De Dorps- of Dikkebusmolen was een houten korenwindmolen aan de noordwestzijde van de Dikkebussestraat (nr. 460), de vroegere Grotestraat naar Ieper.

De molen werd in de volksmond doorgaans naar de molenaars genoemd, opeenvolgend "Buusches molen" (naar de molenaarsfamilie Vandenbussche), "Coenes molen (met "Warden Coene") en "Bailleuls molen" (naar Cyriel Bailleul).

De staakmolen was de banmolen van het dorp Dikkebus. Hij werd voor 1550 opgericht.

Na zijn vernieling tijdens de godsdienstoorlog werd hij voor 1622 herbouwd.

We zien hem aangeduid, maar telkens zonder molennaam, op de Fricxkaart (1712), de Ferrariskaart (1775) met het bruin symbool van een stakmolen, op de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860).

Eigenaars na 1830:
- voor 1834, eigenaar: Vandenbussche-Dehaese Joannes-Baptiste, molenaar te Dikkebus
- later, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Joannes-Baptiste Vandenbussche)
- 19.10.1842, erfenis: de kinderen: a) Vandenbussche Pierre Jean, olieslager en molenaar te Klerken, b) Vandenbussche Jean Baptiste, molenaar te Dikkebus, c) Vandenbussche Lievin Victorien, molenaar te Nieuwkerke, d) Vandenbussche Catherine Barbe, echtgenote Coene Charles Louis, landbouwer te Vlamertinge, e) Onraet Rosalie, minderjarige te Dikkebus, f) Onraet Pelagie, minderjarige te Dikkebus, g) Onraet Emerentine, minderjarige te Dikkebus en h) Onrraet Henri, minderjarige te Dikkebus (overlijden van de weduwe Dehaese van Joannes-Baptiste Vandenbussche)
- 22.06.1848, deling: Vandenbussche Pierre Jean, molenaar te Klerken (notaris Renty)
- 15.08.1884, erfenis: a) Vandenbussche Louis, koopman te Klerken, b) Vandenbussche Rosalia, c) Vandenbussche Nathalia, d) Vandenbussche Lucia en e) Vandenbussche Octavie, echtgenote Carton Jacques (overlijden van Pierre Jean Vandenbussche)
- 29.01.1899, erfenis: Vandenbussche Nathalie en deelhebbers
- 15.06.1900, begin vruchtgebruik: a) Carton Jan en deelhebbers (voor naakte eigendom) en b) Vandenbussche Nathalie (voor naakte eigendom), eigenares te Emelgem (onderhandse akte)
- 11.03.1901, verkoop: Coene-Bulcke Arthur Leo, rentenier te Dikkebus (notaris De Brabant)

In 1881 voegde molenaar Pieter-Jan Vandenbussche een rosmolen toe aan zijn molenbedrijf om ook op windstille dagen te kunnen malen. Het duurde evenwel niet lang meer, voor hij een stoommaalderij liet bouwen.

Arthur Leo Coene-Bulcke, een rentenier uit Dikkebus, kocht in 1911 het molenerf aan. Kon hij dan weten dat hij de laatste eigenaar zou worden... Hij liet aan de straatzijde een mechanische maalderij oprichten in een gebouw met een mansardedak.

Op 7 december 1914 viel een schrapnel op de stoommaalderij naast de woning. Dat was echter nog maar het begin. In 1916 werd hij regelmatig "gebombardeerd" en werd op 11 augustus, toen hij "nog half recht" omgetrokken.  Alles werd nauwkeurig genoteerd door onderpastoor Achiel Van Walleghem in zijn uitgegeven oorlogsdagboek (deel 2):
"22 februari 1916 - In den nacht worden 2 groote canons geplaatst bij den molen van Bailleul, 1 juist nevens den molen en 1 in den hof bachten (achter) 't huis."
De dag erna schieten deze Engelse kanonnen voor de eerste maal. Enkele dagen later, op 29 februari, scheert een Duits vliegtuig boven de molen, terwijl de kanonnen schieten. Ze worden meteen ontdekt en het duurt niet lang, of Duitse kanonnen nemen de stelling onder vuur. De molen is een gemakkelijk mikpunt. "Zij bombardeeren gedurende 1 1/2 uur. Ten minste 40 schrapnels en 20 bommen vallen (..)."
Het verslag vervolgt op 2 mei: "Vele bommen vallen in den achternoen aan den molen en 't Hemelrijk. Een valt op den stal van 't molenhuis en een op het huis van Knockaert Henri. In den avond veel schrapnels in dezelfde plaats." Nog vele beschietingen zullen die maand volgen.
Op 16 juli noteert Van Walleghem: "De molen van Bailleul staat nog recht, doch hij heeft reeds twee bommen geekregen en dreigt te vallen". De laatste notitie is van 11 augustus: "Te Dickebusch schieten de kanonnen van weerkanten geweldig naar malkaar. In den avond vallen wel 70 bommen op en rond het hof van den burgemeester (...) De molen van Bailleul die reeds gebombardeerd was, doch nog halfrecht stond, wordt gansch omgetrokken en is welhaast geheel en gansch verdwenen". Blijkbaar werd de molen om veiligheidsredenen opgeruimd.

