De Ratmolen op de Molenbeek is een watermolen met bovenslagrad op de Molenbeek, aan de noordzijde van de Ratmolenstraat (nr. 42), op 400 meter ten zuid/zuidwesten van de kerk van Aaigem.

Volgens de melding "Waterrat Molen" rond 1850 (aanduiding op de kaart van Vandermaelen), heeft de huidige benaming "Ratmolen" niets met een "rat" als dier, maar wel met het "waterrad" te maken.

De korenmolen werd al voor 1556 opgericht.

Uit de penningkohieren van Aaigem van 1571 (f° 79v°): "Jan Scollaert gebruyct als proprytarijs eene behuysde stede metten huysse scuere stallen met eenen watermuelen coorenmuelen, daerop staende, groot metten erven 75 roeden ende vanden syden vander beken eenen slachmuelen metten erven gr. 75 r. Al tsamen gextymeert up 8 pont gr. tsrs"

Op de andere oever werd voor 1812 een oliemolen opgericht, zodat een dubbelmolen ontstond. Deze werd in 1866 omgevormd in een woonhuis.

We zien de molen aangeduid op de Ferrariskaart (ca. 1775), in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842), op de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) als "Waterrat Molen" en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860).

Uit het proces-verbaal van afbakening van de gemeente Aaigem uit 1812:
"Le moulin à eau, S(ecti)on C n° 567, appartient à Pierre de Smet, peut être évalué brut à fr. 200, ce qui donne en revenu net fr. 180."
In 1834 behoorde de korenmolen tot klasse 2, met een kadastraal inkomen van 114 frank, en de oliemolen tot klasse 1, met een kadastraal inkomen van 96 frank.

De belangrijkste eigenaars waren in de loop der tijden de families Schollaert, Van Cromphaut, De Smet, Eeckhout en De Meyer.

Eigenaars na 1810:
- 1812, eigenaar: De Smet Pieter, te Aaigem
- 23.08.1837, deling: De Smet Livinus, landbouwer te Aaigem
- 19.04.1870, erfenis: a) Eeckhout-De Smet Ivo, molenaar te Aaigem en b) De Vuyst Liévin, minderjarige te Nieuwerkerken (overlijden van Livinus De Smet)
13.09.1889, verkoop: Eeckhout-Devuyst Charles Louis, molenaar te Aaigem (notaris De Paepe)
- na 1890, verkoop: Van den Stock-Van Mello Remi, molenaar te Deftinge
- 31.07.1925, verkoop: a) De Meyer-Baeten Richard Constant (voor 1/2) molenaar te Mere en b) De Meyer-Van Zwalmen Theodorus Carolus (voor 1/2), zonder beroep te Herzele (notaris De Windt)
- 14.09.1946, erfenis: a) De Meyer-Baeten Richard Constant (voor 1/2) molenaar te Mere en b) De Meyer-Van Zwalmen Theodorus Carolus, de weduwe en de kinderen (voor 1/2), zonder beroep te Herzele (overlijden van Theodorus De Meyer)
- 22.01.1971, deling: a) De Meyer-Van Zwalmen Theodorus, de weduwe (voor vruchtgebruik), zonder beroep te Herzele, b) De Meyer Paula Emma (voor 1/2 naakte eigendom), echtgenote Schrever Raymond, zonder beroep te Herzele en c) De Meyer Emiel Gustaaf (voor 1/2 naakte eigendom), landbouwer te Herzele (notaris Van Oudenhove)
- 17.10.1980, erfenis: a) De Meyer-Van Zwalmen Theodorus, de weduwe (voor vruchtgebruik), zonder beroep te Herzele, b) De Meyer Paula Emma (voor 1/2 naakte eigendom), zonder beroep te Herzele en c) De Meyer Emiel Gustaaf, de erfgenamen (voor 1/2 naakte eigendom) (overlijden van Emile De Meyer)
- tot 2002, bewoner: Bosmans Dierick
- 2009, eigenaar: Govaert Herman, Zulverhof bvba

Al in 1851 werd een stoomtuig geplaatst. Na een brand in 1874 werd het huidig gebouw opgetrokken. Een nieuwe stoommachine werd geplaatst in 1890, maar er werd ook nog met waterkracht gemalen. In 1925 werkte de molen met water en met een motor. Er was ook een cichoreibranderij. De watermolen bleef tot omstreeks 1960 in bedrijf.

