Veldensmolen

De Molen van Vandevelde, in de volksmond "Veldens molen", was een stenen koren- en oliewindmolen, type stenen stellingmolen, op de zuidzijde van de Hogestraat (nr. 33), op de hoek met de Schoolstraat, op 300 meter ten westen van de kerk van Hooglede.

De molen werd in 1792 opgericht. Aan deze oprichting is een hele voorgeschiedenis verbonden. In 1792 had Marijn Willaert het octrooi bekomen om zijn amper tien jaar oude  een houten koren- en oliewindmolen in het zuidoosten van Hooglede naar het centrum van Hooglede te verplaatsen. Hiertegen rees veel vezet. De overbrenging gebeurde toch, maar in plaats van een houten, werd een stenen windmolen opgetrokken. (Zie ook onder: Hooglede, Molen Jonckheere).

We zien de molen, telkens zonder benaming, aangeduid in de Atlas der Buurtwegen (1844) met het rond grondoppervlak van een stenen molen, de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) en de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860).

Opeenvolgende eigenaars sinds 1834:
- 1834, eigenaar: Ghyselen Ignace, de weduwe en de kinderen, te Hooglede.
- later, erfenis: de kinderen (overlijden van de weduwe van Ignace Ghyselen):
a. Ghyselen Charles Joseph
b. Ghyselen Caroline, echtgenote van Joseph Vandevelde, molenaar te Egem
c. Ghyselen Eugenie, echtgenote van Jan Dhondt, molenaar op de Vossemolen te Rumbeke
d. Ghyselen Bruno, schrijver te Langemark
e. Ghyselen Louis, molenaar te Hooglede
f. Ghyselen Amand, zonder beroep te Hooglede.
- 24.02.1840, verkoop: a) Ghyselen Felix, molenaar te Hooglede en b) Ghyselen Edouard, molenaar te Hooglede (notaris Soenen)
- 24.08.1868, erfenis: Ghyselen Edouard, eigenaar te Hooglede (overlijden van Felix Ghyselen)
- 05.04.1883, deling: Vandevelde-Deceuninck Henri, molenaar te Hooglede (notaris Vuylsteke)
- 25.07.1907, erfenis: en de kinderen, waaronder Cyriel Vandevelde-Bril (overlijden van vrouw Deceuninck)

Aanvankelijk was de stenen molen lager gebouwd en reikten de wieken tot aan de grond. Rond 1880 werd de molenromp hoger opgetrokken en van een houten gaanderij voorzien. Naast de molen werd een stoommaalderij gebouwd met een hoge ronde schoorsteen (plaatsing van stoommachines in 1881, 1888 en 1898, verhoging van de stoomkracht in 1904).

Op donderdag 1 april 1897 gebeurde een ernstig arbeidsongeval. Knecht H.C. uit Hooglede, een 22-jarige vrijgezel, geraakte met zijn vingers onder de pletstenen, terwijl hij ermee aan het zaadbreken was. Drie vingers geraakten geplet. Een dag later moesten de dokters deze vingers afzetten.

Onder Cyriel Vandevelde-Bril brak de eerste wereldoorlog uit. De Duitsers richtten de molensite in als verblijfplaats. Van de molen namen ze talrijke foto's. (Jean-Marie Bulleryal uit Bremen stelde in april 2013 nog een origineel exemplaar te koop via de website delcampe.net).

De Duitsers dynamiteerden de molen in oktober 1918 bij hun terugtocht.

Cyriel Vandevelde-Bril heeft in de jaren 1920 de molenaarswoning herbouwd  (noordzijde Hogestraat) en een mechanische maalderij opgetrokken (hoek Hogestraat-Schoolstraat). De laatste molenaar was Marcel Vandevelde-Verhelst. In 1992 werd het mechanisme met de steenkoppels weggenomen. Een deel werd gevoerd naar molen De Goede Hoop in Menen. De zuidvleugel werd rond 2000 gesloopt. De gebouwen zijn gesitueerd rond een gekasseide koer. Deze gebouwen werden gerenoveerd. Ze zijn opgenomen in de vastgestelde inventaris vanhet bouwkundig erfgoed.

