegem, 26.03.2017.

Overige foto's

Windekemolen, Molen De Visscher, Vissersmolen, Balegem (Oosterzele), Florent Baele (15.09.2023) | Database Belgische molens
© Florent Baele (15.09.2023)
Windekemolen, Molen De Visscher, Vissersmolen, Balegem (Oosterzele), Foto: Jo Bracke (Meerbeke), 01.09.2018 (inhuldiging) | Database Belgische molens
© Foto: Jo Bracke (Meerbeke), 01.09.2018 (inhuldiging)
Windekemolen, Molen De Visscher, Vissersmolen, Balegem (Oosterzele), Foto: Jo Bracke (Meerbeke), 01.09.2018 (inhuldiging) | Database Belgische molens
© Foto: Jo Bracke (Meerbeke), 01.09.2018 (inhuldiging)
Windekemolen, Molen De Visscher, Vissersmolen, Balegem (Oosterzele), Foto: Thomas Piens, Zingem | Database Belgische molens
© Foto: Thomas Piens, Zingem
Windekemolen, Molen De Visscher, Vissersmolen, Balegem (Oosterzele), Foto: Thomas Piens, Zingem, 30.11.2005 | Database Belgische molens
© Foto: Thomas Piens, Zingem, 30.11.2005
Windekemolen, Molen De Visscher, Vissersmolen, Balegem (Oosterzele), Foto: Damien De Leeuw, Herzele | Database Belgische molens
© Foto: Damien De Leeuw, Herzele
Windekemolen, Molen De Visscher, Vissersmolen, Balegem (Oosterzele), Foto: Thomas Piens, Zingem | Database Belgische molens
© Foto: Thomas Piens, Zingem
Windekemolen, Molen De Visscher, Vissersmolen, Balegem (Oosterzele), Verzameling Ons Molenheem | Database Belgische molens
© Verzameling Ons Molenheem
Windekemolen, Molen De Visscher, Vissersmolen, Balegem (Oosterzele), Verzameling Ons Molenheem | Database Belgische molens
© Verzameling Ons Molenheem