Molenzorg

Wortegem (Wortegem-Petegem), Oost-Vlaanderen


Algemeen
Collectie
Verdwenen Belgische Molens
Naam

Armmolen

Ligging
Waregemseweg
9070 Wortegem (Wortegem-Petegem)

300 m NW van de kerk
kadasterperceel C9


toon op kaart
Type
Staakmolen
Functie
Korenmolen
Gebouwd
voor 1571
Verdwenen
1914 - 13 maart, omgevallen
Beschrijving / geschiedenis

In de penningkohieren van 1571 stond bij dorpskern, aan de westzijde van de Waregemseweg, een houten korenwindmolen. Aangezien de molen maalde voor de dis, werd hij ook Armmolen genoemd.

Molenaar op de "Aerem meulen" in 1742 was Joannes Vanden Abeele, zoon van Adriaen.

Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Wortegem uit 1820:
"il existe cinq moulins à vent, dont 4 de la 1e classe et un de 2e classe.
la 1ère construite de bois et briques servent à moudre des grains et presse l'huile, ils sont exploités par leurs propriétaires, excepté le n° 9, Section C, qui est en location moyennant la somme de 200 francs. J'estime la 1ere classe à 150 frs., déduction du tiers pour frais d'entretien 50 frs., reste en produit net 100 frs."
La 2ième, construite en bois, sert à moudre des grains, est exploité par son propriétaire. J'estime qu'à raison de sa construction et situation il doit être évalué à 120 F; déduction du tiers pour frais de réparation 40 frs., reste en produit net 80 frs."

De windmolen werd in 1834 ondergebracht in klasse 1, met een kadastraal inkomen van 210 frank.

Eigenaars sinds 1830:
- voor 1834, eigenaar: Bureel van Weldadigheid te Wortegem
- 13.12.1880, verkoop: (van het gebouw) Maes-Eeckhout François, molenaar te Wortegem (notaris De Ridder)
- 13.02.1890, verkoop: (van het gebouw): Maes-Revyn Charles, huissier te Oudenaarde (notaris De Clercq)
- 1892, verkoop (van de grond): De Ridder Charles, de erfgenamen, eigenaars te Wortegem (akte notaris Claeys d.d. 14.09.1859!)
De erfgenamen voegden bij deze akte de volgende nota: "en présence de l'acte d'acquisition ci-dessus, ainsi que d'autres actes passés devant le Bailli de la Baronnie d'Huyse, le 21 juillet 1766, 9 mars 1781 et le 3 février 1789, le bureau de bienfaisance a reconnu ne posséder aucun droit sur les n°s 9 et 10 S(ectio)n C, quoique ces parcelles figurent en son nom. Cette renonciation a été approuvée par le conseil communal dans la scéance du 16 décembre 1891, ainsi que par un arrêté de la députation permanente du conseil provincial n° 41119, 1° Direction en date du 16 janvier 1892).
- 26.06.1895, erfenis (van het gebouw): de weduwe en de kinderen (overlijden van Charles De Ridder)
- 18.07.1899, verkoop (van het gebouw): Verschueren-Maes Leon, houtdraaier te Oudenaarde (notaris De Bruyne)

Enkele molenaars-pachters:
- ca. 1848: Frans Maes (weg wegens de "slechte jaren")
- Camiel Cnudde
- Emiel Debaere
- Kamiel Vandenberghe (op Kerstdag 1862 naar de Leiemolen te Harelbeke)
- Emiel Roman, tot de val op 13 maart 1914

De staakmolen had op het einde twee steenkoppels en in een kombuis was er een bloempelderij ogesteld.

Hij waaide om op vrijdagnamiddag 13 maart 1914 rond 13 u. 30. De molen had een erge "kraak" gekregen bij het onweer van een tweetal weken terug. Molenaar Emiel Roman poogde er nog eens mee te draaien. Toen hij gewaar werd dat de molen niet vast meer stond, verliet hij hem in allerijl. Aldus was er niemand meer in of rond de molen toen hij omviel. Er volgde geen heropbouw.
Torie Mulders weet sappige details te vertellen over het "ongevraagd omverre smijten" van de molen, dat uitliep op een proces: "Wat er nu eigenlijk los, slecht of gebroken was, de molen en wilde niet meer te winde steken tenzij met veel geweld.
Roman had in zijnen tijd nog meulemaker gespeeld en willende weten wat er haperde, vroeg hulp in de gebuurte, deed zijnen molen tegen heug en meug rond steken, maar 't en geraakte zoo ver niet want ze viel: gelukkiglijk dat Roman er nog bijtijds half uitgelopen, half over en af den trap gevallen was, zonder dat zijn nieuwgierigheid voldaan was, of ze viel op hem.
De eigenaar was niet geheel en al 't akkoord met dat ongevraagd omverre smijten van zijnen molen: hij wilde schadeloos gesteld worden door den pachter die hij zelve schadeloosstelling vroeg voor zijn draaiende werk; en vandaar: proces.
't Heeft lange geduurd, wat al te lange, en d'uitkomste was: moeten overeenkomen, als het eene molen gekost had van rechtspleging. Hierbij komt het oude spreekwoord wel te pas:
           Als ge procedeert voor een koe,
           dan legt g'er zeker een peerd aan toe."

