De watermolen "Ten Broecke" is gelegen op de Molenbeek, aan de Kapoenstraat nr. 18, ten noordwesten van de boerderij Ten Broecke, op een halve kilometer ten oosten van de kerk van Zulzeke. Hij staat onder drie linden ter hoogte van het toegangspoortje tegenover het boerenhuis en achter de brug over de Molenbeek.

Al in 1574 was er melding van de watermolen bij het "Hof ten Broecke". In de penningkohieren van Melden van 1574 (f° 31v) staat gemeld: De We van Andries van den Driesschen haut in pachte van Roelant van den Heede, van Joris ende kindre Pieter van den Heede, midts gaeders joncvr. Lowyse van Oroir en jonckvr. Klausyne sKemels een pacht ghoet ghen. tgoet ten Broucke ... met een watermuele, coerne moelen... En in de penningkohieren van Melden van 1577 (f° 18 v°): "Pieter van Pevenage houdt in pachte ... een watermuelene corne muelene".

De grote hoeve "Ten Broecke" met walgrachten is het vroegere foncier van de gelijknamige heerlijkheid, die minstens opklimt tot het derde kwart van de 16de eeuw. Het is cultuurhistorisch een belangwekkende getuige voor de landelijke bewoningsgeschiedenis in de regio. Het strodak van de woning werd in 1911 vervangen door een pannendak.

De watermolen werd in 1834 ondergebracht in de eerste klas, met een kadastraal inkomen van 152 frank.

Eigenaars na 1820:
- 1820, eigenaar: De Loose Pierre, te Gent
- na 1834, erfenis: de erfgenamen (overlijden van Pierre De Loose)
- 07.12.1841, deling: De Loose Pauline Colette, echtgenote de Kerckhove Constant Guislain, eigenaar te Gent (notaris Lierens)
- later, erfenis: de kinderen (overlijden van Pauline De Loose)
- 15.07.1868, deling: de Bueren-de Kerckhove de Denterghem Isidore Désiré Bernard, eigenaar te Gent (notaris Beernaert)
- 21.03.1897, erfenis: de kinderen (overlijden van Isidore de Bueren)
- 1898, deling (registratie op 07.04.1898); de Bueren Leonce Constant Isidore Marie Ghislain, eigenaar te Melle (notaris Devuyst)
- 20.11.1919, erfenis: Behaeghel-de Bueren Gaston, eigenaar te Ruien (overlijden van Leonce de Bueren)
- na 1919, erfenis: de kinderen (overlijden van Gaston Behaeghel)
- 14.01.1953, afstand: de Bassompierre Behaeghel-de Bueren François, ingenieur te Brussel (notaris Van den Bogaerde)
- 01.12.1962, verkoop: a) Hubau Joseph Octave, b) Hubau Lucien Charles en c) Hubau Gerard Jules (notaris Van den Bogaerde)
- 2015, eigenaar: Hubau Paul, Zulzeke

De watergevel heeft cijferankers die het jaartal 1870 vormen (de "1" is inmiddels verdwenen), maar dit wijst enkel op een verbouwing.

Het metalen bovenslagrad is verwijderd. Het Hof Ten Broecke, de grote hoeve met de walgrachten, de molenvijver en het watermolenhuis, werd bij ministerieel besluit op 14 juli 2004 beschermd als monument.

Uittreksel uit het Ministerieel Besluit van 14 juli 2004: "Wordt beschermd, overeenkmstig de bepalingen van het decreet van 3 maart 1976 tot bescherming van monumenten, stads- en dorpsgezichten:
Wegens "De artistieke, historische  en industrieelarcheologische waarde van de hoeve genaamd “Ten Broecke” met inbegrip van het erf met toegangspoortje , de oude molenvijver, het aanpalend deel van de Molenbeek met oevers en flankerende bomenrij, de aangrenzende gekasseide toegangsweg met twee bruggen, het watermolenhuis met strekdam, woelkom, drie bijhorende linden en het sluiswerk met uitsluiting van de recente bedrijfsgebouwen) gelegen Kapoenstraat 18 te Kluisbergen (Zulzeke)
De grote hoeve "Ten Broecke" is als site met walgrachten een voormalig foncier (hoeve) van de gelijknamige heerlijkheid, die minstens opklimt tot het derde kwart van de 16de eeuw, cultuurhistorisch een belangrijke getuige voor de landelijke bewoningsgeschiedenis in de regio. Expliciete materiële restenva deze historische oorsprong zijn onder meer de terp en oude overwelfde kelders waarop in 1729 de kern van de huidige woning werd opgericht, het toegangspoortje ter hoogte van de oude toegang, de omgrachting gevormd door het deel van de Molenbeek met zijn twee gemetste bruggen en de aanpalende oude spaarvijver".

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Bouwkundige beschrijving (Agentschap Onroerend Erfgoed)

Landelijk gelegen watermolen van het bovenslagtype met twee steenkoppels waarvan enkel nog het molenhuis en de strekdam rest.
Afzonderlijk, rechthoekig en voornamelijk bakstenen gebouwtje onder pannen zadeldak. Watergevel op natuurstenen onderbouw en met cijferankers die vroeger het jaartal 1870 vormden (1 intussen verdwenen), op rij aan de basis van de puntgeveltop; mogelijk verwijzend naar jaar van heropbouw of verbouwing van de watermolen. Twee kleine vensters van watergevel, volgens inwendige sporen half gedichte brede houten bolkozijnen. Afbrokkelende toegangsdeur in de voorpuntgevel.

Archieven
Stadsarchief Gent, Penningkohieren Melden, 1574, f° 31v°.
Stadsarchief Gent, Penningkohieren Melden, 1577, f° 18 v°.

Werken
B. De Keyzer B., I, s.l., 1978, p. 269-270, 312-313.
P. Hubau, "Het hof "Goet ten Broecke" en zijn geschiedenis", Onze-Lieve-Vrouwecollege, Oudenaarde, 1995-1996 (onuitgegeven eindwerk).
Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963);
Julien Th. Vandeputte, "De molens van het arrondissement Oudenaarde, Uit hun geschiedenis", Oudenaarde, 1974, p. 137.
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 8. Gemeenten U-Z", Opwijk, Studiekring "Ons Molenheem", Opwijk, 2008.
Fanny Lauwerier, "Hof Ten Broecke wordt beschermd monument. Eigenaars Zulzeekse hoeve ongerust over toekomst landbouwbedrijf", in: Het Nieuwsblad, 08.11.2003.

Mailberichten
Maarten Osstyn, Adegem, op basis van een plaatsbezoek op 06.04.2012.