De "Ratmolen" is gelegen in een open landschap. Op 17 februari 1994 werd de molen beschermd als monument en samen met zijn omgeving als dorpsgezicht. Van het ijzeren bovenslagrad is vrijwel niets meer overgebleven, maar het gebouw verkeert nog in vrij goede staat. Het interieur is vrijwel intact gebleven, met drie koppels maalstenen. De molen had regelmatig te kampen met overstromingen. Om deze reden verliet bewoner Dierick Bosmans de molen in 2002.

Vanaf 2009 wordt een restauratie uitgevoerd. De weelderige plantengroei rond de hoeve werd gerooid. De oever die op instorten stond werd verstevigd. Het binnenwerk werd voor restauratie verwijderd. Op het erf is thans Zulverhof bvba gevestigd (fokkerij en handelaar van honden). In 2010 werd ingenieur-architect Freddy De Schacht uit Ruiselede als restauratiearchitect-ontwerper voor de molentechnische restauratie aangesteld.

Lieven DENEWET, Georges SOUFFREAU & Herman HOLEMANS

Technische en architecturale beschrijving

Van de technische uitrusting resteerde voor de huidige restauratie nog de decagonale kuip (met één, door de muur tegen de beek, ontbrekende zijde) van hardsteen, waarop gietijzeren zuilen, welke de drie paar molenstenen op de verdieping schragen; de overbrenging geschiedde via metalen tandwielen met houten tanden; op de verdieping nog een wanmolen. Begin 20ste eeuw werd de drijfkracht verzwaard door middel van een inmiddels geleden verdwenen dieselmotor: resten van de transmissieassen getuigen hiervan.
Ten westen, anderhalve verdieping hoog, vijf traveeën breed molenaarshuis onder zadeldak, van 1823 (volgens de vroegere eigenaar). Witgeschilderde verankerde baksteenbouw op gepikte plint, oudere kern uit de 18de eeuw. Licht getoogde vensters, benedenvensters met lekdrempels en arduinen lateien. Korfboogdeurtje met zandstenen lijst met negblokken. Rondom een smalle rechthoekige gekasseide binnenkoer zijn recente onbelangrijke aanhorigheden bijgebouwd.

Boekaankondiging. Georges L. Souffreau en Paul de Vuyst, "Geschiedenis van de koren- en oliewatermolen te Aaigem genaamd Molen Ten Broekendriese of De Waterrat (voor 1556-2008)", Woubrechtegem, 2008.
Na de uitgave in juni 2008 van de verhandeling over de watermolen te Aaigem genaamd Molen Te Dalme of Engel's Molen en in augustus daaropvolgende gevolgd door het boek over de verdwenen koren- en oliewindmolen in dezelfde gemeente genaamd Driesmolen, is het nu de beurt aan de geschiedenis van een andere koren- en oliewatermolen die te Aaigem op de Molenbeek is gelegen, namelijk de Molen tenBroekendriese of De Waterrat. Hoewel deze watermolen op een zeer oude molenplek is gelegen, is het pas vanaf het jaar 1556 dat we iets over hem te weten komen. Vooral door het gebrek aan oud archief van het Land van Rotselaar -waartoe Aaigem behoorde- is het maar na 1700 dat we meer gegevens betreffende deze watermolen terugvinden. Deze molen moet altijd al een koren- en oliemolen zijn geweest op de rechteroever van de Molenbeek samengaande met een slagmolen gelegen aan de overkant van dezelfde beek. Al in 1851 werd een stoomtuig geplaatst dat in 1874, na een brand, werd herbouwd. De belangrijkste eigenaars waren in de loop der tijden de families Schollaert, Van Cromphaut, De Smet, Eeckhout en De Meyer. De watermolen bleef tot omstreeks 1960 in bedrijf. Intussen zijn rad en sluiswerk weggeroest maar aan het woonhuis met ingebouwd molenkot werd gelukkig weinig veranderd. De auteurs hopen dat hun opzoekingswerk deze aloude watermolen ten goede moge komen, zodat de Ratmolen in ere wordt gehouden en, wie weet, ooit terug moge draaien en malen.
Het boek telt 120 bladzijden, inbegrepen 33 bijlagen waarin opgenomen de volledige teksten van de verkopen, testamenten en andere overeenkomsten. Er zijn eveneens een aantal zwart-wit foto's en plattegronden. Verder nog veel familiegegevens. Het boek wordt verkocht aan de prijs van € 10,00.
Bestellingen bij: Georges L. Souffreau, Bosstraat 30, B-9550 Woubrechtegem, tel. 053-627693, e-mail: gsouffreau@telenet.be; Bank: 850-8120967-28; (IBAN BE37 8508 1209 6728 BIC SPAABE22); Port binnenland: € 2,70

