Plaatsmolen

De "Billiets molen" of "Plaetse Molen" stond in de noordzijde van de  Oosthoekstraat (nr. 19). Oorspronkelijk stond op deze plaats een staakmolen, die afbrandde in de periode 1803-1809. De in 1823 herbouwde staakmolen brandde opnieuw af in 1839 en werd in 1840 herbouwd als een stenen graan-, olie- en pelwindmolen.

We zien hem aangeduid in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1844), op de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1850).

De stenen stellingmolen diende als koren-, pel- en oliemolen. Vlakbij aan de oostzijde van de molen stond een gebouw, vermoedelijk een graanpakhuis, ten zuiden aan de straatzijde stond een klein huisje, cf. het primitief kadasterplan van ca. 1830. Volgens het kadaster werd in 1839 het kleine huisje herbouwd en vergroot. In 1841 werd ten westen daarvan parallel met de weg een nieuw molenaarshuis met haakse achteraanbouwen geregistreerd, volgens een jaartalsteen echter gelijktijdig met de molen in 1823 opgetrokken.

Halverwege de 19de eeuw werd de molen eerst verpacht aan familie De Zutter, vervolgens aan familie Desander, tenslotte aan familie Billiet en in 1920 door laatstgenoemde gekocht.

De molen werd in het kadaster in 1904 nog omschreven als een graan- olie en pelwindmolen, maar werd in 1921 onttakeld. Toen Alphonse Billiet-Vaernewijck (+1962) de molen op 10 januari 1920 aankocht, werd die reeds als een landgebouw omschreven. In 1941 verscheen ten noorden van de molen een klein bijgebouw. In de tweede helft van de 20ste eeuw werden ten noorden van het molenaarshuis enkele schuurtjes of ateliers gebouwd. De molenkuip werd gesloopt in 1963, de laatste resten van het graanpakhuis werd definitief opgeruimd in 1977.

Bouwkundige beschrijving van de molenaarshoeve (Agentschap Onroerend Erfgoed)
Erf in losse verharding en stukken gazon en plantsoen, afgesloten van straat door een laag witgeschilderd bakstenen muurtje met pijlers waartussen ijzeren buizen, erfpijler met bekronend natuurstenen ornament (niet oorspronkelijk) waaraan een ijzeren hek met geometrische motieven (interbellum).
Verankerd eenlagig bakstenen molenaarshuis van zes traveeën onder zadeldak (nok parallel met straat; vernieuwd in rode daktegels, voorheen met Vlaamse pannen). Witgekalkte straatgevel met gepekte plint, rechthoekige muuropeningen met omlijsting in grijsgeschilderde natuursteen en dito onderdorpels; bewaard schrijnwerk met zes glasvlakken, luiken met luikklemmen, deur met beglaasd tweeledig bovenlicht. Houten geschilderde gootlijst waaronder band met granito-afwerking. Oostelijke zijgevel met oculus waaronder jaartalsteen "1823"; getoogde laaddeur geflankeerd door twee dito venstertjes. Noordelijke haakse achteraanbouw opgevat als stal/ schuur, in baksteen onder zadeldak in gesmoorde Vlaamse pannen, met overkraging gedeeltelijk gesteund op schoringen; witgekalkte erfgevel met gepekte plint, halve staldeurtjes onder houten lateien, rechte poort, getoogde en rechte stalvensters. Ten oosten een bakstenen bijgebouw (voormalig woonhuis) met witgekalkte erfgevel, met baksteenkroonlijst onder zadeldak (nok haaks op straat, rode en zwarte Vlaamse pannen). Vernieuwde gevelopeningen, o.m. onder betonnen latei.

Het molenaarshuis is opgenomen in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: D'Huyvetter Norbertus, molenaar en olieslager te Kanegem
- 16.06.1852, erfenis: D'Huvettere-Van de Putte Karel Constant, zonder beroep te Ruiselede (overlijden van Norbertus D'Huyvetter)
- 10.01.1920, verkoop: Billiet-Vaernewijck Alphonse, molenaar te Kanegem (notaris Vandermeersch - de stenen molen is een landgebouw)
- 24.02.1962, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Alphonse Billiet)

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archieven
Rijksarchief Brugge, Fonds Leiedepartement, nr. 1246. Bevolkingstelling Kanegem, 28 Vendemiarie VIII (20 oktober 1799).
Rijksarchief Brugge, Fonds Volkstelling 1815, Eerste reeks, nr. 83. Bevolkingstelling Kanegem (1 januari 1815).
Kadasterarchief West-Vlaanderen, 207, Mutatieschetsen, Kanegem, 1839/7, 1841/4, 1941/41.

