Bergmolen

De "Belzebubmolen" of "Vindevogels molen" was een houten korenwindmolen aan de zuidoostzijde van Meuleberg (straatnaam), op de flank van de Tiegemberg, op 1,2 km ten noordwesten van de kerk van Tiegem.

De eerste staakmolen zou dateren van 1267. Dat jaartal stond gegrift in de westzijde van de staak. De "Gazette van Gend" van 12 september 1834 wijdde er een artikeltje aan en schreef dat de merkwaardigheid heel veel bekijks heeft en "zelfs heeft eenen oudheydsminnaer van Kortryk, dezen beroemden molenstaek de tederste omhelzingen toegebragt".

Volgens molenaar Hector Vindevogel alias Torie Mulders, "zeilde de molen 48 voeten. Er waren twee koppels Franse molenstenen: de achtermolen was een zesvoeter en de voormolen was 5 voeten en half. De molen mat 12 voet in de breedte en 15 voet in de diepte.

In 1626 werd de molen vrijwel geheel vernieuwd, met uitzondering van de staak en de steenbalk, die van dezelfde boombol kwamen.

De staak was hier een topeinde die 20 voeten hoog was en op de kruisplaten 2,5 voet mat, vierkant beschaald en spekvrij. Molenstaken hebben normaal als kaken de uitwas van het "eersgat" van de boom waaruit ze gekapt worden. Misschien was dat wel de reden waarom ze meestal "gevierig" worden. Er waren vele molenstaken die geen eeuw doorstonden. De keuze lag niet altijd voor de hand een eik te vinden die spekvrij en vierkant beschaald is, 2,5 voeten meet en 20 voeten hoog is. De staak te Tiegem was een ruw bekapte boom, wem bewerkt maar zonder pracht of praal. Volgens de overlevering was de steenbalk die Dominicus Vindevogel in 1809 liet vervangen, het "eerdbol" van deze boom. Het vangwiel droeg het jaartal 1626 en werd in 1913 vervangen, aangezien het slap in zijn strop was geworden.

Dominicus Vindevogel liet de molen in 1809 totaal vernieuwen, met uitzondering van de staak, de windweeg en het vangwiel. Ondertussen werden de zakken van de klanten op de Landergemmolen in Anzegem gemalen.
In 1863 reisde Karel Vindevogel naar La Ferte-sous-Jouarre in Franrkijk en koos en kocht er als molenstenen de zesvoeters die tot op het einde als achtermolen dienden.
In 1878 werd de laatste molenas ingestoken. Deze was afkomstig uit het Gernaybos te Tiegem, dichtbij de boerderij die toen bewoond werd door Portie Locquet.
In 1878 werd een ijzeren askop opgezet: hij kwam uit de ijzergieterijen van de gebroeders Vancoppenolle te Berchem (Kluisbergen).

Reeds sinds 1707 werd de Bergmolen ononderbroken uitgebaat door de familie Vindevogel.  In 1788 werd de molens belast met de waarde van 2 bunders en 2 vierendelen grond.

We zien hem aangeduid op:
- kaart van de kasselrij Oudenaarde (1669, Stadsarchief Oudenaarde) als een staakmolen met de aanduiding "Montagne et moulin de Tieghem".
- de Fricxkaart (1712)
- de Villaretkaart (1745-1748)
- de Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen
- de Atlas der Buurtwegen (ca. 1844)
- de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) met de benaming "Tieghem Molen"
- de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860) met het symbool van een staakmolen op teerlingen.

Rond 1830 was de molen in het bezit van Carolus Vindevogel-Demeulemeester. Na zijn overlijden op 19 oktober 1879 volgden zijn kinderen hem op. Eén van hen was Edmond Vindevogel (Tiegem, 1836 - 1911), gehuwd met Maria Algoet (Tiegem, 1850 - 1933). Bij akte verleden voor notaris Van Saceghem op 30.12.1880 werden zij de nieuwe eigenaar.

De laatste eigenaar-molenaar (akte notaris Dekeirsschieter, 19.07.1923) was zijn zoon Hector Vindevogel, beter bekend onder zijn roep- en schrijversnaam Torie Mulders. Hij was geboren te Tiegem op 5 juli 1883 en overleed er op 21 januari 1961. Hij huwde te Wortegem in 1905 met Zulma Balcaen (Wortegem 1882 – Tiegem 1936). Zij kregen als kinderen: Valère (Wortegem-Petegem 1905 – Kortrijk 1979) en Yolande Vindevogel (Geluwe 1906 - Tiegem 1977). Kleinzoon Siegfried Vindevogel (1936-2007) uit Harelbeke was een bekende oogarts.           

