Bontinkmolen

De Bontinkmolen was een houten korenwindmolen aan de noordwestzijde van de Vogelzangstraat (99), op de hoek met de Kerrebroeckstraat en de Bontinkstraat (te Laarne, Kalken), op 5,8 kilometer ten zuidwesten van het centrum van Lokeren, op de grens met Kalken (Laarne).

De staakmolen werd voor 1655 gebouwd. Volgens een archiefvermelding is er sprake van een hofstede met bijgaande molen op het eind van de Bontinkstraat waarvan de woning binnen de parochie Kalken (noordoostelijke uithoek) was gelegen en de molen aan de overzijde van de straat op grondgebied Lokeren stond. Het betrof een houten staakmolen met hoge gemetste teerlingen op een molenberg; zijn benaming Bontinkmolen werd ontleend aan de locatie.

Archiefvermeldingen en landkaarten
- by de bontyncstraete, 1577, Cohier 5de penning, Lokeren, Stadsarchief Gent, reeks 28, f°. 152v
- in de bontyncstraete, 1577, Cohier 5de penning Lokeren, Stadsarchief Gent, reeks 28, f°. 153v
- een coorenwintmeulen en de bontinckstrate, 1655, Staet van Goed (Boek 20), f° 84v°.
- Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een staakmlen en met de benaming "Bontinck Molen"
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1842) met het grondvlak van een staakmolen op teerlingen en met de benaming "Bontinck Molen, Moulin"
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850) met de benaming Bontinck M(olen), M(oul)in"
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855) met het grondvlak van een staakmolen op teerlingen en met de benaming "Bonting molen"

Volgens een archiefbron van 1783 was de korenwindmolen vergezeld van een rosmolen.

Op 17 december 1804, in de herberg van Pieter Eekhaut, op Cafken (?), op het einde van de Bontinckstraat in Lokeren, werd publiek verkocht: een wel gesitueerde en gekalante korenwindmolen met roskot, staande en lopende werken, staande op ca. 30 roeden grond, te Lokeren op het einde van de Bontinckstraat, genaamd de Bontinckmolen, gebruikt door de weduwe Paelinck en de kinderen Vergaelen. De molen komt in liber gebruik op 3 nivôse a.s. Zich wenden tot notaris Jacques Leirens, Wetteren, en advocaat Van den Bossche, Tichelrei, Gent.

Eigenaars na 1800:
- 1804, gebruiker-molenaar: weduwe Paelinck en kinderen Vergaelen
- voor 1834, eigenaar: Paelinck Lieven, molenaar te Kalken
- voor 1851, eigenaar: Dalschaert François en anderen, molenaar te Kalken
- 13.11.1849, deling: Dalschaert François, molenaar te Kalken (nnotaris Leirens)
- 11.01.1853, verkoop: a) Remory Charles, molenaar te Kalken en b) Remory Cathérine, echtgenote Janssens Jean, molenaar te Kalken (notaris Plettinck)
- 13.05.1856, verkoop: Buydens-De Smet Jean Baptiste, molenaar te Kalken (notaris Meganck)
- na 1868, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Jean Baptiste Buydens)
- 24.08.1882, verkoop: Audenaerd-Buydens Theophiel, molenaar te Kalken (notaris Tibbaut - "welgeklandeerden staakgraanwindmolen met al zijne staande en draaiende werken, namentlijk een koppel steenen 'viertienders', een koppel engelsche steenen 'zestienders", een koppel witte steenen 'zeventienders' met stoommachien van tien peerden kracht en twee koppelen steenen 'vijftienders en zestienders' te Lokeren Bontinckstraat aan de grenzen van Kalcken")
- 24.12.1898, verkoop: a) Tibbaut Jules, notaris te Kalken, b) Tibbaut Emiel, advocaat te Gent, c) Tibbaut Oscar, kandidaat-notaris te Overmere, d) Tibbaut Ida, zonder beroep te Overmere, e) Tibbaut Anna, zonder beroep te Overmere, f) Rubbens Emiel, geneesheer te Lede en g) Dutry Albert (Gent, 1860-1918, gehuwd met Marie Odile Tibbaut, was ook kunstschilder, die o.a. de Bontinkmolen schilderde), rechter te Lokeren (notaris Dewilde)
- 25.08.1906, verkoop: a) Van de Wiele Seraphien, molenaarsgast te Eksaarde, b) Van de Wiele Theophiel, landbouwer te Lokeren, c) Van de Wiele Octavie, landbouwster te Lokeren en d) Van de Wiele Frederik (notaris De Wilde)
- 18.05.1912, erfenis: a) Van de Wiele Octavie (voor 5/16), b) Van de Wiele Theophiel (voor 5/16), c) Van de Wiele Frederik (voor 5/16) en d) Van de Wiele-Looman August, de weduwe (voor 1/6), zonder beroep te Kalken
- 26.12.1924, erfenis: a) Van de Wiele Octavie, b) Van de Wiele Theophiel, c) Van de Wiele Frederik, molenaar te Kalken (overlijden van de weduwe van August Van de Wiele) 

