De Maerlandmolen was een houten korenwindmolen aan de oostzijde van Westernieuwweg Zuid (nr. 8), op de hoek van de dreef die leidt naar de hoeve "het Vijverhof" (nr. 14), en tegenover de Voetweg.

De Westernieuwweg was, net als de ermee parallel verlopende Oosternieuwweg, één van de eerste polderwegen waarvan het tracé teruggaat op een oude middeleeuwse trekroute waarbij schaapskuddes in de nieuwe polders worden uitgestuurd naar hoger gelegen delen om de schorren te beweiden. Eerste vermelding reeds in 1310 en op dat moment gelegen in het z.g. "Maerlan(d)t" of "Mallant" (matland), een toenmalig uitgestrekt gebied gelegen boven de Meetkerkse Moeren en ten noorden van de kerk van Houtave, met het gehucht "Strooienhaan" als middenpunt.

Op de kaart van P. Pourbus (1561-1571) wordt aan de oostzijde van de weg ter hoogte van de vroegere dreef die leidt naar de hoeve "Vijverhof" (nr. 14) een houten windmolen (staakmolen) aangeduid met molenwal en molenhuis.  Deze voormalige dubbel omwalde hoeve, ook gekend als "Tempeliershof" of "Waterhof" bestaat uit een opper- en neerhof en heeft een geschiedenis die teruggaat tot in de middleeuwen. De hoeve maakt deel uit van het beschermde dorpsgezicht van 19 januari 1993.

Deze molen vond zijn ondergang in de Troebelen op het einde van de 16de eeuw of met het Beleg van Oostende (1601-1604). De heroprichting vond plaats voor 1737 (over de 17de eeuw zijn er geen gegevens beschikbaar). We zien de molen afgebeeld op de figuratieve kaart van het Vijverhof uit 1764 en op de Ferrariskaart van ca. 1771 als een staakmolen op teerlingen, met op de oosterzijde - nog voor het Vijverhof - het molenhuis, dat nog bestaat maar sterk verbouwd is (huisnummers 10-12).

De sierlijke inscriptie op de staak "1796" verwijst naar een vernieuwing.

De molen komt ook nog voor op het perceelplan van de gemeente Houtave uit 1805, maar niet meer op het primitief kadasterplan van Houtave uit 1830. Tussen 1805 en 1820 werd de molen verplaatst naar de Oostendse Steenweg, alwaar hij tot 1981 bestond.

De laatste molenaar op de oude standplaats, die tevens instond voor de overbrenging naar de Oostendse Steenweg, was Martinus Nyssen. Hij geboren te Helden (NL) op 9 januari 1745 als zoon van Henricus Nijssen en Johanna Janssen, en overleden te Houtave (B) op 28 januari 1820. Hij huwde eerst met Maria Vereecke te Houtave in 1791 en later met Johanna (Theresia) De Kimpe (°Sint-Pieters-op-de-Dijk 3 september 1774- +1829). Zijn naam stond geschilderd op het voorwiel als "1813 - Martinus Joannes Nyssens". Ook de namen van zijn knechten waren op dat wiel geschilderd: Jacobus Vendels (1809), Angelus Rotsaert (1811), Johannes Everaert (gekomen op 14 feburari 1814).

Inschriften (genoteerd door B.H. in de jaren 1950 en door Luc Devliegher op 15.03.1981, toen de molen gedemonteerd lag)
- op een klauwijzer (op 4 zijden) "FDM / ANNO / 1771 (hartje)"
- op de standaard: "1796"
- op het voorwiel stond geschilderd:
"1813 - Martinus Johannes Nyssens"
"JOANNES EVERAERT / IS HIER OP HOUTEAVE KOOMEN / WOONEN DEN 21 FEBRU 1814" (hij was een knecht van Martinus Johannes Nyssens)
Angelus Rotsaert, anno 1811
Jacobus Vendels, anno 1809
Carolus Lievens, anno 10 oktober 1846
Frederic Devos, anno 1837
In de wand: "Livinus Van den Berghe, 4 mei 1865" (knecht van Van Houtte)

Zie verder: Houtave, Westmolen
                 Wannegem-Lede, Houtavemolen

Lieven DENEWET, Gonda CALLAERT & Elise HOOFT

Archieven
Kadasterarchief West-Vlaanderen te Brugge, Primitief kadasterplan, Houtave, sectie C, 2de blad (circa 1830).
Kadasterarchief West-Vlaanderen te Brugge, 207: Mutatieschetsen, Zuienkerke, 1986/503.
Rijksarchief Brugge, Kaarten en Plannen Mestdagh, nummer 525: figuratieve kaart met een hoeve en landerijen (1764, kopie uit 1800).
Rijksarchief Brugge, Kaarten en Plannen Mestdagh, nummer 881: figuratieve kaart van een hoeve (18de eeuw).
Rijksarchief Brugge, Kaarten en Plannen Mestdagh, nummer 2099a: perceelplan van de gemeente (23/08/1805).
Rijksarchief Brugge, Kaarten en Plannen Mestdagh, nr. 511a: perceelplan van de gemeente (19de eeuw).
Rijksarchief Brugge, Ommelopers Peper, nummer 42: Ommeloper van de vollanden van de watering van Blankenberge, gemaakt door Antheunis Schoonmakere en François van der Poorte (1554, aanvullingen tot in 1829), 15de cohier, s.f.

Werken
Boussemaere J., Jacob van Maerlant. Deel 2: Het geslacht "De Costere" in Houtave, in Heemstede, jg. 4, nr. 1, 1999, p. 202.
Boussemaere J. & Logier F., Non nobis, Domine, ... of de Tempeliers in onze streken, in Heemstede, 2.2, 1997, p. 90-91.
Cumps K., De Tempeliers in Vlaanderen, Tielt, 1976, p. 388-390.
Cafmeyer M., Zo was het leven in Houtave, in Biekorf, 66.7, 1965, p. 299.
Callaert G. & Hooft E. m.m.v. Snauwaert L., Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Zuienkerke, Deelgemeenten Zuienkerke, Houthave, Meetkerke en Nieuwmunster,Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL13, 2002.