De Molen van 't Zand of Dorpsmolen was een houten korenwindmolen op de hoek van de huidige Molenstraat en de Molenhoek. De benaming Dorpsmolen komt omdat de molen het dichtst bij het dorp Wachtebeke stond, op de weg van het Dorp naar de wijk Kalve.

We vinden de molen voor het eerst terug in een verkoopakte ervan, verleden bij een notaris uit Brugge op 14 november 1697.

Aanvankelijk stond de molen aan de overzijde van de straat Wahtebeke-Moerbeke waar hij later stond. Dit is o.a. te zien op de Ferrariskaart. De molen brandde af rond 1820 (blijkens een briefje dat bij de bevolkingsregisters zat). Na de brand herbouwde men de molen links van de weg vanuit Zelzate.

Op 23 en 30 juli en 13 augustus 1789 werd te Wachtebeke, in de herberg van Joannes van Yper, openbaar verkocht: de helft van een korenwindmolen, staande dicht tegen het Dorp van Wachtebeke. Ingesteld op 380 £ gr. wisselgeld. Koop II in dezelfde verkoping is het bijhorende molenhuis, ingesteld op 78 £ gr. Inlichtingen bij baljuw van Kerckhove, wonende te Wachtebeke.

Op zondagnamiddag 9 juli 1905 viel de bliksem in op de molen en beschadigde de staak zo sterk, dat hij niet meer gebruikt kon worden. De toenmalige molenaar was Louis De Beule. De schade werd geraamd op 2000 frank.

Opeenvolgende eigenaars sinds 1830:
- voor 1834, eigenaar: a) De Cock Pieter, landbouwer te Wachtebeke en b) De Cock Jacobus, te Wachtebeke
- 14.01.1849, verkoop: (het halve deel van Jacobus) De Cock-Van Pottelsberghe Pieter, landbouwer te Wachtebeke (notaris Bosschaerts)
- 25.06.1849, verkoop: (het andere deel van Jacobus De Cock-Van Pottelsberghe Pieter, landbouwer te Wachtebeke (notaris Bosschqaerts)
- later, erfenis: de erfgenamen van Pieter (overlijden van Pieter De Cock)
- 12.01.1858, verkoop: De Gronckel Jozef en zoon, molenaar te Wachtebeke (ntoaris Schepens)
- 27.03.1865, deling: (voor de ene helft) a) De Gronckel Vicotr, molenaar te Wachtebeke, b) De Gronckel August, c) De Gronckel Seraphien en d) De Gronckel Charles Louis en (voor de andere helft) De Gronckel Pieter Victor, landbouwer te Wachtebeke (notaris Santens)
- 07.05.1877, verkoop: a) De Gronckel Augustinus (voor 1/2), molenaar te Wachtebeke en b) De Gronckel Petrus (voor 1/2), molenaar te Wachtebeke (notaris Willems)
- 06.11.1881, verkoop: De Gronckel Pieter, molenaar te Wachtebeke (notaris Deschlins - Pieter koopt het deel van August)
- later, erfenis: de erfgenamen (overlijden van Pieter De Gronckel)
- 25.06.12887, verkoop: a) Robberecht-Moens Yvo, molenaar te Wachtebeke en b) Stadens-Verplancke Victor, molenaar te Wachtebeke (notaris De Visscher)
- 20.11.1902, erfenis: a) Robberecht-Moens Yvo, molenaar te Wachtebeke en b) Stadens-Verplancke Victor, de weduwe, molenarin te Wachtebeke (overlijden van Victor Stadens)
- 25.06.1903, verkoop: Stadens-Verplancke Victor, de weduwe, molenarin te Wachtebeke (notaris Vermeulen). Molenaar was toen Louis De Beule.

De staakmolen werd in 1947, na jarenlang verval, gesloopt.

Paul HESTERS & Herman HOLEMNANS

Gazette van Gend,  6 augustus 1789
Wachtebeke - Verkoping van de helft van een korenwindmolen
Op 23 en 30 juli en 13 augustus 1789 wordt te Wachtebeke, in de herberg van Joannes van Yper, openbaar verkocht: de helft van een korenwindmolen, staande dicht tegen het Dorp van Wachtebeke. Ingesteld op 380 £ gr. wisselgeld. Koop II in dezelfde verkoping is het bijhorende molenhuis, ingesteld op 78 £ gr. Inlichtingen bij baljuw van Kerckhove, wonende te Wachtebeke.

Gedrukte bronnen
Gazette van Gend,  6 augustus 1789
Het Weekblad voor Oost- West- en Zeeuwsch-Vlaanderen, zondag 16 juli 1905 (jg. 15, nr. 29).

Werken
Paul Hesters, "De dorpsmolen te Wachtebeke in de 18e eeuw", Heemkundige Kring "Oud Wachtebeke", tijdschrift, jg. 19, 1992, 2, p. 23.
Paul Hesters, De Veldmolen, (Heemkundige Kring "Oud-Wachtebeke", Jaarboek 1983, p. 5-89).
Paul Hesters, Het Korenwindmolensbestand in de 18de eeuw te Wachtebeke, (onuitgegeven).
H. Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 8. Gemeenten U-Z", Opwijk, Studiekring "Ons Molenheem", Opwijk, 2008.
K. Lanclus & M. Verbeeck, Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Gent, Kantons Evergem - Lochristi, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 12N4, Brussel - Turnhout, 1993.
Jozef Maes, "Vlaamse windmolens. Rumbeke en Wachtebeke", De Belgische Molenaar, LXII, 1967, p. 127-128.
Colpaert C. en M. - Hoebeke G.,  Wachtebeke vroeger en nu in oude  prentkaarten en nieuwe foto's (Heemkundige Kring "Oud-Wachtebeke",  Jaarboek 1981 -82).
Crève A., Wachtebeke bij de aanvang van de 20ste eeuw,  Wachtebeke,  1972.
De Potter F. & Broeckaert J,  Geschiedenis van de gemeenten der  provincie Oost- Vlaanderen,  reeks I, deel 7, Gent, 1864- 1870.
De Smet E., Bijdrage tot de toponymie van Wachtebeke, (Heemkundige  Kring "Oud Wachtebeke", Jaarboek 1975).
De Smet E.,  Op bezoek te Wachtebeke, ("Ons Meetjesland", XIV, 1,  1981, p. 2-25).
Van Heirsele M.-Hoebeke G.,  Wachtebeke vroeger en nu in oude  prentkaarten en nieuwe foto's,  (Heemkundige Kring "Oud-Wachtebeke",  Jaarboek 1976, 1982).
Mailbericht Paul Hesters, Zeveneken, 27.04.2013.
Molens te Wachtebeke (foto's), Heemkundie Kring 'Oud Wachtebeke", SLK, 1981, 3, nr. 54, p. 21-28.
G. Hoebeke, Wachtebeke in de eerste wereldoorlog, Heemkundige Kring "Oud Wachtebeke", Jaarboek 1985, 19 p. 7-165.
P. Hesters, De dorpsmolen van Wachtebeke in de 18e eeuw, Heemkundige Kring "Oud Wachtebeke,1992, 2, 19, p. 23 e.v.