Axpoelemolen

De Axpoelemlen was een houten koren- (en later eveneens olie)windmolen aan de oostzijde van de Axpoelmolenstraat (nr. 3). 

Deze staakmolen was de oudste van Kanegem, vermeld als "Caneghemmeulene" in 1357.

Volgens de penningkohieren van 1572 stonden er in Kanegem twee korenwindmolens; de Caneghemmuelene en de Eeckhoudtmuelene. Deze laatste was eigendom van de heer van Poeke en was - blijkens de geschatte waarde - de belangrijkste.

De staakmolen werd in 1585 voor het eerst "Axpoelemolen" genoemd, later ook wel "meulen van Creuswege", of in de periode ca. 1846-1879 voor korte tijd "Dekkersmolen", z.g. naar de toenmalige eigenaars Dedecker (voor  1834-1859). De molen lag op een leen van de Ruiseleedse heerlijkheid "Axpoele", in bezit van de heren van Poeke.

Bij de molen ligt de "Meulecoutere" (renteboek van Axpoele, 1609). Weergegeven in het landboek van 1762 als een staakmolen op teerlingen, met twee bijhorende parallelle volumes haaks op de straat.

Aangeduid op de Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmolen,

Zowel in de Atlas der Buurtwegen (1846), de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) als op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 185O) vermeld als "Dekkers Molen".

De staakmolen werd in 1859 openbaar verkocht. Dan was er al melding  van een olieslagerij aan de voet van de molenberg. De molen kwam halverwege de 19de eeuw in het bezit van landbouwer Leo De Brabandere (cf. "Groot Goet ten Broucken", Neringenstraat).

Onder de molen werd in 1900 een olieslagerij in een torenkot geïnstalleerd. In 1910 werd nog een stoommachine bijgeplaatst. De olie-inrichting werd in 1920 verwijderd. De "Axpoelemolen" werd afgebroken in 1922: we vinden hem niet meer terug in een akte van 24 april 1922.  Op de plaats bleef een maalderij gevestigd (Taelman-David).

De voormalige molensite "Axpoele", met resterende beboomde en begraasde molenberg waarop een bewaarde kollergang is opgesteld, is opgenomen in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed. Het voormalige schuur-stalvolume is gerenoveerd tot landelijke villa.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Dedecker-Demey Pieter, molenaar te Kanegem
- later, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Pieter Dedecker)
- 31.08.1853, deling: Dedecker Clement, molenaar te Kanegem (notaris Van Outryve)
- 26.10.1859, verkoop: Debrabandere-Goeminne Leo, landbouwer te Kanegem (notaris Wibo)
- 02.07.1879, erfenis: de kinderen: a) Debrabandere Auguste, b) Debrabandere Valerie, c) Debrabandere Emiel, d) Debrabandere Leo, e) Debrabandere Theofiel, f) Debrabandere Louis en g) Debrabandere Octaaf (overlijden van Leo Debrabandere)
- 26.12.1897, erfenis: a) Debrabandere Auguste, b) Debrabandere Valerie, c) Debrabandere Leo, d) Debrabandere Theofiel, e) Debrabandere Louis en f) Debrabandere Octaaf (overlijden van Emiel Debrabandere)
- 02.03.1900, erfenis: a) Debrabandere Auguste, b) Debrabandere Valerie, c) Debrabandere Leo, d) Debrabandere Theofiel, de weduwe en de kinderen, e) Debrabandere Louis en f) Debrabandere Octaaf (overlijden van Theofiel Debrabandere)
- 03.06.1902, erfenis: a) Debrabandere Auguste, b) Debrabandere Valerie, c) Debrabandere Leo, de weduwe en de kinderen, d) Debrabandere Theofiel, de weduwe en de kinderen, e) Debrabandere Louis en f) Debrabandere Octaaf (overlijden van Leo Debrabandere)
- 05.12.1909, erfenis: a) Debrabandere Valerie, b) Debrabandere Leo, de weduwe en de kinderen, c) Debrabandere Theofiel, de weduwe en de kinderen, d) Debrabandere Louis en e) Debrabandere Octaaf (overlijden van Auguste Debrabandere)
- 17.05.1911, erfenis: a) Debrabandere Leo, de weduwe en de kinderen, b) Debrabandere Theofiel, de weduwe en de kinderen, c) Debrabandere Louis en d) Debrabandere Octaaf (overlijden van Valerie Debrabandere)
- 07.12.1920, deling: Debrabanderer-Vandendriessche Theophiel, de weduwe en de kinderen, zonder berope te Aarsele (notaris Ghekiere)

