De  Kleine Molen, Veldmolen of Stadsmolen was een houten korenwindmolen aan de zuidzijde van Heesveld (nr. 20), nabij de hoek met Duifhuizen, in Molekens (in onbruik geraakt toponiem).

Hij werd opgericht mits octrooi in 1482 en was eigendom van het Gasthuis van Herentals.

De molen werd van 1689 tot 1698 gepacht door Wouter Kemels, van 1698 tot 1711 door Lambrecht Lambrechts en van 1712 tot 1714 door Jan Lambrechts.

Uit de molenpachtakten:

- "Op heden deze 27 novemb 1698 soo is de hure vande stadsmolen competerende aende dorpe van Noorderwijck (...) verhuert aen Lambrecht Lambrechts ende sijne huysvrauwe voor de selve pacht (...) voor den tijdt van sesse continuele jaeren (...)
(handtekening Peeter Heylen, Merten (...), Lambracht Lambrachts, B. Wouters scrius)

- "Voorwaerde ende conditie (...) Eerw: Sr Clara Raymaeckers moeder vanden gasthuyse deser stadt beneffens Jacques van Opstal momboir desselves gasthuyse (...)
Lambrecht Lambrechts ende Catlijn Peeters sijne huysvrouwe present ende de pacht accepterende seeckeren koorenwintmolen metten huyse hove lant ende erven daertoe behoorende...
Actum inde gasthuyse opden 13 Augusti 1699 present griffier (...)"
(handt. Lambracht Lambrachts, Catharina Peeters)

- "Op heden den 15 juny 1706 compareerden voor mij Petrus van Tendeloo Co: Erff; notaris ende secretaris van Herentals, ende inde presentie vande getuygen onder genoemt d'Eerw: suster Clara Raeymaeckers moedere ende Joris Coomans momboir vanden Gasthuyse deser stadt Herentals ter eenre, ende Lamberecht Lamberechts ende Cattelijn Peeters sijne huysvrouwe ter andere seyden, welcke ierste comparanten bekennen ende verclaeren mits desen verhuert ende de huere gecontinueert te hebben aende tweede comparanten mits desen t'selve accepterende des voorschreve gaesthuys windtmoelen genoemt den stadtsmolen met de huysingen hoven ende erven daer van dependerende ende dat voor eenen tijdt ende termijn van vier consecutive jaeren innengegaen halff meert 1706 lestleden (...) ende moeten de huerelingen jaerelijcx voor huere ende geltpachte betalen aende verhuerderesse eene somme van 385 guldens (...)
Aldus gedaen ende gepasseert inden voorschreve gasthuysse ter presentien van Willeboert Nouts ende Peter Meus als getuygen hiertoe geroepen (...)."

In de appendix staat: "Alsoo Lambrecht Lambrechts pachter vanden molen in dese conditie gementioneert met den toecomende halff meert geerne soude vertrecken naer Gierle ende alsoo schijde van desen molen ende dat hij nochtans noch een jaer huere heeft te weten tot halff meert 1710 soo ist dat den selven dat jaer huere overset aen sijnen broeder Jan Lambrechts hem laetende schade ende baeten ... Lambrecht Lambrechts sich is sterck maeckende ende daervoren borghe is gebleven als principael (...)
5 meert 1709".

"Opde conditie voorwaerde ende restrictie van dato 15 juni 1706 voor mij onders. secretaris not(ari)s gepasseert opde welcke Lambrecht Lambrechts cum uxore in huere heben gevende den molen deser gasthuysse van Herentals (...) voor geintereert hebbend Eerw: suster Clara Raymaekers moedere, Joris Coomans ende Michiel vanden Bolck momboiren deser gasthuyse van Herentals bij ende midts (...) aen Jan Lambrechts ende Joanne Kemels sijne huysvrouwe ten dese present (...) den voors. Gasthuys wintmolen (...)
Aldus gedaen ende gepasseert inde voors. gasthuysse desen 12. february 1710 tot presentie van Jan Wouters ende Geraert Sels als getuygen ende mij secretaris van Herentals".

Joanna Kemels was de dochter van Walter Kemels, de molenaar voor Lambrecht op de Gasthuismolen. Lambertus Kemels, gedoopt in Vorselaar op 29 januari 1714 als zoon van Cornelius en Catharina Van Olmen, was de molenaar van Tielen in 1758.

We zien de molen aangeduid op:
- Ferrariskaart (ca. 1775) met het bruin symbool van een standaardmolen met de benaming "Stadts Molen
-  Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) met het grondvlak van een standaardmolen op teerlingen, onder de benaming "Kleinen Molen"
- Topografische kaart van Ph. Vandermalen (ca. 1850) met de benaming "Kleynen Molen"

Kadastrale beschrijving ca. 1830: "houten standerdmolen van dezelve constructie als  C549 omtrent de stad en voordeelig bij de gehuchten gestaen en gelegen. Pachter is Rombouts."

Het Burgerlijk Gasthuis van Herentals was eigenaar in de 19de eeuw (tot bij de sloop) en verhuurde de molen aan molenaars.

