De Kroonmolen was een staakmolen die oorspronkelijk als oliemolen was ingericht en in 1854 een korenmolen werd.

Hij stond op een zeer hoge molenwal (ca. 15 meter hoog) aan de Kroonmolenstraat, tegenover de Hemelaerstraat, op 300 meter ten zuidwesten van de hoofdkerk van Sint-Niklaas.

Hij werd voor 1615 opgericht. Na vernieling in 1690 gebeurde nog hezelfde jaar de heropbouw. We zien hem aangeduid op de Ferrariskaart van ca. 1775 met het bruin symbool van een staakmolen.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Piessens-De Potter Antoon, de weduwe, olieslaagster te Sint-Niklaas
- 23.01.1850, erfenis: Poppe-Piessens Judocus Bernardus, eigenaar te Sint-Niklaas (overlijden van de weduwe De Potter van Antoon Piessens).
- 1866, verkoop: Heyndrickx-Aluwé Jan Victor, molenaar te Sint-Niklaas
- 04.03.1895, verkoop: Heyndrickx Antoinette, b) Heyndrickx Jozef, c) Heyndrickx Joséphine, d) Heyndrickx Honorine, e) Heyndrickx Amedée, f) Heyndrickx Victorine en g) Heyndrickx Célestine (notaris Hamendt).

Molenaar Jan Victor Heynderickx-Aluwé, die de molen in 1866 kocht, had de reputatie "de beste" molenaar van Sint-Niklaas te zijn - hetgeen hem nochtans niet van ongelukken spaarde.

Op donderdagmorgen 6 maart 1873 viel de molenkast van zijn staak, rolde van de molenwal en plofte neer in het nabijgelegen hof. De molenkast was totaal verbrijzeld. Bij wonder liep de molenaarsknecht, die zich toen in de molen bevond, slechts lichte verwondingen op.

Jan Victor Heynderickx liet de molen weer opbouwen. Vermoedelijk liet hij een staakmolen van elders overbrengen. Samen met zijn kinderen zette hij de uitbating verder tot kort voor 1890. In dat jaar had de staakmolen slechts één roede meer en twee jaar later werd hij gesloopt.

De molen was niet meer concurrentieel, omwille van de opkomende industriële maalderij, maar tevens omdat de hoge gotische kapel van de Broeders Hiëronymieten de zuidenwind afblokte, de 'kapellekenswind' zoals de molenaar hem noemde. 'Ook vond hij dat een verkoop te weinig centen opleverde. De ca. 15 meter hoge molenberg werd in twee jaar tijd door de gebroeders Jef en Amedé Heyndrickx weggeruimd. In 1895 kocht de stad de grond en legde er in 1897 een kasseiweg aan. Snel werden er huizen gebouwd, waarvan er vele in mei 1940 werden vernield.

Op de plaats waar vroeger de molen stond, werd het Kroonmolenplein aangelegd. Tot op vandaag is er een lichte helling naar de plaats waar ooit de molen stond.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

De Werkman, 07.03.1873, p. 1.
Donderdag morgend is de graan-windmolen van den heer Heynderickx, te St.-Nicolaas, met schrikwekkend gekraak van zijn staak gevallen en van den berg in den nabijzijnden hof neêrgeploft. De molen en al wat erin was is door den val letterlijk verbrijzeld. De knecht des mulders, die zich, op den oogenblik des onheils, in den molen bevond, is, als door een wonder slechts lichte kneuzingen bekomen hebbende, behouden van tusschen de verbrijzelde voorwerpen gehaald.

Bert Foubert, "Toen & Nu". Het Nieuwsblad, 28.08.2013 / 04.09.2013
Boven het huidige Kroonmolenplein torende vroeger de Kroonmolen uit. De molen rendeerde niet meer en werd in 1892 afgebroken. De zuidenwind werd afgeblokt door de kapel van de broeders hiëronymieten.
Een markante plek uit uw streek, vroeger en nu…
Boven het huidige Kroonmolenplein torende vroeger de Kroonmolen uit. De molen rendeerde niet meer en werd in 1892 afgebroken. De zuidenwind werd afgeblokt door de kapel van de broeders hiëronymieten.