De molen werd sterk gehavend tijdens de doortocht van de geallieerden in oktober 1918. De molenkast was geheel doorschoten. Dwars door het keuveleinde werd de vang met een vierde van de velgen van het vangwiel en de armen van het strop stukgeschoten.  De ene arm van het voorwiel was als door de muizen afgeknaagd. De kuip van de voormolen was met de loper in gruizelmenten geslagen. De wolfsbalk, die in 1913 nog vernieuwd werd, was gebroken en stak zeven à acht voeten over de trap zijn lange splinters uit.
In de kap waren vier gaten geslagen. De binnensteenband van de westkant was uitgeslagen. De teerlingdeksels waren vergruisd of gespongen. De hoeken vaqn de teerlingen waren afgeschoten.

Direct na de wapenstilstand werd de molen hersteld om nog drie jaren te draaien. Het gewin was echter te schaars om behoorlijk een groot gezien te voeden, zodat molenaar Hector Vindevogel het beter vond de molen stil te zetten en elders werk te zoeken. Zo vond hij het lucratiever om het schroot in het Ieperse frontgebied te verzamelen en te verkopen. In 1923 deed het vakblad De Belgische Molenaar een oproep om deze zeer oude windmolen te beschermen. De molen was in 1931 al zo vervallen, dat hij dreigde onder de beukende windstoten te bezwijken.

In 1936 werd de sterk gehavende molen omgetrokken (zie hierna). In dat jaar overleed ook Hectors echtgenote. Hector zou nog vele jaren alleen wonen en werken op de ouderlijke hoeve aan de Meuleberg.

Torie Mulders stond bekend als de dorpsfilosoof van Tiegem. Hij was goed bevriend met  - en was zelfs inspirator van -  romanschrijver Stijn Streuvels (Frank Lateur) die vanuit zijn groot raam een panoramisch zicht had op een windmolen.

Torie Mulders was ook actief als toneelspeler, regisseur en schrijver. Als gedegen molenkenner schreef hij de studie De windmolens tussen Schelde en Leie. In 1945 verscheen zijn Honderd jaar dorpskroniek van Tieghem waarin hij ook vele eigen belevenissen aanhaalde. In de Handelingen van de Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijk publiceerde hij een aantal volkskundige bijdragen. Onder de titel Stand schreef hij een lijvige roman, maar hij slaagde er niet in een uitgever voor te vinden.

Op 29 augustus 1936 werd tijdens de opnamen van de film Het kwade oog (naar een scenario van Herman Teirlinck en met cineast Charles de Keukeleire) de Bergmolen omgetrokken. Valerius De Saedeleer en Stijn Streuvels protesteerden tegen deze sloop. Anderzijds had Stijn Streuvels had een en ander met Torie afgesproken op verzoek van zijn vriend Herman Teirlinck. De vernieling van de oude windmolen was een spijtige zaak en is achteraf door alle betrokkenen, niet in het minst door de molenaar zelf, erg betreurd. Vrij scherp was dan ook de reactie van het satirische weekblad ‘Reinaert’: “In Hollywood kletsen de komieken slechts taarten van zeepsop naar mekaar en doen de tragediespelers kathedralen van plaaster ineenstorten. Teirlinck velt het echte neer, om het valse van zijn scenario dan toch door iets levensecht te stofferen”. Hoe dan oo, ongewust stond deze 'barbaarse' daad - alle reddingspogingen ten spijt - symbool voor een nieuwe tijd die de definitieve economische teloorgang van zowel het wind- als het watermolenbedrijf inhield.

De molensite is thans in een bosje veranderd. De teerlingen zijn er nog gedeeltelijk aanwezig.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Vindevogel-Demeulemeester Carolus, molenaar te Tiegem
- 19.10.1879, erfenis: de kinderen (overlijden van Carolus Vindevogel)
- 30.12.1880, verkoop: Vindevogel-Algoet Edmond, herbergier te Tiegem (notaris Van Saceghem)
- 27.07.1911, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Edmond Vindevogel)
- 19.07.1923, verkoop: Vindevogel-Balcaen Hector Arthur, molenaar te Tiegem (notaris Dekeirsschieter - "thans ongebruikte houten windmolen").

