Molen Heylen

Deze houten korenwindmolen stond op de hoek van de Jozef Simonslaan, de Rundvoortstraat (vroegere Dorpsstraat) en de Oudstrijdersstraat. Hij werd reeds vermeld in 1611. We vinden hem aangeduid op de kaarten van E. Fricx (1706) en van Ferraris (ca. 1775).
In 1802 werd de molen in brand gestoken en in 1808 heropgericht.

Kadastrale beschrijvingen:
- 1809: "Ce moulin à vent et à grains est esploité par le propriétaire lui-même et son évaluation sera portée par analogie avec celle donnée aux mêmes usines existantes dans les communes voisines à un total brut de f. 600"
- 1831: "houten standaardmolen van kleinen omgank, heeft twee paer steenen voor differente graenen te maelen, zijnde in goede staat van onderhoud, wordt bemalen door den eigenaar".

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Heylen-Van Nueten Franciscus, molenaar te Oelegem
- 20.03.1838, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Van Nueten)
- 11.05.1853, deling: a) Heylen-Heylen Adrien Josse (voor naakte eigendom), molenaar te Oelegem en b) Heylen François (voor vruchtgebruik), molenaar te Oelegem (notaris Anthoni)
- 21.02.1857, einde vruchtgebruik: Heylen-Heylen Adrien Josse, eigenaar te Oelegem (overlijden van François Heylen)
- 05.03.1883; deling: Heylen-Verbist François Victor, molenaar te Oelegem (notaris Anthoni)
- 13.05.1888, erfenis: de weduwe en kinderen (overlijden van François Victor Heylen)
- 11.12.1890, einde vruchtgebruik: a) Reypens-Heylen Petrus François, de weduwe Heylen Franciscus Victor, bierbrouwster te Oelegem en b) Heylen Jan Baptist, weduwnaar Peeters, molenaar te Oelegem (notaris Anthoni)
- 22.11.1914, erfenis: a) Heylen Jan Baptist, zonder beroep te Oelegem en b) Reypens Victor Frans Maria, leraar te Ukkel (overlijden van de weduwe van Pieter Frans Reypens)

Door een overeenkomst werd de molen in 1890 eigendom van molenaar Jan Baptist Heylen-Peeters, die ook de nog bestaande stenen molen van Oelegem bezat, en van de weduwe van Pieter Rypens-Heylens, bierbrouwster te Oelegem. In 1914 werd de molen geërfd door Jan Baptist Heylen en door Victor Reypens, leraar te Ukkel.

Vanaf 1931 begon de molen te vervallen. In mei 1940 werd hij in brand gestoken bij de inval van de Duitsers.

----------------------------------

De bijhorende olierosmolen en latere maalderij

In een afzonderlijk maalderijgebouw, opgericht in 1815, werd een smouterij of oliemolen ondergebracht die door paarden werd aangedreven. Vermoedelijk in 1875 vergroot of vervangen door het huidige gebouw (cf. muurankers in de zuidgevel). Het was een typische, doch niet uitzonderlijke, semi-industriële maalderij. Deze maalderij ontstond op een ogenblik dat . door de invoer van vreemde granen en vrac . het zwaartepunt in het maalderijbedrijf zich reeds verplaatste naar de moderne(re) grootschalige cylindermaalderijen. Bij het hier besproken maalderijtype lag de klemtoon op de verwerking van de lokale oogst. De oliemolen werd in 1922 vervangen door magazijn en in 1936 werd vergunning gegeven tot het plaatsen van een elektrische motor. Bleef in gebruik tot in de jaren 1980. De laatste molenaar Verlinden overleed in 2000.

De maalderij was gelegen op het einde van de dorpskern namelijk op de hoek van de Rundvoortstraat met de Oudstrijdersstraat. Aan de oostzijde staat het maaldershuis die in de 20ste eeuw werd vernieuwd. Omhaagd domein met deels geplaveid erf.
Het maalderijgebouw was een functioneel rechthoekig bakstenen gebouw, met gekalkte oost- en zuidgevels; negen traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak (mechanische en Vlaamse pannen) en haakse middenvleugel van drie bouwlagen onder zadeldak, bedekt met golfplaten. Vensters met arduinen dorpels, aantal met houten dorpels. Deurtravee verhoogd met houten laadluik onder zadeldak. Deur met afgeronde hoeken en rechthoekige poort met houten latei. Aan de westgevel houten open aanbouwsel onder lessenaarsdak (golfplaten) en aan de oostgevel afdak met golfplaten verbonden met maaldershuis.

Interieur met een sedert eeuwen beproefde houtstructuur, op gelijkvloerse verdieping, op één plaats ondersteund door een gietijzeren zuil. Technische installatie: traditionele, verticale productiecyclus (stapelen op hoogste bouwlaag, vervolgens kuisen van granen en malen op de begane grond). Op gelijkvloerse verdieping stonden twee traditionele maalstoelen op horizontale lineaire aandrijving waarvan de as verbonden was met electromotor uit 1924; haverpletter. De builinstallatie was verdwenen.

Zowel de maalderij (de vroegere rosmolen) als het maaldershuis werden geplaatst op de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed.  Dat "statuut" belette evenwel niet de sloop in december 2010. In het verleden werd tevergeefs geprobeerd om de maalderij te laten beschermen. De laatste eigenaars, de zussen Gerda en An Verlinden, moesten jaarlijks 4000 euro krotbelasting betalen en beslisten daarom om een sloopvergunning aan te vragen. De heemkundige kring De Brakken uit Oelegem betreurde weliswaar de sloop van de maalderij, maar maakte geen bezwaar.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archieven
Provinciaal Archief Antwerpen, VI, Oelegem, doss. 20.
Linters Adriaan, Onuitgegeven nota's (1978).

Werken
Van der Avert W., Een twijfelachtige toekomst De Oelegemse maalderij (Jaarboek 1980, Heemkundige kring "De Brakken" Oelegem, v.z.w., p. 12-17).
H. Holemans & P.J. Lemmens, Molens van de Voorkempen en van Groot-Antwerpen, Nieuwkerekn, Ten Bos, 1983, p. 77-78.
W. Van der Avert, Oorsprong van de Oelegemse molen op punt gezet? in: Heemkundige Kring de Brakken, XVII, 1998, nr. 3, p. 3.
W. Van der Avert, Oorsprong van de Oelegemse molens, in: Verbond voor Heemkunde - Gouw Antwerpen, Kaderblad, 's-Gravenwezel, jg. 22, 1985, nr. 4, p. 7-8;
Luc Verachtert, De molens van Groot-Ranst, in: Ons Molenheem, jg. 31, 2006, nr. 4, okt.-dec., p. 80-89.
Eric De Vos & Walter Van der Avert, "Oelegemse maalder gaat de moderne toer op: eerste stoommachine in Oelegem", in: Id., "Oelegem op weg naar de twintigste eeuw (Deel 2)", Jaarboek van de Heemkundige Kring De Brakken, 2013-2014.

Persberichten
Bert Diels, "Oude maalderij moet tegen de grond", Gazet van Antwerpen, 16.11.2010.
KA, "Oude maalderij in Oelegem tegen de vlakte", in: www. zoefm.be, 08.12.2010.
TDR, "Meulekeskermis blijft succesverhaal", Het Nieuwsblad, 28.07.2014.
Sylvain Liekens, "Meulekenskermis zorgt voor drie dagen feest", Gazet van Antwerpen, 23.07.2015.