Plaatsmolen

De Plaatsemolen of Molen Vervaeke was een houten korenwindmolen aan de westzijde van de Roeselarestraat (nr. 35) op de hoek met de Molenstraat.

De staakmolen werd in de 17de eeuw gebouwd en in 1717 herbouwd.

We zien hem aangeduid, telkens zonder benaming, op
- de Ferrariskaart van ca. 1775 met het bruin symbool van een staakmolen,
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844)
- topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855).

Tijdens een onweer in de nacht van 27 op 28 september 1883 werden de wiekenkruis, de kap en een deel van gevels afgeslagen. De molenas schoof uit zijn plaats en het binnenwal lag op de molenwal verspreid. De schade werd hersteld. In "De Meenenaar" van 6 oktober 1883 verscheen hierover het volgend verslag: "In den nacht van Donderdag op Vrijdag is de donder bij een vreeselijk onweder, vergezeld van overvloedige stortregens, ter neer gekomen in den koornwindmolen gezeid (Bruintjesmolen), nabij de plaats, en gebruikt door d’heer Van de Moortele.
In een enkelen oogenblik was de prachtigen molen noch slechts een puinhoop. Den as was gansch uit zijne plaats geschoven, de kappe en een deel der gevels zijn gansch weggeslagen, alsook de vier moleneinden lagen ’s morgens op den molenwal en tot groot wonder dezer jammerlijke gebeurtenis, stond een der pestels tegen den molen.
Wat de einden of molenwieken betreft, er is slechts een die in ’t toekomende zal ongebruikbaar zijn. Overigens liggen verscheidene zware stukken hout op den molenwal verspreid, benevens al het binnenwerk van den molen.
De schade zal ruim 1500 fr. bedragen voor de eigenares, mevrouw de Prinses, te Dadizeele, en voor den gebruiker 500 fr. Het schijnt dat niets verzekerd is."

De molen bleef steeds in adellijk bezit: de families De Visschere, de Croy - de la Grange, de Montmorency Luxemborug - de Croy de Dadizeele, d'Orglandes, de Durfort Civrac de Lorge - de Montmorency Luxembourg uit Parijs.

Zij verpachtten de molen aan molenaars:
- 18de eeuw: Vanfleteren
- opgevolgd door zoon Vanfleteren
- 1798: Joannes Josephus Vanfleteren, toen 19 jaar, afkomstig uit Sint-Eloois-Winkel kwam er wonen als knecht en was in dienst bij een familielid Vanfleteren. In 1790 huwde hij met Regina Vanderhaeghe. In 1815 woonde hij er nog alleen met zijn zoon Joannes, zijn vrouw was overleden.
- ca. 1840: Petrus Jacobus Debruyne als nieuwe molenaar
- 1870-1881, zoon Theophiel Debruyne
- 1881-1899: Thomas Vandemoortele.
- 1899-1919: Gustaaf Decruyenaere woonde er, maar gebruikte de molen niet
- 1919-1940: Camiel Vervaeke (°Geluwe 22.12.1885, +23.11.1962, gehuwd met Augusta Van den Bulcke), afkomstig van de Arkemolen van Geluwe die in de eerste wereldoorlog werd verwoest.
- Later ook zijn zoon Michel Vervaeke. Hij was geboren te Rollegem-Kapelle op 5 juli 1923, huwde met Clara Mahieu (+2013) en overleed in WZC Rustenhove te Ledegem op 27 mei 2014.

De Plaatsmolen overleefde de eerste wereldoorlog. Er was een grote volktoeloop in november 1919, toen een Handley Page W-8E lijnvliegtuig bij de molen een noodlanding maakte. Hiervan bleef een foto bewaard.

In 1938 verkeerde de staakmolen nog in goede staat. Het dak, de windweeg en de steekbanden waren met eiken schaliën gedekt. Molenaar Camile Vervaeke en zoon Michel hielden de molen nog dagelijks in werking. De Plaatsemolen waaide om in een hevige storm in de vroege morgen van 14 november 1940. Daarna werd nog verder gemalen met een mechanische maalderij.

De molenaarswoning (met de vroegere mechanische maalderij) bestaat nog (Roeselarestraat 39) en is opgenomen in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed. Het breedhuis uit het tweede kwart van de 19de eeuw heeft 7 traveeën en één bouwlaag  onder pannen (mechanisch) zadeldak. Het is een verankerde baksteenbouw met aflijnende bakstenen tandfries; getoogde muuropeningen met vernieuwd houtwerk. Rechter zijgevel: laadluik in rondboogopening met bovenlicht met waaiervormige roedeverdeling, waarboven een sierlijke hijskast en uilengat van kleine gesinterde baksteen. Het interieur van de maalderij is verdwenen.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archieven en landkaarten
- Ferrariskaart (ca. 1775)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1844)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

Gedrukte bronnen
- De Meenenaar (krant), 6 oktober 1883 (exemplaar in: Stadsarchief Menen)

Werken
- Aurel Vlieghe, Windmolens te Rollegem-Kapelle, in: H. Vandromme e.a., 800 Jaar Rollegem-Kapelle. Tentoonstelling Heemkring Rollegem-Kapelle, Rollegem-Kapelle, Heemkring Rollegem-Kapelle, 2013, p. 37-38.
- Familiekroniek van de familie Debonnet, Rollegem-Kapelle.
- Herman Holemans, Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 7. Gemeenten P-R, Rotem, Studiekring Ons Molenheem, 2001.
- Magda Cafmeyer, "Bij wagenmaker Verstraete", Biekorf, jg. 81, 1981, 41-47, 136-142, 346-353.
- De Gunsch A., Metdepenninghen C., Tansens A. & Vanneste P., Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie West-Vlaanderen, Arrondissement Roeselare, Kanton Roeselare, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 17N1, Brussel - Turnhout, 1999.
- Jozef Maes, "Een molen te Dadizele en Rollegem-Kapelle", De Belgische Molenaar, 07.07.1963.
- André ver Elst, "Verdwenen Belgische windmolens in beeld / Moulins à vent belges disparus en images", Zaltbomel, Europese Bibliotheek, 1978, foto nr. 81.
- Jacques Lorthiois, "Flandre Occidentale. Meuniers et moulins de West-Flandre", L'Intermédiaire des Généalogistes, n° 170, XXIX, 1974, 2, p. 116-126 (123).

Mededelingen
- Aurel Vlieghe, Rollegem-Kapelle, 14.11.2013.
- John Verpaalen, Roosendaal, 22.01.2016.
- Patrick Soens, 11.10.2021.