Lieven DENEWET & Hector VINDEVOGEL

Archieven en landkaarten
- kaart van de Kasselrij Oudenaarde (1669, Stadsarchief Oudenaarde)
- Fricxkaart (1712)
- Villaretkaart (1745-1748)
- de Ferrariskaart (ca. 1775)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) 
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

Gedrukte bronnen
Gazette van Gend, 12.09.1834 (vermelding van inscriptie 1276 op de molenstaak).

Werken
Lieven Denewet & Jan Delcour, "Vakknepen door en voor onze molenaars. 1. Hector Vindevogel alias Torie Mulders; 2. Henri Van Nuffel; 3. Jozef De Waele", Molenecho's, XXXVI, 2008, 4, p. 197-219.
J. Huyghebaert, "Molenstaak te Tiegem", Biekorf, jg. 83, 1983, 2, p. 203.
Godfried Van de Meulebroeke, Terugblik op Tiegem, Tiegem, 1992, p. 154.
Pierre Mattelaer, Molens van groot-Anzegem, Jaarboek van de Geschied- en Heemk. Kring “De Gaverstreke”, XXXIII, 2005, p. 147-198.
De Cock G., Tiegem, parel der Vlaamse Ardennen, Antwerpen, 1970 (Vlaamse Toeristische Bibliotheek, nr. 126).
Torie Mulders (pseudoniem van Hector Vindevogel), "De windmolens tussen Schelde en Leie, in: Handelingen van de Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijk, XXII, 1946-1948, p. 46-107 (p. 102-104)(uitgegeven handschrift uit 1931 met latere toevoegingen).
Torie Mulders, "Honderd jaar dorpskroniek van Tieghem", Tielt, 1945.
Jean de Béthune, In memoriam Torie Mulders 1883-1961, Handelingen van de Koninkl. Geschied- en Oudheidk. Kring van Kortrijk, XXXII, 1961-’62, p. 488-491 [lijkrede].
Pierre Mattelaer, De terechtstelling van twee onschuldigen. Een verhaal over molens en molenaars, De Leiegouw, XXXIII, 1991, 3-4, p. 227-242.
Pierre Mattelaer, Nog over de “onschuldig terechtgestelde” molens van Russeignies en Tiegem, Molenecho’s, XX, 1992, 2, p. 82-85.
Herman Holemans, "West-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 7. Gemeenten S-U", Opwijk, 2003, p. 56-57.
Achiel Verbrugge, "100 jaar geschiedenis uit een eeuwenoud Muldersgeslacht", Tiegem, 1968 (onuitgegeven).
Roel Vande Winkel & Ine Van Linthout, "De vlaschaard 1943: een Vlaams boek in nazi-Duitsland en een Duitse film in bezet België", ill, Uitg. Groeninghe, Kortrijk, 2007, met dvd.
Stijn Streuvels, "In oorlogstijd. Het volledige dagboek van de Eerste Wereldoorlog". Orion/B. Gottmer, Brugge/Nijmegen 1979.
De Gunsch A. & De Leeuw S. m.m.v. Callens T., Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Anzegem, Deelgemeenten Anzegem, Gijzelbrechtegem, Ingooigem, Kaster, Tiegem en Vichte, Bouwen door de eeuwen, 2006.
[Bataille Jaak], De Belzebuthmolen of Bergmolen te Tiegem, Curiosa, XLVIII, 2010, nr. 479, p. 26-30.
Stijn Streuvels 1971, II, 747, 852-853, 864.
Stijn Streuvels, ‘De terechtstelling van een onschuldige’, Maastricht, 1940.
De Belgische Molenaar, XXXII, 1937, 2, p. 487.
De Belgische Molenaar, XVIII, 1923, 16, p. 488.
Van Isacker, 1978-1983, II, p. 55.
Lieven Denewet, "Honderd bespookte molens in Vlaanderen. Een verzameling molensagen van de Kuststreek tot het Maasland", Molenecho's, XX, 1992, nr. 2-3.
Jacques Lorthiois, "Flandre Occidentale. Meuniers et moulins de West-Flandre", L'Intermédiaire des Généalogistes, n° 170, XXIX, 1974, 2, p. 116-126 (124).