Petrus Antonius Roijmans, roepnaam Peter Antonie, vertrok op 17 februari 1885 vanuit Reusel (NL) naar Herentals waar hij de "Stadsmolen of Gasthuismolen" voor 3 jaar pachtte en daarmee opvolger werd van Gerardus Coveliers. Maar voor de 3 jaar om zijn wordt het huurcontract verbroken omdat hij het vak van molenaar niet meer kan uitoefenen. Betrokkene was molenaarsknecht en molenaar, geboren te Reusel op 18 januari 1859, gedoopt aldaar op 18 januari 1859 (rk) (doopgetuigen waren Johannes van Limpt en Henrica Roijmans), overleden te Berchem  op 29 juni 1927. Op 17 mei 1877 vertrok hij naar Udenhout (NL). Op 29 mei 1883 keerde hij vanuit Tilburg terug naar Reusel om op 16 juni 1884 naar Lichtaart  te vertrekken. Petrus huwde te Herentals op 5 maart 1886 (getuigen waren Franciscus Roymans (broer-Molenaar), Johannes Wouters (herbergier), Franciscus Cuylen (winkelier)(neef) en Carolus Camps (werkman)(neef)) met Johanna Dockx, landbouwster, geboren op 24 februari 1849, overleden voor 1917, dochter van Jacobus Dockx en Anna Catharina van Hove. Petrus huwde een tweede maal op 12 september 1917 met Maria Justina Keulemans, geboren rond 1860. Het laatst bekende adres is Eikelstraat 27 te Berchem.

De Stadsmolen werd in 1895 geslooopt.

In de onmiddellijke nabijheid werd twee jaar later een standaardmolen uit Herenthout overgebracht die er tot 1944 stond.

Zie ook: Herenthout, Molen Verachtert
             Herentals, Veldhovenmolen

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archieven en landkaarten
Stadsarchief Herentals, dossier 55. Molen van het Gasthuis, 1699-1888.
Ferrariskaart, ca. 1775
Atlas der Buurtwegen, ca. 1844
Topografische kaart van Ph. Vandermaelen, ca. 1850

Werken
Harry de Kinderen, "Uit het verleden van de Herentalse molens", Jaarboek Herentalse Geschiedkundige Kring, II, 1987.
Harry de Kinderen, "De laatste levensdagen van de Herentalse molens, (XXde), Jaarboek Herentalse Geschiedkundige Kring, I, 1986 (overgenomen in: Levende Molens, jg. 10, 1988, 8 (augustus), p. 63).
Hugo Lambrechts-Augustijns, "De molenaars Lambrechts", Wijnegem, Homunculus, 1997, p. 45-47.
H. Holemans & P.J. Lemmens, Molens der Noorder- en Oosterkempen, Nieuwkerken, Ten Bos - Studiekring Ons Molenheem, 1980.
Herman Holemans, "Wind- en watermolens van de provinca) Vloebergs, b) ie Antwerpen. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 2. Gemeenten H-O", Opwijk, Studiekring "Ons Molenheem", 2010.
Maurice Sebrechts, "De bevolking van de parochie Tielen 1610-1850", Handzame, Familia et Patria, 1977.
A.L., Onze Molekens, in: Filter, III, 1961, nr. 15, p. 5-7.
R. Bulckens, Over molens, in: Filter, III, 1961, nr. 14, p. 11-13.
A. Erens, "De oudste levensdagen der Herentalsche molens", in: Mededelingen van de Kunst- en Oudheidkundige Kring van Herentals, 1934, p. 59-74.
J. Ernalsteen, "Overzicht der molens 1358-1768", in: Mededelingen van de Kunst- en Oudheidkundige Kring van Herentals en Omstreken, II, 1935, p. 75-83 en III, 1936, p. 3-18.
J. Goris, Bijdrage tot de aloude geschiedenis van de Stad Herentals, Herentals, 1969.
J. Jansen & A. Erens, "De Norbertijnerabdij van Tongerloo. Achthonderdjarige werking in de Antwerpsche Kempen 1133-1933", in: Taxandria, V, 1933, nr. 1-2, p. 151-192.
P.M. Soeten, De molen van Olen, in: Bijdrage tot de Geschiedenis, 1951, p. 105.
F. Verbiest, "Een Spekmolen en een vuurmolen te H erentals", in: Heemkundig handboekje, XXIV, 1976, nr. 3, p. 13-14.
J.R. Verellen, "Geschiedenis van het Gasthuis van Herentals 1253-1953", Herentals, 1953.
R. Verstreyden, De molens van Herentals, in: Mededelingen van de Kunst- en Oudheidkundige Kring van Herentals, 1932, p. 84.
Als het kalf verdronken is, in: De Belgsiche Molenaar, XXV, 15.02.1930.
"Molen te koop voor afbraak", in: De Belgische Molenaar, XXVII, 23 juli 1932.
H. Kennes & Rika Steyaert, Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Herentals, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16N3, Brussel - Turnhout, 2001.

Websites
www. thijs.heemkundereusel. com (Thijs van der Zanden, Reusel - "Antwoord", onderzoek naar de verwantschap tussen Hendrica Roijmans geboren op 7 maart 1885 te Reusel en haar vroege voorvader Joannes Nicolaas Roijmans geboren rond 1640)

Mededelingen
Willy Van Mensel, Sint-Antonius - Zoersel, 1996
Jules Torfs, Herentals, 11.06.2019.