De Volksstem, 5 mei 1928, p. 10
De moord van Aaigem. Met de familie De Meyer en de watermolen. 24 mei 1928.

De Volksstem, 24 mei 1925, p. 32; 27 mei 1925, p. 23
Notaris De Vuyst (Borsbeke). Openbare verkoop van een moderne molen met water en motor en nieuw ingerichte suikerijbranderij te Aaigem genaamd de Waterrat A 1113, 1114, 1115, 1116. Bewoond en gebruikt door de eigenaar Charles Eeckhout-De Vuyst.

Literatuur

Archieven
Stadsarchief Gent, Penningkohieren van Aaigem van 1571 (f° 79v°).

Werken
Lieven Denewet, "Erpe-Mere: de grootste molengemeente in Vlaanderen!", in: Molenecho's, XXI, 1993, nr. 2, p. 72-87;
J. Van Overstraeten, "De molens van Aaigem en Aalbeke", in: Toerisme, XXIII, 1944? p. 43;
J. De Punt, "Erpe-Mere, molendorp", in: Verbond van de Kringen voor Heemkunde in Oost-Vlaanderen, 1999, nr. 2, p. 3 e.v.;
P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11);
P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25);
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962);
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 1. Gemeenten A-B", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1996;
Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 81;
Johan De Punt, "De watermolens te Erpe-Mere", in: Molinologie, Periodieke uitgave van TIMS-Nederland/Vlaanderen, nr. 14, 2000, p. 22-28, ill., krt.
Herman Laneau, ,,Al driemaal slachtoffer in half jaar tijd''. Historische Aaigemse Ratmolen overstroomd", in: Het Nieuwsblad, 21.02.2002. 
Paul de Vuyst, "Aaigem in het notariaat van Herzeelse notarissen, van 1806 tot 1872" (2 dln).
Mededeling Paul de Vuyst, 14.03.2008.
Georges L. Souffreau & Paul de Vuyst, "Geschiedenis van de graan- en oliewatermolen te Aaigem genaamd Molen Te Dalme of Engel's Molen (voor 1494-2008)", Woubrechtegem, 2008.
Georges L. Souffreau en Paul De Vuyst, "Geschiedenis van de koren- en oliewatermolen te Aaigem genaamd Molen Ten Broekendriese of De Waterrat (voor 1556-2008)", Woubrechtegem, 2008.
C.  D'Huyvetter, B. de Longie & M. Eeman m.m.v. A. Linters, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Aalst, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 5N1 (A-G)", Brussel - Gent, 1978.
Mailbericht Maarten Osstyn Adegem, 19.03.2014.

Persberichten
De Volksstem, 24 mei 1925, p. 32; 27 mei 1925, p. 23
De Volksstem, 5 mei 1928, p. 10