Werken
Belconsulting nv, GNOP Tielt, Fase 1 : Visievorming Natuur en Landschap, Tielt, 1996.
Cafmeyer M., "Ik kom van Kanegem", in Jaarboek Bond van de Westvlaamse Volkskundigen, nr. 1, 1975, p. 113-136.
De Brabandere R., "Het Groot Goet ten Broucken en de Kanegemse dorpsheerlijkheid Sint Baafs", in De Roede van Tielt, jg. 20, nr. 3-4, 1989, p. 102-154.
De Brabandere R., "De hoeve 'het Strichtensgoet' in Kanegem, ooit bewoond door de Spaanse adellijke familie de Castillo", in De Roede van Tielt, jg. 35, nr. 4, 2004, p. 146-170.
De Brabandere R., "Kanegem", in: Hollevoet F. e.a., "Als straten gaan… praten", Tielt, 2005, p. 51-60.
De Brabandere R., "Kanegem: geschiedenis en erfgoed", in De Roede van Tielt, jg. 37, nr. 3, 2006, p. 136-163.
De Brabandere R., "De Kanegemse kouters, een uniek restant van het oude cultuurlandschap", in De Roede van Tielt, jg. 26, nr. 3, 1995, p. 124-148.
De Brabandere R., "Het oud kasteel van Kanegem", in De Roede van Tielt, jg. 21, nr. 4, 1990, p. 200-207
De Brabandere R., "De strijd om de titel heer van Kanegem, in De Roede van Tielt, jg. 23, nr. 4, 1992, p. 130-150.
De Coninck B., "Kanegem (1647-1797). Een historisch-demografische studie van een West-Vlaamse plattelandsgemeenschap", Gent, onuitgegeven licentiaatverhandeling RUG, 1999-2000.
De Coninck, "Leven en dood in Kanegem. Een historisch-demografische studie van Kanegem (1647-1797)", in De Roede van Tielt, jg. 32, nr. 3, 2001, p. 115-149.
De Flou K., "Woordenboek der toponymie van westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het land van den Hoek, de graafschappen Guines en Boulogne, en een gedeelte van het graafschap Ponthieu", Deel VI, Brugge, 1926, kol. 778; Deel VII, Brugge, 1927, kolom 72-76.
"Voor Kanegem wil ik mijn harpe snaren", Sint-Andries, 1968.
"Westvlaamse Windmolens: De Plaatsemolen of Billiets molen te Kanegem", in Curiosa, jg. 43, nr. 422, 2005, p. 17-18.
Callaert G. & Santy P. m.m.v. Boone B., Devooght K. & Moeykens S., Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Tielt, Deel I: Stad Tielt (straten A-R), Deel II: Stad Tielt (straten S-Z), Deelgemeenten Aarsele, Kanegem en Schuiferskapelle, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL29, 2007.
Lieven Denewet, "West-Vlaams molennieuws, voorjaar 2014", in: /West-/Vlaams Molenblad, XXX, winter 2014, Kanegem (Tielt), Mevrouwmolen, p. 8-11
C. Verbeke, "De penningkohieren als sociaal-economisch en demografische bron. De Roede van Tielt rond 1571-’72". Universiteit Gent, onuitgegeven licentiaatsthesis, 1988, p. 84, 86.
V. Arickx, "De bevolking van Kanegem in 1692 en 1695", in: De Leiegouw, VI, 1964, 1, p. 27.
J. De Smet, "De toestand van de Kastelnij Kortrijk in 1765", in: Handelingen van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijjk, VIII, 1929, p. 106.
Lieven Denewet, "Rapport. Dertig jaar molenzorg in het Tieltse Molenland", Molenecho's, XXXI, 2003, 1, p. 8-29.
A. V(iane), "Mengelmaren. In Kanegem stond een molen", Biekorf, jg. 1966, 9-10, p. 314-315.
Herman Holemans, "Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1980. Deel 4. Gemeenten K-L, Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1997.Westvlaamse Windmolens: De Plaatsemolen of Billiets molen te Kanegem, Curiosa, jg. 43, nr. 422, 2005, p. 17-18.