Archieven
Stadsarchief Gent, Reeks 32 /nr. 136 (penningkohieren Kanegem, 1571)
Stadsarchief Tielt, nrs. 3908-3909: Landboek van Kanegem, 1762.
Rijksarchief Gent, Kaarten en Plannen, nr. 2631: Kaart van de parochie Kanegem, circa 1600.
Rijksarchief Gent, Sint-Baafs / Bisdom Gent,. K2570 (16362): Meting met kaart van het Goed ten Broeke, en Idem van het goed te Keukelare, door Lowijs de Bersaque, 1629, met aangenaaide meting met kaart van landerijen te Kanegem en Aarsele door dezelfde, 21/10/1628.
Rijksarchief Brugge, Fonds Leiedepartement, nr. 1246. Bevolkingstelling Kanegem, 28 Vendemiarie VIII (20 oktober 1799).
Rijksarchief Brugge, Fonds Volkstelling 1815, Eerste reeks, nr. 83. Bevolkingstelling Kanegem (1 januari 1815).
Kadasterarchief West-Vlaanderen, 207, Mutatieschetsen, Kanegem.

Werken
Belconsulting nv, GNOP Tielt, Fase 1 : Visievorming Natuur en Landschap, Tielt, 1996.
Cafmeyer M., "Ik kom van Kanegem", in Jaarboek Bond van de Westvlaamse Volkskundigen, nr. 1, 1975, p. 113-136.
De Brabandere R., "Het Groot Goet ten Broucken en de Kanegemse dorpsheerlijkheid Sint Baafs", in De Roede van Tielt, jg. 20, nr. 3-4, 1989, p. 102-154.
De Brabandere R., "De hoeve 'het Strichtensgoet' in Kanegem, ooit bewoond door de Spaanse adellijke familie de Castillo", in De Roede van Tielt, jg. 35, nr. 4, 2004, p. 146-170.
De Brabandere R., "Kanegem", in: Hollevoet F. e.a., "Als straten gaan… praten", Tielt, 2005, p. 51-60.
De Brabandere R., "Kanegem: geschiedenis en erfgoed", in De Roede van Tielt, jg. 37, nr. 3, 2006, p. 136-163.
De Brabandere R., "De Kanegemse kouters, een uniek restant van het oude cultuurlandschap", in De Roede van Tielt, jg. 26, nr. 3, 1995, p. 124-148.
De Brabandere R., "Het oud kasteel van Kanegem", in De Roede van Tielt, jg. 21, nr. 4, 1990, p. 200-207
De Brabandere R., "De strijd om de titel heer van Kanegem, in De Roede van Tielt, jg. 23, nr. 4, 1992, p. 130-150.
De Coninck B., "Kanegem (1647-1797). Een historisch-demografische studie van een West-Vlaamse plattelandsgemeenschap", Gent, onuitgegeven licentiaatverhandeling RUG, 1999-2000.
De Coninck, "Leven en dood in Kanegem. Een historisch-demografische studie van Kanegem (1647-1797)", in De Roede van Tielt, jg. 32, nr. 3, 2001, p. 115-149.
De Flou K., "Woordenboek der toponymie van westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het land van den Hoek, de graafschappen Guines en Boulogne, en een gedeelte van het graafschap Ponthieu", Deel I, Brugge, 1914, kolom 405; Deel III, Brugge, 1923, kolom 164.
"Voor Kanegem wil ik mijn harpe snaren", Sint-Andries, 1968.
"Westvlaamse Windmolens: De Plaatsemolen of Billiets molen te Kanegem", in Curiosa, jg. 43, nr. 422, 2005, p. 17-18.
Callaert G. & Santy P. m.m.v. Boone B., Devooght K. & Moeykens S., Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Tielt, Deel I: Stad Tielt (straten A-R), Deel II: Stad Tielt (straten S-Z), Deelgemeenten Aarsele, Kanegem en Schuiferskapelle, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL29, 2007.
Lieven Denewet, "West-Vlaams molennieuws, voorjaar 2014", in: /West-/Vlaams Molenblad, XXX, winter 2014, Kanegem (Tielt), Mevrouwmolen, p. 8-11
C. Verbeke, "De penningkohieren als sociaal-economisch en demografische bron. De Roede van Tielt rond 1571-’72". Universiteit Gent, onuitgegeven licentiaatsthesis, 1988, p. 84, 86.
V. Arickx, "De bevolking van Kanegem in 1692 en 1695", in: De Leiegouw, VI, 1964, 1, p. 27.
J. De Smet, "De toestand van de Kastelnij Kortrijk in 1765", in: Handelingen van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijjk, VIII, 1929, p. 106.
Lieven Denewet, "Rapport. Dertig jaar molenzorg in het Tieltse Molenland", Molenecho's, XXXI, 2003, 1, p. 8-29.
Herman Holemans, "Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1980. Deel 4. Gemeenten K-L, Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1997.
Westvlaamse Windmolens: De Plaatsemolen of Billiets molen te Kanegem, Curiosa, jg. 43, nr. 422, 2005, p. 17-18.
Gids voor Groot-Tielt 1987, Tielt, 1987, p. 245.
Westvlaamse Windmolens: De Axpoelemolen of Molen Dedecker te Kanegem, inCuriosa, jg. 42, nr. 412, 2004, p. 21-22.