In de verkoopsakte van 24 augustus 1882 (notaris Tibbaut) vinden we een mooie beschrijving van het interieur van de windmolen: "een koppel steenen 'viertienders', een koppel engelsche steenen 'zestienders", een koppel witte steenen 'zeventienders' met stoommachien van tien peerden kracht en twee koppelen steenen 'vijftienders en zestienders' ".

Molenaar Jean Buydens, die in 1857 door aankoop de Bontinkmolen verwierf, verving in 1868 de ronde rosmolen naast de houten windmolen door een groter bedrijfsgebouw met bloemmolen aangedreven door stoomkracht; de korenstoommolen werd met een kleine aanbouw tegen de achterzijde vergroot in 1877.

Nog volgens het kadasterarchief liet dezelfde molenaar vooraan op het molenaarshof tegenover de windmolen een nieuw en groter huis bouwen in 1865; het vroegere huis werd daarbij wellicht omgevormd/aangepast tot landgebouw. De houten windmolen werd volgens de laatste molenaar in 1935 afgebroken (afbraak in 1937 gekadastreerd). In de bijhorende maalderij werd van stoomkracht overgeschakeld op een motor aangedreven met "gaz pauvre", later vervangen door een motor op benzine en laatst op diesel. Op de site van de houten windmolen werd in 1955 een vierkante veldschuur opgericht. De maalderij bleef in bedrijf tot 1993 en werd door de inmiddels overleden laatste molenaar tot in de  jaren 2000 nog enkele keren per jaar in werking gesteld. Het gebouw werd rond 2008 hersteld naar een ontwerp van ArchINteam uit Zottegem.

Zowel de voormalige hoeve met molenaarshuis (Bontinkstraat 166, Laarne-Kalken) als de maalderij (Vogelzangstraat, Lokeren) van de verdwenen Bontinkmolen werden beschermd als monument bij ministerieel besluit van 14.07.2004.

Lieven DENEWET, André VAN DE SOMPEL & Herman HOLEMANS

Bouwkundige en technische beschrijving van de maalderij (Agentschap Onroerend Erfgoed)
Bescheiden landelijk maalderijgebouw als verankerde eenvoudige baksteenbouw van één bouwlaag met pannen zadeldaken. Bestaand uit een rechthoekige constructie van vier traveeën lang met een deels tegen de achterpuntgevel aansluitend kleiner en lager volume. Toegangspoort in de voorpuntgevel. Vensters met houten luiken. De bakstenen schouw boven de linkerzijgevel behoort bij de bakoven ingericht in de afzonderlijke smalle zijruimte van de maalderij; deze bakoven die naar verluidt ook door de omwonende boeren als broodbakoven werd benut is toegankelijk vanuit de maalderij en door een buitendeur opzij. In de achterste ruimte met gekante bakstenen vloer, is de hardstenen sokkel behouden waarop vroeger de stoomketel rustte; thans met dieselmotor.
De behouden technische installatie van de mechanische maalderij omvat: houten maalstoel met gietijzeren onderaandrijving (traditionele opstelling); houten constructie met telmerken op de frontzijde links met inscriptie 1868 verwijzend naar het bouwjaar.
Voorheen twee, heden één steenkoppel met volledige uitrusting: steenkist, kaar, schuddebak en korte meelgoot; kunststenen van Nederlandse herkomst naar verluidt; bewaarde houten steenkist van het tweede steenkoppel; Volledig behouden luiwerk ingewerkt in de houten dakkap met lui as, luitafel en luitouw houten en gietijzeren haverbreker op de maalstoel Dieselmotor "Lister Dursley England" naar verluidt uit begin jaren 1960. Gietijzeren overbrenging met drijfriemen In de vloer verzonken baskuul. Op hetzelfde perceel, ter hoogte van de afgevoerde molenberg ten westen van de maalderij, werd in 1955 een veldschuur opgericht. Het betreft een open skeletbouw met betonnen steunen en houten dakgebinte, afgedekt door een mank golfplaten zadeldak.