Lieven DENEWET

Bouwkundige beschrijving van het woonhuis en de maalderij (Agentschap Onroerend Erfgoed)
Woonhuis van vier traveeën en twee bouwlaag onder pannen wolfsdak, dakvenster met afgeknotte puntgevel boven links vensterrisaliet. Gele baksteenbouw verfraaid met simili-natuursteen voor de muurbanden; gecementeerde plint. Korf- en rondbogige muuropeningen op benedenverd.; steekbogige bovenvensters. Bewaard houtwerk, met name vensters met fijne roedeverdeling in het bovenlicht en art-decodeur.
Bedrijfsgebouw van rode verankerde baksteen op gecementeerd plint, deels onder overkragend zadeldak, deels onder plat dak. Laadvenster met katrol op erfgevel. Gevels gemarkeerd door lisenen.

Archieven
Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad, nr. 1915 (oprichtingsoctrooi d.d. 18.03.1782).
Algemeen Rijksarchief Brussel, Financiële Raad,nr. 1936 (verplaatsing van de molen De Jonckheere naar Hooglede-centrum en verzet door de molenaars Joannes Bernardus Meersseman, Joannes De Deckere en Josephus Vandeputte).
Stadsarchief Roeselare, 704, f° 41 v° (verkoop van de molen in de "Beversestraat op 16.08.1783 door Ingelbert de Grendele aan Ambrosius De Craemer).
Stadsarchief Roeselare, 704, f° 49 v° (verkoop van de molen in de "Beverstraat" op 8 maart 1784 door Ambrosius De Craemer aan Marijn Willaert).
Gewestelijke directie van het kadaster te Brugge

Gedrukte bronnen
Gazette van Gend, 12.05.1783, nr. 38.

Uitgegeven bronnen
Atlas der Buurtwegen (1844)
Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860)
Gazette van Gend, 12.05.1783, nr. 38 (verkoopsadvertentie)
Gazette van Brugge en der provincie West-Vlaanderen, 05.04.1897, p. 2, kol. 4 (ongeval)
Gazette van Rousselare, 10.04.1897 (ongeval)

Werken
Lieven Denewet, Windmolens vroeger en nu. Hooglede-Gits, Hooglede, 1979.
Lieven Denewet, "Hooglede en Gits in de krant, 1840-1910. Vvan een wonderdokter, valse nonnen en een landbouwer-uitvinder", Hooglede, 2009, 162 p. (Ledda Giddis. Bouwstoffen voor de geschiedenis van Hooglede en Gits, 1).
Herman Holemans, Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel III. Gemeenten H-J, Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1995, p. 35 (foto), 36.
Désiré De Laey, Geschiedkundige aanteekeningen over Hooghlede, Roeselare, J. De Meester- Roeselare,1902.
Freddy Anckaert & F. Vanacker, Hooglede door de jaren heen, Hooglede, 1995, 2 dln. p. 47-48; 150-151.
Marcel Vermeulen, Hooglede in vroeger dagen, Hooglede, 1973.
A. De Gunsch, C. Metdepenninghen & P. Vanneste m.m.v. A. Tansens, Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie West-Vlaanderen, Arrondissement Roeselare, Kantons Hooglede - Izegem - Lichtervelde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 17N2, Brussel - Turnhout, 2001.
Dirk Verhelst, Vleugels boven Hooglede-Gits 1914-1918, Koekelare, 2008.
"Geen opvolger voor de molenaar", De Weekbode, 20.04.1979.
Jozef Maes, "Rondom de oude molens van Hooglede",De Belgische Molenaar, 22.06.1976.

Mededelingen
Marcel Vandevelde-Verhelst (Hooglede, 1911-1988), laatste molenaar, aan Lieven Denewet, 1979.