De Zandmolen stond op een molenwal op de oostzijde van de Mechelsebaan (nr. 15), op de hoek met de Trapstraat, in het gehucht "de Molekens", nabij het vroegere, gelijknamige café. De molenaarswoning, een van de eerste stenen huizen in deze omgeving, stond aan het genoemde café, maar aan de andere zijde van de Kapelstraat.

We vinden hem aangeduid op de Ferrariskaart van (1775) met het symbool van een standaardmolen en met de benaming "Sand-meulen", in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842) als "Zandmolen Moulin", op de topografische kaart van Vandermaelen (ca 1850) als "Zand Molen" en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860) als "Zand molen".

De standaardmolen, opgericht in de 16de eeuw, was een ban- of dwangmolen van de heer van Duffel en daarom ook "Molen van de Baron" of "Molen van de Markies" geheten, als tegenhanger van de "Molen van de Prelaat" of de Grote Duffelaar.

Op de standaard stond het jaartal 1745 te lezen, jaar van een vervanging of herstelling.

Uit het processen-verbaal van afpaling:
- ca. 1820: "l'un moulin à vent situé S(ect)ion 515, appartenant au comte de Mérode, est loué à François Van Houdt comme il conste de la quittance à nous exhibée, pour 500 florins argent de Brabant ou 428,57 florins des Pay-Bas. Le revenu net, après déduction de 129,52 florins, est de 558,09 florins. Ce bail comprend encore plusieurs autres propriétés, dont le revenu doit être déduit du prix du bails, pour obtenir le revenu du moulin seul. Leur revenu, calculé d'après les évaluations du présent tableau de classification monte à 88,44 f., ce qui porte le revenu brut du moulin à 469,44 f. Conformément à l'article 397 du recueil méthodique il doit être déduire, pour frais d'entretien et réparations, un tiers du revenu brut 156,55 f.; mais attendu que le locataire doit entretenir les meules et les voiles, et que cet entretien est arbitré au quart, les trois quarts seulement de la prédite somme de f. 156,55 seront déduits et montent à f. 117,41. Reste un revenu brut de f. 352,24. Cette somme ne passe pas trop les évaluations cadastrales des autres moulins à farine de la province et nous a paru devoir être réduite à f. 250.
- ca. 1830: in hout vervaaridgd, twee paar steenen, in goede staat en gunstig gelegen bij het dorp. De pachter is Michaël Van Craen

Eigenaars na 1800:
- ca. 1810, eigenaar: de Mérode de Westerloo; huurder-molenaar: Van Houdt François
- ca. 1830, eigenaar: de Mérode de Westerloo; huurder-molenaar Van Craen Michaël
- voor 1834, eigenaar: de Mérode de Westerloo-d'Onghyes de Masting, de weduwe, te Brussel
- 04.08.1842, erfenis: a) de Mérode Henry Marie Ghislain, senator te Brussel, b) de Mérode François Louise Ghislaine, eigenares te Lombise, c) de Mérode Philippe Felix Balthaar Othon Ghislain, eigenaar te Rixensart, d) de Mérode Thérèse Ghislaine, minderjarige, e) de Mérode François Ghislaine, minderjarige, f) de Mérode Felix Amory Ghislain, minderjarige, g) de Mérode Antoinette, minderjarige, h) de Mérode Marie Ghislaine, minderjarige, i) de Mérode Louise Caroline Ghislain, eigenares te Brussel en j) de Mérode Louis Ghislain, eigenaar te Brussel (deze laatste zeven zijn kinderen van wijlen de Mérode Werner Jean Baptiste (overljiden van de weduwe)
- 25.09.1846, deling: d'Arenberg-de Mérode Antoine François (de vrouw), te Brussel (notaris Akkes)
- 254.08.1882, verkoop: a) Van Craen Joannes Franciscus, molenaar te Duffel en b) Van Craen Victorius Emilius, molenaar te Duffel (notaris Sterckx - een graanwindmolen genaamd Zandmolen, molenberg en grond)
- 24.04.1902, verkoop: Van Craen-Symons Jan Frans, molenaar te Duffel

In 1882 kwam de molen in handen van de molenaar toen Jan Michiels hem aankocht van een nazaat van de Duffelse heren.

De Zandmolen maalde tot bij het begin van de eerste wereldoorlog. Hij werd op 19 september 1914 door de Belgische genietroepen neergehaald en daarna volledig afgebroken. Het molenhout waaronder de standaard en de kap werden in Mechelen verwerkt tot meubelen. De laatste maalder was Francisus Van Craen-Symons.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

H. Holemans & P.J. Lemmens, "Molens der Zuiderkempen", Nieuwkerken, Ten Bos/Studiekring Ons Molenheem, 1978, p. 25-26.
E. Dom, "De verdwenen windmolens", in: Dufflaea, 1963, nrs. 107-108.
Duffel nu, 1900-1985, K.W.B.-Oost, Lier, 1986.
Duffel toen, tot 1900, K.W.B.-Oost, Lier, 1986.
G. Gabriels, Bijdrage tot de geschiedenis van Duffel, Regentaatsverhandeling Berthoutinstituut Mechelen, 1982-1983.
Geschiedenis van Duffel, K.W.B.-Duffel (-Oost), Duffel, s.d. 
J. Resseler, Duffel in oude prentkaarten,Zaltbommel, 1972.
Zo was Duffel, Verzamelaarsclub Duffel, Lier, 1979.
F. Sillis, "De Duffelse Windmolens", De Belgische Molenaar, LVIII, 1963, 4 (22 febr.), p. 260.

Mailberichten
Roger Hermans, 14.11.2016.