De watermolen 's Heerenmeersen (genoemd naar de ligging) of "de Bataaf" (naar het restaurant) is gelegen op de Molenbeek of Arpia in de Molenstraat nr. 60.

Hij werd in 1380 samen met de windmolen Te Rullegem verwoest na de nederlaag van Zeger van Herzele. Beide molens worden vaak samen vernoemd, zoals in het leendenombrement van 1502.

In 1571 werden de water- en windmolen gepacht door Jan van Nieuwenburch. In de twintigste penningkohieren van 1571 staat het volgende opgetekend (f° 21 r°): "Joos van den Nieuwenburch is pachter van mer vrouwen van Heerzele de cooren wint ende waeter muelen omme 40 heesschelsche zacken tsjaers maecdt in ghensche maete 12 mudde en 9 halsters". Het Gentse mud of 6 zakken was onderverdeeld in 12 halsters. Het omvatte 636 liters of 388 kg rogge. De totale pachtprijs voor de twee Herzeelse molens bedroeg dus 8109 liter of 4944 kg. Dat was in die tijd de opbrengst van 4944:1400 = 3,53 hectare.

Voor 1718 werd een oliemolen toegevoegd, maar die was voor 1803 al verwijderd.
Tot het einde van het Ancien Regime was de molen in het bezit van de opeenvolgende heren van Herzele.
Samen met de windmolen Te Rullegem werd de watermolen door de Franse Republiek aangeslagen en in 1803 openbaar verkocht aan baron Josse Charles Clemmen de Peteghem uit Gent. In 1836 werden de wind- en watermolen eigendom van baron Theofiel van de Woestijne, senator en burgemeester van Herzele.

We zien de watermolen aangeduid op de:
- Villaretkaart (1745-1748) als "Moulin"
- Ferrariskaart (ca. 1775) met twee waterraderen
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) als "Moulin à Eau"
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) als "M(oul)in"
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855) als "Moulin à Eau".

Op 27 floréal, 18 prairial en 2 messidor jaar X (of 17 mei, 7 en 28 juni 1802) werd in het voormalig Wethuys van de gemeente Herzele, bij Joannes Baptiste de Beurme, openbaar een verkoping gehouden van een aantal goederen. waaronder het Kasteel van Herzele met zijn arduinen torens, souterrains en omsloten hof, het gewezen Wethuys, een woonhuis, een speelgoed enz.; worden ook verkocht: twee korenwatermolens met hun huizen en andere gebouwen, benevens een korenwindmolen, en 104 bunderen zaailand, beekmeers en bos. Te bezichtigen met Jan Baptiste D’haemer of Jan Baptiste de Meerleere, beiden wonende te Herzele. Verkoopsvoorwaarden bij Livinus Frans van der Straeten, ex-griffier te Eine, of bij Geeraert de Vuyst, ex-griffier te Herzele en notaris te Borsbeke. ("Gazette van Gend", nr. 849 van 6 mei 1802, of 16 floréal jaar X)

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Clemmen de Peteghem Josse Charles, te Gent
- 06.10.1836, deling: van de Woestijne de Liedekerke Theophiel Guillaume Marie (elders Léonard Ghislain), rentenier te Gent (onderhandse akte)
- 26.07.1878, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Theophiel van de Woestijne de Liedekerke)
- 19.10.1905, deling: de Traux de Wardin - van de Woestijne Henri Wenceslas Gaston Marie, eigenaar te Jodoigne-Souveraine (notaris De Vuyst)
- 1910, erfenis: de weduwe (overlijden van Henri de Traux de Wardin)
- 18.05.1926, gift: a) de Traux de Wardin Henri Wenceslas Marie Ghislain (voor naakte eigendom), secretaris van H.M. de Koningin te Brussel en b) de Traux de Wardin - van de Woestijne Henri Wenceslas Gaston Marie, de weduwe (voor vruchtgebruik), eigenares te Jodoigne-Souveraine (notaris De Schuyver)
- 11.01.1937, einde vruchtgebruik: de Traux de Wardin Henri Wensceslaus Maurice Ghislain, zonder beroep te Jodoigne-Souveraine (overlijden van de weduwe)
- 16.11.1940, deling: De Troux de Wardin Jean Albert Gaston Marie Wenceslas, zonder beroep te Brussel (notaris Dandoy)
- 13.07.1962, verkoop: Sikkel-Kooijman Dirk Albert, handelsvertegenwoordiger te Herzele, later te Anderlecht (notaris Van den Bossche)

De molen 's Heerenmeersen vormde tijdelijk (vanaf voor 1834) een dubbelmolen met een vlaszwingelmolen, maar die werd reeds in 1872 opgeheven.
In 1905 kwam de watermolen in het bezit van Henri Wenceslas de Traux de Wardin, gehuwd met Ghislaine Victoire van de Woestijne, een van de vier dochters van baron Theofiel van de Woestijne. De watermolen bleef draaien tot rond 1940. De laatste molenaars waren Edward en Alfons De Vuyst.

In 1962 werd de molen verkocht aan Dirk Sikkel-Kooijman. Zijn moeder was jarenlang in dienst geweest van de familie de Traux de Wardin in Brussel. De nieuwe eigenaar wilde van het molenerf een soort recreatiegebied maken. De stallingen werden verbouwd en het molenmechanisme werd uitgebroken. Hij noemde de plaats "De Bataaf" omdat hijzelf Noord-Nederlander was.
In 1974 brandde het molenhuis af en werd op dezelfde plaats een restaurant gebouwd.

De molen had een dubbel bovenslagrad: de eerste bevond zich links van het terras met de ingang op de beek; het tweede bevond zich aan de zijparking aan de achterkant. Het sluiswerk is nog gedeeltelijk aanwezig in de Molenbeek.

Lieven DENEWET & Georges SOUFFREAU & Herman HOLEMANS

Archieven
Stadsarchief Gent, Penningkohieren Herzele, 1571, f° 21 r°

Gedrukte bron
"Gazette van Gend", nr. 849 van 6 mei 1802, of 16 floréal jaar X (openbare verkoop)

Werken
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962);
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 3. Gemeenten G-H-I", Rotem, Studiekring Ons Molenheem, 2000.
Georges Souffreau e.a., "De molens van Herzele. Een historisch overzicht", Herzele, vzw De Hellebaard, 2009, 104 p.
Aloïs Suys, "De Molenbeek", Aalst, 1950.