Heizijdemolen

De Heizijdemolen of Kasteelmolen was een stenen windmolen,aan de P.F. de Naeyerstraat (nr. 5), op Heizijde, op 1,7 kilometer ten oosten van de kerk van Lebbeke.
De molen werd rond 1800 opgericht als een korenmolen en later ook ingericht als een schorsmolen.

Benamingen op landkaarten:
- Kaart Vandermaelen, ca. 1850: "Heysyde Molen" (naar het gehucht Heizijde)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp, ca. 1860: "Kasteel molen" (naar het Hof ter Hulst of Kasteel De Naeyer)

Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Lebbeke in 1818: "Il y a dans la commune de Lebbeke cinq moulin à vent dont quatre servent à moudre  du grain et le cinquième à moudre des graines grasses pour huiles. L'expert les a divisés en quatre classes, savoir:
le 1re classe celui appartenant à Mr. Backer, située section A n ° 424. Il sert à moudre du grain. La 2e classe se compose du moulin de F. Van Overstraeten, situé section A n° 64. Il sert aussi à moudre du grain. La 3e classe comprend le moulin appartenant à Regemoorter, section C n° 1032. La 4e classe se compose du moulin de Dhooghe, situé section D n° 639 et celui de Van Langhenhove, situé section C n° 377. Ce dernier sert à faire de l'huile.
Il a été imposssible de se procurer des baux. L'expert a donc du se borner à prendre des inforamtions multipliées et à comparer ces propriétés aux moulins des commuens voisines. De ces démarches il est resulté les évaluations suivantes
1re classe à un revenu brut de 300 francs d'où le tiers déduit donne fr. 200 revenu net.
2me classe à un revenu brut de 250 francs d'où le tiers déduit donne fr. 160 revenu net.
3me classe à un revenu brut de 210 francs d'où le tiers déduit donne fr. 140 revenu net.
4me classe à un revenu brut de 180 francs d'où le tiers déduit donne fr. 120 revenu net.
Il y a quatre tordoirs (moulins à huile mus par cheval) dans la commune de Lebbeke, l'expert les considère tous quatre d'égale valeur. A défaut des baux il les a comparé aux autres propriétés bâties de la commune et il estime qu'ils doivent être évalués à raison d'un revenu anuel brut de 120 francs, dont le tiers déduit pour entretien, done un revenu net de fr. 80.

De molen werd in 1834 ondergebracht in klasse 3, met een kadastraal inkomen van 266 frank.

Eigenaars:
- 1818: Van Langenhove
- voor 1834, eigenaar: Van Langenhove Emile (elders Guillaume), molenaar te Lebbeke
- 09.07.1860, deling: De Naeyer-Van Langenhove Pierre François, handelaar te Lebbeke (notaris De Bleeck)
- later, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Pierre François De Naeyer)
- 15.11.1889, deling: a) De Naeyer Florimond Josse, nijveraar te Lebbeke en b) De Naeyer Jean Valentin, nijveraar te Lebbeke (notaris Peeters - "une effilocherie avec maison, forge et terrain", op C377c).

In het begin van de 19de eeuw was de molen in het bezit was van de familie Van Langenhove.
Pieter Frans De Naeyer was in 1848 gehuwd met Johanna Van Langenhove, dochter van de molenaar op de Kasteelmolen, en richtte in 1850, naast de schors- en korenwindmolen van zijn schoonvader, een magazijn voor lompenuitrafeling ("effilocherie") op dicht bij het kasteeltje "Hof ter Hulst". De eerste machines worden aangedreven door de windmolen, sinds 1854 door een stoommachine in de molen (kadaster in 1855: "C376a, "fabrique à vapeur de chiffons et battre le lin"). Dit zou uitgroeien tot de vermaarde lompenfabriek die tussen 1895 en 1905 haar grootste uitbreiding kende. Ze strekte zich uit van aan de molensite langsheen de spoorweg met een eigen aftakking en stationnetje “Heizijde”. Ze verschafte aan honderden mensen werk. De fabriek verdween in 1965 maar tot op heden is het kasteeltje nog eigendom van de familie De Naeyer. Het neoclassicistisch kasteel van vijf traveeën en twee bouwlagen is gelegen aan de P.F. De Naeyerstraat 8-10 en is beschermd als monument bij ministerieel besluit van 12.12.2002.

Een nieuwe stoommachine werd geplaatst in 1865. Er werd evenwel ook nog gebruik gemaakt van windkracht om graan te malen. Deze stoommachine werd in 1880 weer verwijderd. De windmolen werd in 1894 gesloopt in functie van de utibreiding van de lompenfabriek

Het voormalig molenaarshuis bestaat nog en is opgenomen in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed. Het is een ver achterin gelegen woning van zeven traveeën en oorspronkelijk één en thans twee bouwlagen onder zadeldak, in kern opklimmend tot circa 1800. Verankerde gecementeerde voorgevel met schijnvoegen op een imitatiebreukstenen plint, rechthoekige deur en vensters, op de begane grond in vlakke arduinen omlijsting; twee rechter vensters met glas-in-lood. Rechter zijgevel met sporen van vlechtingen van het oorspronkelijke dak.

Links van de gekasseide oprit, restant van de vroegere lompenfabriek met enkele bewaarde traveeën onder shetdaken, thans in ruïne.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

J. Dauwe, "Oud Lebbeke", Lebbeke, 1973, n r. 35.
J. Deuwe, Lebbeciana. Uit het verleden van Lebbeke - Wieze - Denderbelle, Lebbeke, 1979, p. 16.
L. Pieters, Lebbeke, Beelden uit het verleden, Lebbeke, 1999, p. 13-14.
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962).
Herman Holemans, Oost-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1995. Deel 4. Gemeenten K-L, Opwijk, Ons Molenheem, 2002, p. 47.
Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Gemeenten: Berlare, Buggenhout, Lebbeke, Waasmunster, Hamme en Zele,Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 20N.