De Veldmolen was een houten graanwindmolen in het gehucht Velle, aan de noordkant van Temse aanleunend tegen Sint-Niklaas en Haasdonk/Beveren. De molen stond aan de Velle, zowat halverwege tussen den Doorn en Vellehoek. De plaatsnaam "de Velde" (woest, onbebouwd land) werd voor het eerst in 1350 vermeld. De naam van het gehucht (en van de molen) werd overgedragen aan de straat. Deze heette voorheen de Veldmolenstraat en nog vroeger de Hogen Heirweg. De naam is een geleidelijke vervorming van Velde(n) naar Velle, in de volksmond kortweg 'de Vel' genoemd.

De molen werd in de 15de eeuw ook soms de "Doornkynemeulen" genoemd. Doornkyne is het middelnederlandse verkleinwoord van "doorn".

De staakmolen werd voor 1463 opgericht. De molen was in de 15de eeuw in het bezit van de Sint-Pietersabdij van Gent. Mogelijk liet deze abdij de molen oprichten. De eerste ons bekende huurakte van deze abdij dateert van 2 februari 1463. De pachter was Janne Coppins de oude en de molen werd "Doornkine meulen" genoemd. Er moet iets misgelopen zijn, want al vanaf 1 maart 1463 werd de molen voor drie jaar toegewezen aan de gebroeders Joese en Janne de Gendt, die  hiervoor drie borgen aanbrachten, nl. Symoen Maes, Gheert van der Gouwen en Gillis Couthals, elk voor een derde deel borg.

In de jaarrekening van de Sint-Pietersabdij over Temse en het Waasland vinden we in het jaar 1465 de volgende tekst: "item (ontvangen) van Jannne Cauwers wonende bij den Velde en sculdich was in renten de kercken van Sinte Pieter ter causen van den meulene op den heirwech tusschen Ghent ende Antwerpen ... houdt ooc 2 ghemeten van den leene zijnde ende houdende van Pieter Verschelt ligghende bij de Velde".
Janne Cauwers was de zoon van Pieter Couweers a. Cauwers en Margriete van Schriecke (hoofdcijns St Baafs, Waasmunster, par. 10) en was gehuwd met Katerina van Acker, dochter van Bertel en Beatrix s Bosschere (hoofdcijns St. Baafs Elversele, par. 6).

In 1467 werd deze molen opnieuw gepacht door de voornoemde gebroeders Joese en Janna de Gendt en ook in 1468 als dusdanig vermeld.
Janne Coppiins die we al in 1463 aantroffen als huurder van de molen, wordt in de rekening van 1474 opnieuw vermeld als volgt: "Janne Coppiins de oude, in pacht strypken land daer den Dorekyn meulen op staet voor zes jaer kerstdach 1474 voor 24 schellingen".

Een volgende vermelding van de Veldmolen luidt: "Willem de WItte, die in pachte houdt den meulene ten Doornkyne int jaer 1476".
Hij wordt nogmaals in die hoedanigheid vermeld in 1477 en van 1484 tot 1490. Hij bewoonde een hofstede in de Doornstraat, genaamd "De Vijf WIlghen" en werd in 1508 nog eens als molenaar aangehaald.

In 1479-1480 werd de molen hersteld. We lezen hierover: "Uytgeven aen Gillis van Ro vandat hy de royen bestouckt heeft aenden muellen te Doornkyne ende dat comt 8 sch. par."

In 1639 kreeg de molenaar Jan Baert, bevel niet meer te malen alvorens dat hij zijn pacht had voldaan.
Op 1 maart 1640 vinden we de mulder Jan de Meersman die een huurceel kreeg voor 3 jaar tegen 29 pond per jaar. Joris De Meersmann stelde zich borg.
Hans Coolman, die langs moederszijde stamde uit een oud muldersgesleacht, kwam dit lijstje vervoegen vanaf 1 april 1643 tegen 24 pond per jaar. De schommeling in de pachtprijs was afhankelijk van de verpachting die toegewezen werd aan de meestbiedende of de "naaste", zoals men die toen noemde.

Rond 1640 gebeurde een herschikking in de eigendomsrenten van de Veldmolen. De heer bezat nog steeds 1/12, Barbara Louman behield 5/12, de wezen van Bernard Louman 2/12, Josyne Louman 1/12, de erven van Cornelia Louman 2/12, Josyne Louman 1/12, de erven van Cornelis Louman 2/12 en Joanne Louman 1/12.