Er zijn ons twee afbeeldingen van deze molen bekend. De oudste is een prentkaart, uitgegeven door Th. Leeuwerck te Dikkebus rond 1900. We zien de tweezolder-staakmolen draaien met vier volle zeilen. De teerlingen en het gebinte zijn nog open. De molen heeft een kapelledak. De andere foto is gemaakt op 6 november 1914 door sergeant Christopher Pilkington, die als professioneel fotograaf was ingedeeld bij de 2nd Scots Guards. Er zijn wel enkele markante verschillen ten opzichte van de vorige opname. Zo zien we naast de molenberg een gebouw met een mansardekap. Het was een mechanische maalderij die tussen 1901 en 1914 werd gebouwd. We zien boven de deur de opgetrokken zakkengoot. Bij de windmolen valt het op dat de open voet een ommuring heeft gekregen, zodat een gesloten voet ontstond. Hierdoor werd het gebinte beschermd en was er een bijkomende opslagruimte. De molen heeft nog steeds houten borstroeden en een gietijzeren insteekaskop. De windweeg is beslagen met houten schalies. De zeilen zijn helemaal verdwenen, hetgeen er op wijst dat de molen buiten gebruik is gesteld.
Beide foto's hebben, ondanks de verschillen, wel degelijk betrekking op dezelfde molen. De overeenkomsten wijzen daar ondubbelzinnnig op: de aard en de ligging van de molenwal ten opzichte van de weg, het hek en de paaltjes aan de voet van de wal, de molenkast met de borstnaald van boven tot onder in de windweeg. De boven aangehaalde verschillen zijn er enkel gekomen door de veranderingen die tussen 1901 en 1914 werden uitgevoerd.
Er bestaat ook nog een tekening die in mei 1916 door een Engelse soldaat werd gemaakt van de (nog bestaande) Dikkebusvijver met op de achtergrond het silhouet van de molen.

Na de eerste wereldoorlog werd windmolen niet herbouwd, maar wel het woonhuis met aangebouwde  mechanische maalderij door de weduwe van Cyriel Bailleul en zoon Michel. Deze gebouwen bestaan nog steeds. In het gerenoveerde maalderijgebouw, dat nog zijn dakkapel voor het luiwerk heeft, is nu "Bloemsierkunst Julie" gevestigd.

John VERPAALEN & Herman HOLEMANS

Archieven
Stedelijk Archief Ieper, 874.1, Dikkebus: bouwaanvragen 1920-1955.

Uitgegeven bronnen
De Belgische Molenaar, jg. 8, nr. 38, 20 september 1913 (verkoopsadvertentie)

Werken
Herman Holemans, "Westvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 2. Gemeenten D-G", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1994.
John Verpaalen, "Molens van de frontstreek", Koksijde, De Klaproos, 1995, p. 46-48.
W. Werbrouck, "Dikkebus in oude foto's, 1900-1950", Dikkebus, eigen beheer, 1986.
W. Werbrouck, "Hedendaagse Dikkebusse hoeven en hun bewoners", Dikkebus, 1985.
Achiel Van Walleghem, "De oorlog te Dickebusch en omstreken 1914-1918", 3 delen, Brugge, Jozef Geldhof, 1964, 1965, 1967.
A.-M. Delepiere, M. Huys & M. Lion, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie West-Vlaanderen, Arrondissement Ieper, Kanton Ieper, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 11N1", Brussel - Turnhout, 1987.
Jozef Maes, "De molens van Dikkebus in 1914-1918", De Belgische Molenaar, jg. 64, 1969, nr. 5 (7 maart).
"The Imperiral War Museum's Book of the First World War" (hoofdstuk "A Camera Goes to War", over fotograaf Pilkington).