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Bijlagen

De Volksstem, 15.03.1914, p. 3.
Wortegem-Petegem, Armmolen, 13 maart 1914. Omgevallen, twee weken na onweer.
Molen omgevallen. – Vrijdag namiddag, rond 1 1/2 ure, is de houten windmolen van Emiel Roman, staande op het dorp, omgevallen. De molen had eenen ergen kraak gekregen, bij het onweder dat een veertiental dagen geleden over de streek woedde.
De mulder had nog eens beproefd te draaien, doch gewaar wordende dat de molen niet vast meer stond, had hij denzelven in allerijl verlaten. Daarmede was er niemand in of omtrent toen hij omviel.De molen bevatte twee koppels steenen, en er was ook eene bloempelderij aangehecht.

Torie Mulders (pseudoniem van Hector Vindevogel), "De windmolens tussen Schelde en Leie", in: Handelingen van de Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijk, XXII, 1946-1948, p. 46-107 (81-82).
Halfwege de kerk en de Baalde, steenweg naar Waereghem, links waar den hoogen dam nu nog de plaats aanwijst, stond de Armmolen.
't Was een houten graanwindmolen, schoone te winde en wel gekalandeerd. De slechte jaren hadden Frans Maes doen verhuizen, dan kwam Camiel Cnudde die gevolgd werd door Emiel Debaere, die de plaats ruimde voor Vandenberghe (= Kamiel Vandenberghe, die op Kerstdag 1862 de nieuwe molenaar-pachter werd op de Leiemolen te Harelbeke), die zelve opgevolgd wierd door Roman.
Wat er nu eigenlijk los, slecht of gebroken was, de molen en wilde niet meer te winde steken tenzij met veel geweld.
Roman had in zijnen tijd nog meulemaker gespeeld en willende weten wat er haperde, vroeg hulp in de gebuurte, deed zijnen molen tegen heug en meug rond steken, maar 't en geraakte zoo ver niet want ze viel: gelukkiglijk dat Roman er nog bijtijds half uitgelopen, half over en af den trap gevallen was, zonder dat zijn nieuwgierigheid voldaan was, of ze viel op hem.
De eigenaar was niet geheel en al 't akkoord met dat ongevraagd omverre smijten van zijnen molen: hij wilde schadeloos gesteld worden door den pachter die hij zelve schadeloosstelling vroeg voor zijn draaiende werk; en vandaar: proces.
't Heeft lange geduurd, wat al te lange, en d'uitkomste was: moeten overeenkomen, als het eene molen gekost had van rechtspleging. Hierbij komt het oude spreekwoord wel te pas:
           Als ge procedeert voor een koe,
           dan legt g'er zeker een peerd aan toe.

Literatuur

De Volksstem, 15.03.1914, p. 3
Verschoore A., "Zo leefde Wortegem", Oudenaarde, 1979.
Mattelaer Pierre, "Orkanen boven Vlaanderen", De Leiegouw, XXIX, 1987, 4, p. 485-489.
Torie Mulders (pseudoniem van Hector Vindevogel), "De windmolens tussen Schelde en Leie", in: Handelingen van de Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijk, XXII, 1946-1948, p. 46-107 (81-82).
Castelain R., "Het Heksenproces te Anzegem (1603), 10de Jaarboek Geschied- en Heemkundige Kring "De Gaverstreke", 1982, p. 65-70.
Verbeeck M. & Tack A., Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Oudenaarde, Kanton Oudenaarde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15N2, Brussel - Turnhout, 1998.
Inventaris van de wind- en watermolens in de Provincie Oostvlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster,(Kultureel Jaarboek voor de provincie Oostvlaanderen 1962, Tweede band, XVI, 1963, p. 102.
Julien Th. Vandeputte, "De molens van het arrondissement Oudenaarde uit hun geschiedenis", Oudenaarde, 1974.
Lieven Kinds e.a., "Acht eeuwen Nokere", s.l., 1996, p. 164.
H. Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 8. Gemeenten U-Z", Opwijk, Studiekring "Ons Molenheem", Opwijk, 2008.

Stuur uw teksten over deze molen  | 
Stuur uw foto's van deze molen
  
Laatst bijgewerkt: donderdag 7 januari 2016

 

De inhoud van deze pagina's is niet printbaar.

zoek in database zoek op provincie Stuur een algemene e-mail over molens vorige pagina Home pagina Naar bestaande molens