Het waren deze eigenaars of hun erfgenamen die op 20 augustus 1648 de elf parten van de molen lieten instellen tot verkoop.  Het twaalfde part, dat vroeger aan de heer behoorde, stond nu onder sequester en was niet in de koop begrepen. Na verschillende verhogingen werd het pand uiteindelijk toegewezen aan Jan de Clercq, procureur bij de vierschaar van Temse. De wettelijke registratie op zijn naam gebeurde op 20 november 1648.

We zien de molen niet aangeduid op de Ferrariskaart (ca. 1775). Nochtans blijkt niet uit andere bronnen dat de molen toen tijdelijk verdwenen was. We zien hem wel aangeduid op de Atlas der Buurtwegen (ca. 1844), op de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) met de benaming  "Veld Molen" en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860) als "Veldmolen".

De molen waaide om op 20 november 1807. Jean-Baptist Heirbaut liet de molen onmiddellijk weer opbouwen en ondanks dat in het proces-verbaal stond dat alle onderdelen waardeloos waren, kon hij veel van materiaal hergebruiken. Meier Braeckman had er een handje van weg de Fransen een rad voor de ogen te draaien en had de schade aan de molen schromelijk overdreven. Dat blijkt ook uit de schatting van de molen op 6500 frank en de latere verkoop voor 4000 frank.

Heirbaut stelde als molenaar Jan Frans Rooman aan, de voormalige mulder van de Landmolen te Temse. Deze laatste overleed in 1811 en zijn vrouw Anna Catharina Rotthier liet zich bijstaan door een muldersknecht, Josephus D'Haen, die tot 1 mei 1816 een kamer op het molenerf huurde.

Jan Baptist Heirbaut en zijn echtgenote verkochten de molen op 3 juni 1815, voor het ambt van notaris Josephus Montoisuy te Rupelmonde, aan Alexander Constant Geerts, kantonvrederechter, gedomicilieerd te Haasdonk, voor 4000 frank.

De mulderin, Annna Rotthier, trouwde in 1817 met Joseph De Ryck,die samen met de zonen uit het eerste huwelijk de molen uitbaatte.

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: De Rijck Joseph, molenaar te Temse
- 16.11.1844, verkoop: De Caluwé Charles, molenaar te Temse (notaris De Brabander)
- later eigenaar: De Caluwé Augustin en consoorten
- 05.03.1880, deling: De Caluwé-Van Leugenhaege Pierre Jacques, molenaar te Temse (notaris Van de Perre)

Petrus De Caluwe, een vooruitziend man, deed in 1880 een aanvraag om een stoommaalderij bij de windmolen te mogen inrichten. Zo kon hij bij windstilde met de mechanische molen malen. Zo werd er verder gewerkt tot 1923. Toen was de windmolen versleten en afgetakeld. Geleidelijk begon men aan de afbraak en in 1926 was de molen geheel verdwenen. De molenberg bleef nog enkele jaren onaangeroerd liggen. Later werd het zand gebruikt om laagliggende gronden te nivelleren en de boeren haalden de grond om ongeharde wegen en dreven aan te vullen waarin de karren diepe sporen hadden getrokken.

Jerome SMET, Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Archieven
Gemeentearchief Temse, Oud archief, nr. 190.
Gemeentearchief Temse, Modern archief, nr. 143.66.
Rijksarchief Gent, fonds Sint-PIetersabdij, 1, nr. 192 en 1480 (jaarekening SInt-PIetersabdij over Temse en het Waasland, 1465).

Werken
F. De Potter & J. Broeckaert, Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen, reeks III, dl. 4, Gent, 1881.
Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Derde aflevering. De arrondissementen Oudenaarde en Sint-Niklaas, in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XVI, 1962, 2 (Gent, 1963);
Jerome Smet, De molens van Temse. De geschiedenis van de wind-, water- en paardenmolens in de fusie Temse en hun opvolgers de mechanische graanmolens, in: Jaarboek 1986 Gemeentemuseum Temse", p. 1-206.
R. Colaes, Landelijk Temse 1670-1815.
J. Servotte, Toponymie van Temsche, 1926;
J. Geerts & A. Raemdonck, De Burcht en Heerlijkheid van Temsche.
H. Holemans, Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 7. Gemeenten S-T, Opwijk, 2007.