Bouwkundige beschrijving van het molenaarshuis (Agentschap Onroerend Erfgoed)
Aan de straat palend vrijstaand molenaarshuis van het type boerenburgerhuis met één bouwlaag van 1865 (volgens kadaster). Langgerekt rechthoekig bouwvolume omvattende een dubbelhuis met symmetrische aanleg van vijf traveeën breed en een links aansluitende poorttravee onder doorlopend pannen zadeldak. Baksteenbouw met lijstgevel, afgelijnd door een getrapte bakstenen daklijst (heden met gootlijst van kunststof) en op een lichtgrijs geschilderde gecementeerde plint. Getoogde vensters op hardstenen lekdorpels voorzien van gewitte luiken met luikklemmen. Voordeur in een markerende grijs geschilderde omlijsting met druiplijst. Op de linker gevelhoek, naast de houten poort aan hengsels, geschilderde pijl met straatnaam (aangebracht in de jaren 1940-44 onder de Duitse bezetting). Behouden balkenlaag in doorrit naar het achtererf. Beide zijpuntgevels geopend met twee zoldervensters rondbogig of met houten latei.
Interieur met behouden indeling en balkenlaag (nog zichtbaar in het portaal, voorts onder valse zoldering). Traditionele Vlaamse haard van gesinterde bakstenen met haardbalk voorzien van geprofileerde haardlijst in de grote keuken. Recent vernieuwde vloeren.
Op het verharde achtererf van de hoeve staand dienstgebouw omvattende een dwarsschuur en stallen. Sporen van gedichte vroegere muuropeningen in de erfgevel getuigen ervan dat dit bedrijfsgebouw wellicht resten van het vroegere molenaarshuis incorporeert (zie gedichte korfboogdeur en venster). Baksteenbouw onder pannen zadeldak met dakoverstek op houten schoren en met groengeschilderde houten daklijst. Verankerde en gewitte erfgevel met poort, staldeuren onder houten latei.

Archiefbronnen en landkaarten
- Stadsarchief Gent, reeks 28, cohier 5de penning Lokeren (1577), f° 152v, 153 v
- Gent, Kadasterarchief, Kalken mutaties 1865; Lokeren mutaties 1868, 1872, 1877, 1937, 1955; register 223.
- Staat van Goed, boek 20, f° 84v (1655)
- Ferrariskaart (ca. 1775)
- Atlas der Buurtwegen (ca. 1842)
- Topografische kaart van Ph. Vandermaelen (ca. 1850)
- Kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1855)

Gedrukte bronnen
- Gazette van Gend, nr. 1118 van 3 december 1804

Werken
- F. De Vos, "Onze Lokerse windmolens", in: De Stad Lokeren, 3-10-17 en 24 december 1960,
- Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963);
- Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 4. Gemeenten K-L", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2002
- Agentschap Onroerend Erfgoed, niet-gepubliceerde inventaris van kasseiwegen in het Waasland door Regi De Meirsman en Geert Van Der Linden.
- Roland Meyfroot e.a., "Lokerse Molens", Ekeren, 2002, 82 p.
- A. Van De Sompel, Molenaars op de molensite Bontingmolen, in Castellum XVII, 3, 2000, p. 35-41.
- C. Bogaert, H. Duchêne, K. Lanclus & M. Verbeeck, Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Dendermonde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 20N.
- W. Smet, "Kijk op het Waasland", Nieuwkerken-Waas, 1976.
- W. Smet, "De Windmolens in het Waasland", Nieuwkerken-Waas, 1974.
- Paul Huys, "Molens te Lokeren in 1769", De Souvereinen, XII, 1981, p. 101.
- Geert Vervaet, "Kunstschilder Albert Dutry (1861-1918) en de Bontinkmolen", mailbericht aan L. Denewet, 30.03.2015.