De Watermolen van Dentergem stond op de Speibeek of Molenbeek aan de noordzijde van de huidige Wontergemstraat, waar nu een bankgebouw staat.

De molen werd voor het eerst vermeld in 1585: ""een beexken commende vande watermeulne van Denterghem".

Vermeldingen van de molenbeek: "de Watermeulenbeke" (1665), de "Watermolenbeek" (1850).

Op een kaart van 1725 zien we het kerkplein ten zuiden van de kerk, met in het midden de schandpaal, aan de oostkant de Speibeek, met een brug over de Wontergemstraat, en de watermolen. Deze watermolen was, samen met een windmolen, in het bezit van de heer van Dentergem.

Cornelis Braet, zoon van Jan Braet en Joanna Dhanens, groeide op aan de Eeckhoutmolen te Kanegem. Hij huwde op 26.11.1648 te Vinkt met Joanna Ghijlincx. Beiden stierven te Aarsele, respectievelijk op 28.4 en 19.11.1692. Eind 1650 startte hij te Dentergem met de wind- en de watermolen van de minderjarige dorpsheer, ridder Frans-Filip Lanchals, baron van Exaerde, heer van Olsene, Dentergem, Oeselgem en Gottem. De heerlijke macht en het goederenbeheer werden uitgeoefend door de schoonvader Donati Allemanni, echtgenoot van Joanna-Philippina vander Gracht, lid van de Oorlogsraad en kolonel in dienst van de Spaanse koning. In het leenhof van Dentergem en Olsene zetelde Cornelis ten tijde van het heksenproces tegen Tanneke Viaene. De Fransen maakten het dorp in 1657-1658 en 1667 zeer onveilig. Nadat de pest er van 1661 tot 1668 vele slachtoffers had gemaakt, verhuisde Cornelis begin 1671 naar het “Goed ten Damme” te Aarsele, aan de Speibeek.

Op  5 januari 1671 werd een prijzij opgesteld van de wind- en watermolen, eigendom van de baron van Eksaarde als heer van Dentergem. Cornelis Braet was afscheidende pachter en Jaspaert (Ver)vaecke aankomende pachter. De windmolen had een ligger en loper 17ers. De watermolen een ligger en loper 15ers.

In 1698 was de baron van Eksaarde de Dentergem de eigenaar. Aankomende pachter was Danneel Villesonne. Joannes Andreas, gehuwd met de weduwe van Jan van den Bulcke, was afgaande pachter van de wind- en watermolen (te voorent was afgaende pachter Adriaen de Leersnijder x geweest met de weduwe Joos Peerts Vervaecke). Bij die gelegenheid werd, op 8 maart 1698, een prijsschatting opgemaakt door de molenmakers Gillis Mulle, prijzer uit Gullegem en Gillis Desijn.

Op die kaart van 1725 zien we een weinig bebouwing aan de zuid- en de westkant. Een kaart van 1773 geeft nagenoeg dezelfde situatie weer.

De watermolen werd reeds in 1726 ontmanteld, aangezien de Speibeek onvoldoende debiet leverde. De watermolen werd nog een laatste keer, op 27 juni 1726, geschat door Gillis en Joannes Denijs, molenmakers en prijzers van de korenwatermolen van de baron van Eksaarde.

Er onststond een proces betreffende de belasting van de molen, met de burgemeester en schepenen van Dentergem tegen de baron van Eksaarde. Laatstgenoemde wilde, bij requeste van 31 oktober 1726, de lasten van zijn wind- en watermolen met de helft verminderen, omdat de watermolen was afgebroken. De heer van Eksaarde had dan alleen nog maar een windmolen. De watermolen was over enige jaren afgebroken (brief van 1752). De toenmalige eigenaar was Ignatius van Pottelsberghe.

Deze Speibeek (Wontergemstraat tussen de nrs. 23 en 25) is er thans overwelfd.deze volgt gedeeltelijk het tracé van de Speibeek. De cottage nr. 31 dateert volgens het kadaster van ca. 1941. Buiten de bebouwde kom loopt de straat in landelijk gebied.

Lieven DENEWET & André BRAET

Rijksarchief Gent, fonds Piers de Raveschoot, 279: afrekening van 1665.
Rijksarchief Gent, Kaarten en plannen, nr. 1580.
Kadasterarchief West-Vlaanderen te Brugge, 207, Mutatieschetsen, Dentergem, 1936/3.
Stedelijke Bibliotheek Kortrijk, Fonds de Bethune, hs. 194, Renteboek…, art. 66.
"De geschiedenis van de Brugse Leie", Kultureel Jaarboek Oost-Vlaanderen, Nieuwe Reeks, Bijdrage nr. 10, 1979, p. 35-111, met twee kaarten (vermelding uit 1585).
K. De Flou, Toponymie van Westelijk Vlaanderen..., Brugge, dl. XVII, p. 107.
M. Coornaert, Watermolens en Hilteweren in West-Vlaanderen", Jaarboek van de Geschied- en Heemkundige Kring De Gaverstreke, 1980, p. 45-53 (47).
J. Monballyu, Heksenprocessen te Olsene en Dentergem in 1660-1670, in “Handelingen Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde Gent”, Nieuwe Reeks LVII (2003), p. 123-184.
E. Bekaert, De roede van Tielt. Als straten gaan... praten, 2005, p. 31, 32-33.
P. Van Vlaenderen & M. Vranckx, Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Dentergem, Deelgemeenten Markegem, Oeselgem en Wakken, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL32, 2007.
Eric Bekaert, Molens en molenaars in Dentergem, De Roede van Tielt, 2010, 1, p. 3-37.
Luc Goeminne, Schatting van de windmolen en watermolen te Dentergem in 1671, in: De Roede van Tielt, 2008, nr. 3, p. 181-190;
L. Goeminne & A. Braet, Schattingen van de wind- en watermolen van Dentergem, in “Molenecho’s”, jg. 35 (2007), afl. 2, p. 304-311.
Molenecho’s, XXII, 1994, 3-4, p. 204 (foto)
Herman Holemans, Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 2. Gemeenten D-G, Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1994.
P. Van Vlaenderen & M. Vranckx, Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Dentergem, Deelgemeenten Markegem, Oeselgem en Wakken, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL32, 2007.