René Van Lierde, "Sint-Niklaas en zijn windmolens", in: Annalen van de Oudheidkundige Kring van het Land van Waas, LXXIII, 1970, afl. 2, p. 255-282 (uitgave van zijn handschrift uit 1934, gebeuren vanaf 1885).
DE "KROONMOLEN"
In het centrum der stad, op twee honderd meters vogelvlucht van de markt, in de Molendreefstraat gaande van de Nieuwstraat naar de Dalstraat, stond de "Kroonmolen". Die molen droeg waarlijk zijn naam, want hij spande wel de kroon der St. Nikolaasche windmolens.
Het was een schoone staakmolen, iets kleinder dan de "Cantermolen", doch schooner van vorm. Hij stond op eenen buitengewoonen hoogen berg, zeker 14 à 15 meters hoog. Die molenberg was zeer sterk en gemakkelijk aangelegd en een gewoon paard kon er goed op rijden met 1.000 Kg.; men deed omtrent anderhalve toer al klimmende; de berg was gansch beplant met schoon kreupelhout.
De molen stond dus zeer hoog, de assenkop moet ook omtrent 27 à 28 meter boven den plattengrond gedraaid hebben; prachtig van vorm, was hij altijd goed onderhouden. Hij was den eigendom  van de heer Victor Heyndrickx-Aluwé, een man die hoog in aanzien stond, misschien wel het meest van al de maalders der stad en omliggende dorpen.
Hij bezat drij koppels steenen, 1 m. 40 van achter, 1 m. 50 van voor, 1 m. 60 in 't midden, allerbeste steenen.
Alhoewel hij stond in 't midden der stad, stond hij als een der vlakste van gansche St. Nikolaas, en behalve van het Zuiden, ter oorzake der kapel van het gesticht St. Hyronimus, draaide hij van overal voortreffelijk goed, want hij stond boven de hoogste gebouwen: van Z.W. tot N.O. was het bijzonder.
Gestaan in 't midden der stad, had de molen vroeger een allerschoonste kliënteel van bakkerijen en gestichten: ook wat boerengemaal en veel eigene handel; doch hier ook kwamen de bloemfabrieken deze schoone kliënteel vernietigen en ondanks alles zag men deze met den dag verminderen. De heer Victor  Heyndrickx overleed, en de schoone Kroonmolen heeft hem niet lang overleefd; hij moest rond 1892 afgebroken zijn.
Voor het typische der stad is het waarlijks spijtig dat deze molen niet is bewaard gebleven, want het is raar zo iets buitengewoons aan te treffen: eenen staakmolen op zoo een hoogte, langs alle kanten overheerschte hij de hoogste gebouwen. Het bouwen der hoge kapel van St. Hyronimus had hem echter eenen doodelijken steek gegeven: zulk een hoog gebouw op 20 m. afstand, en juist in de beste windstreek: hij kon aan het zuiden niet meer draaien, het was zoogezegd "Kapellewind"...
Wanneer de wind Z.O. of N.W. was en 's nachts gedraaid wierd, hoe dikwijls deed schrijver dezer met de ouderwetse lamp aan zijn collega van de Kroonmolen teekenen die gewoonlijk beantwoord wierden, daar wij slechts 600 m van elkander woonden.
Met de Kroonmolen verdween er wel eenen eenig in zijn slag. (*)
Het schoonste zicht van de Kroonmolen was als men de stad naderde langs de kant van Belcele: aan de "witte staak" hing hij waarlijk in de lucht. Ook aan de Westerstatie, waar toen nog geen huizen stonden, daar moest men waarlijk het hoofd oprichten. Doch al de kant van 3 gaaien was hij erger, van daar stond hij verdoken achter de hooge kapel. Enkel de einden der wieken waren te bemerken. Dit was droevig; ook ik heb dikwijls gezien dat toen de wind eenige dagen van het Zuiden blies, en iedereen lustig stond te draaien, de heer Victor Heyndrickx verplicht was zijnen granen met zijn vuurmolen te malen.
De Kroonmolen werd te koop gesteld. De eigenaar vroeg 2.200 frank. Het hoogste opbod ging tot 1.800 f'rank. De eigenaar liet hem dan afbreken en legde "houtvenditie" van de afbraak. Deze bracht 2.000 frank op.
De overgrote berg werd afgevoerd: meer dan 1.200 karren aarde moesten worden weggehaald.
De helling der Molendreef van uit de Nieuw- en Dalstraten alsook op het einde der Hemelaerstraat, toont nog duidelijk aan waar de molen stond.

(*) Nota van de Redactie: Van de "Kroonmolen" bewaart men in ons Museum van de Oudheidkudnige Kring: a) een grote m olensteen (diameter 1?25 m. en dikte O0,17 m.) - b-) een schildeirj van Amedee Heyndrickx met zicht op de molen, het moelnaarshuis, de helling en de huizen van de Molendreef.

De Werkman, 07.03.1873, p. 1.
W. Smet, "De windmolens in het Waasland", Nieuwkerken-Waas, 1974;
W. Smet, "Kijk op het Waasland", Nieuwkerken-Waas, 1977, p. 17-66.;
R. Van Lierde, "Sint-Niklaas en zijn windmolens", in: Annalen van de Oudheidkundige Kring van het Land van Waas, LXXIII, 1970, afl. 2, p. 255-282;
Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963);
G.K. Kockelberg, "De molens van Sint-Niklaas", in: Ons Molenheem, jg.30, 2005, nr. 3, juli-september, p.56-57, ill.;
H. Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 7. Gemeenten S-T", Opwijk, 2007.
Bert Foubert, "Toen & Nu". Het Nieuwsblad, 28.08.2013 / 04.09.2013