Plaatsemolen

De Plaatsmolen was een stenen koren- en oliewindmolen, type stellingmolen aan de noordzijde van de Smissestraat (nr. 6), bij de overgang met de Dorpsstraat en bij de hoek met de Predikboomstraat.

De molen werd in 1842 gebouwd. Op 8 april 1842 bekwam Charles Louis Vanlerberghe van de Bestendige Deputatie van de provincie West-Vlaanderen de toelating om een stenen molen te bouwen bij de Dorpsplaats. Tegen de oprichting waren protesten gerezen vanweze mevrouw de douairière burggraaf d'Hane de Steenhuyze te Gent, die eigendommen rondom bezat, en van Joannes Judocus Vanbiervliet, olieslager te Klerken-Smisse. Ondanks het gegeven dat Vanbiervliet ook schepen was te Klerken, gaf de gemeenteraad van Klerken op 29 december 1841 een unaniem gunstig advies voor de oprichting! De Bestendige Deputatie van de provincie West-Vlaanderen verleende op 8 april 1842 de toestemming.

Charles Louis Vanlerberghe werd er ook de eerste molenaar en olieslager. De bouw van de molen heeft wel zo'n drie jaar geduurd en was wellicht al begonnen voor de bekomen toelating.

In 1842 gebeurde er al een zwaar ongeval. In de vroege morgen was de molenaarsgast Engelbrecht Synaghel, 27 jaar oud en geboren te Zarren, op de molen aan het werk, toen hij door het raderwerk gegrepen werd. Zijn werkgezel Pieter Houck legde onmiddellijk de molen stil, maar het kon niet meer baten. Engelbrecht werd met een "afgrijselijk verpletterd hoofd" (zoals de krant dit omschreef) uit het molenwerk gtehaald.

De Plaatsmolen was voorzien van drie koppels maalstenen ("het rogge- & haversteen, het tarwesteen en het bloemsteen"), builderij en cilinders.

Opeenvolgende eigenaars:
- 1842, opbouw: Vanlerberghe Charles Louis, molenaar te Klerken. Zijn broer Leonardus Franciscus Vanlerberghe (1824-1870) werkte er ook als molenaar.
- na 1866, erfenis: de kinderen
- 03.12.1867, verkoop: Vanlerberghe Eugenie (dochter van Charles Louis), herbergierster te Klerken (notaris Proot)
- 14.05.1869, verkoop: Hillewaere-Vanloo Ivo, molenaar te Staden (notaris Proot)
- 05.03.1888, verkoop: Pysson-Senesael Charles ("Sjarel Pyson"), werkman te Hooglede en later molenaar te Klerken (notaris Wauters - stenen graanwindmolen); broer Richard Pysson was er ook molenaar.
Voor genealogische gegevens over de molenaarsfamilies: zie in bijlage.

De bekende toneelschrijver Jos. Janssen heeft als schoolknaap heel wat uren in de molen gesleten. Zo vertelt hij zelf in zijn werkje "Klerken in de goên ouden tijd": "Het was voor ons telkens een wonderbaar gevoel ons met het zeel te laten ophijsen tot de eerste verdieping en daar dan te zitten luisteren naar het gezoef van de wieken en naar het geknars van de molenstenen boven ons. Zoals het 'n gehele gebeurtenis was wanneer wij op de galerij mochten komen, hoog boven het woonhuis. Feitelijk was het woonhuis onder de molen gelegen; soms mochten wij tot aan het gebinte klauteren om daar het vreselijk spel van het knarsende wiel te aanschouwen, dat ons dreigde te vermorzelen".

In het begin van de 20ste eeuw droeg de molen de volkse benaming "Molen van Sjarel Pyson", naar molenaar Charles Louis Pysson (°Klerken 1849), gehuwd met Juliana Senesael (°Klerken 1860). Broer Richard Pysson (Klerken, 1858-1933) was er ook molenaar toen de eerste wereldoorlog uitbrak

Tijdens de doortocht van de Duitsers in oktober-november 1914 werd de molen zwaar beschadigd.

Op 28 september 1918 brak dan het langverwachte tegenoffensief los. Na een zware artilleriebeschieting slaagden 14 Belgische divisies erin door te breken tussen Ieper en Diksmuide. Na hevige gevechten werd Klerken dorp dezelfde dag nog veroverd en van de Dorpsmolen bleven alleen nog puinen over. Het puin werd in 1919 geruimd maar er volgde geen heropbouw.

Richard Pysson bekwam in 1923 de toestemming van de Bestendige Deputatie van de provincie West-Vlaanderen voor de oprichting van een maalderij met gasmotor en gasopslagplaats op de site van de vernielde windmolen.

Een afstammelinge van Charles Pysson, mevr. Christine Pysson, is filiaalhoudster van "Crelan Pysson Klerken", in de Smissestraat 8, vlakbij de vroegere standplaats van de molen.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archieven
- Rijksarchief Brugge, Provinciebestuur, reeks III, nr. 954 (oprichting in 1841-1842)
Provinciaal Archief West-Vlaanderen, Hinderlijke inrichtingen, BE PAWV A/1940-heden/A.7.-G.B./2011/P.B./26w, Richard Pysson. Maalderij - gasmotor - gasopslagplaats, Dorpsstraat sectie A nr. 108e, Klerken, 1923. 1 omslag. Bevat plannen en kadastraal uittreksel.

Werken
- Bijnens Bert, "Omtrent de Plaats- of Pyssonmolen te Klerken", Die Chronycke Bachten de Kupe, XLI, 2008, 2, p. 56 e.v.
- Denewet Lieven, "Zeven natuurgetrouwe pentekeningen van West-Vlaamse molens uit W.O. 1", Molenecho's, XVII, 1989, 4, p. 181-188.
- "De Plaatsmolen of molen Pysson te Klerken", Curiosa, XLVI, 2008, nr. 451, p. 29-30.
- Holemans Herman, "West-Vlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1980, Deel IV, Gemeenten K-L", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1997.
- Janssen J., "Klerken in de "gôen ouden tijd", uitgave in eigen beheer, 1964.
- Maes Jozef , "De gewezen molen van Klerken", in: De Belgische Molenaar, LXI, 1966, p. 320-321.

Mailberichten
- Jos Demarée aan Lieven Denewet, 25.03.2003, 13.05.2013.