De Heystmolen is een watermolen met twee (verwijderde) bovenslagraderen op de (thans verlegde) Molenbeek, op de westzijde van de Bijzondereweg, op 600 meter ten westen van de kerk van Lovenjoel.

Al in 1354 is er sprake van de watermolen van Lovenjoel toen die met alle bijhorigheden en de vijver door het klooster van Hertogeneiland te Gempe (Sint-Joris-Winge) in erfpacht werd gegeven aan Wouthier Corshout, ontvanger van de hertog van Leuven. In de periode 1572-1622 was de molen eigendom van de familie Van Pulle, wier erfgenamen in 1747 de Heystmolen verkochten aan Andreas Emmanuel Felix de Spoelberch en zijn echtgenote Petronella Nagelmaeckers die de molen kochten als leen voor hun zoon Maximiliaan Antoon de Spoelberch. Vermoedelijk werd in die periode het huidige molenhuis gebouwd, aangezien dit het jaartal 1749 draagt.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834: de Spoelberch de Lovenjoel graaf Maximiliaan Antoon Theodore, te Lovenjoel (verhuurd aan molenaar Gillis De Molder)
- 02.09.1873, erfenis: de kinderen (overlijden van Maximiliaan de Spoelberch)
- 07.01.1876, deling: de Spoelberch de Lovenjoel - Mollay d'Ursel burggraaf Carolus Victor Maximilianus Albertus, eigenaar te Brussel (notaris Jacobs)
- 1907, schenking: Katholieke Universiteit Leuven
- 31.12.1923, verkoop: Zusters van Liefde
- 1973, verkoop: Katholieke Universiteit Leuven
- 1989, verkoop: particulier
- 2015, eigenaar: Vervaet Nico, aannemer te Lovenjoel

In 1830 was de molen verhuurd aan Gillis De Molder; de molen had op dat ogenblik twee paar molenstenen en was voorzien van een waterrad van 10 voet hoog; er werd zowel graan als boekweit gemalen. De molen werkte tot zijn afschaffing in 1896.

In 1907, na het kinderloos overlijden van burggraaf Karel de Spoelberch, werd mevrouw Gilbert-Ernst, algemeen legataris van zijn onroerende goederen te Lovenjoel en werd de molen geschonken aan de Leuvense Universiteit. Vanaf dan werd hij niet meer bewoond door molenaars.

In 1923-1924 kregen de zusters van Liefde de parken Salve Mater en Ave Regina in erfpacht en op 31/12/1923 verwierven zij ook de watermolen met de aanpalende oude hoeve, gelegen ten noordoosten van het huidige Zoötechnisch Centrum. Naderhand werd deze hoeve afgebroken en vervangen door een nieuwe, kadastraal geregistreerd in 1928. De molen bleef bewaard en in 1973 door de zusters opnieuw verkocht aan de universiteit, die hem in vrij bouwvallige toestand in 1989 verkocht aan een privépersoon die het geheel restaureerde.

Bouwkundige beschrijving (Agentschap Onroerend Erfgoed)

Onder het straatniveau en haaks op de straat ingeplante, voorheen witgekalkte, verankerde constructie in traditionele bak- en zandsteenstijl, door verweerde gevelsteentjes in de straatgevel gedateerd 1749; momenteel sterk gerenoveerd en aangepast als woning van drie traveeën en twee bouwlagen onder geknikt, overkragend zadeldak van Vlaamse pannen, met bij de renovatie ingebrachte lichtstraat. Gebruik van zand- of natuursteen (renovatie) voor hoekkettingen, omlijstingen van de overwegend rechthoekige vensters, muurbanden en steigergaten. Onderaan rechts zijn de gaten voor het aandrijfmechanisme van de oorspronkelijke raderen nog zichtbaar.

Puntgevel aan de straat met bewaard aandak, schouderstukken en vlechtingen; diverse bouwnaden verwijzen naar aanpassingen van de muuropeningen. Enkele kloosterkozijnen in de achtergevel. In het verlengde van het molenhuis, ten westen, smallere uitbreiding van twee traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak, volgens kadastergegevens oorspronkelijk een schuur, in 1850 geregistreerd als 'reconstruction partielle et agrandissement'. Blijkbaar werd de voormalige schuur op dat ogenblik vergroot en bij de woning gevoegd.

De watermolen bleef in werking tot 1896. Het gebouw werd in 1905 veranderd in een landgebouw en werd na de verkoop in 1998 aan een particulier gerenoveerd als woning.

Vandaag resten alleen het molengebouw en de vijverafdamming; de aftakking van de Molenbeek naar de molenvijver is verdwenen. De inrichting en de bovenslagraderen zijn volledig verwijderd. De gaten in de muur waar de waterassen van de twee raderen doorheen staken zijn nog zichtbaar.

Op 17 februari 1994 werd de molen beschermd als monument en samen met zijn omgeving (omgevende beemden, park Salve Mater, dorpsplein van Lovenjoel) als dorpsgezicht. 

Lieven DENEWET, Jos DEWINTER, Hilde KENNES & Herman HOLEMANS

Archieven
Kadasterarchief Vlaams-Brabant, mutatieschetsen Bierbeek, afdeling 3 (Lovenjoel), sectie A, 1850/6, 1928/2.

Werken
Jos Dewinter, "Boerenleven vroeger in Lovenjoel, onuitgegeven bijdrage, 1998, p. 40.
Jos Dewinter, "Het park van Salve Mater of het groot Park van Lovenjoel, Oost-Brabant, Heemkundig Tijdschrift voor het Hageland en Omgeving, jg. 29,1992,  4, p. 190-204.
A. Van den Broeck, Historisch overzicht van Lovenjoel
M.A. Duwaerts e.a., "De molens in Brabant", Brussel, Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen van de Provincie Brabant, 1961;
Herman Holemans, "Kadastergegevens: 1835-1985. Brabantse wind- en watermolens. Deel 4: arrondissement Leuven (A-L)", Kinrooi, Studiekring 'Ons Molenheem', 1993.
E. Brouette, "Monasticon belge..", p. 838.
M. De Troostenbergh, "Les Chartes de l'Ile-Duc à Gempe, Analectes de Prémontré", p. 368-369.

Persberichten
Raymond Billen, "Vertellers bundelen oude verhalen over vernieuwde watermolens", Het Nieuwsblad, 22.10.2016.

Mailberichten
Ton Slings, Heerlen, 06.12.2012.